Жұмыста немесе отбасында кімнің басқарушылық қабілеті бар екенін анықтау үшін небәрі 8 ғана қаламсап қажет. Бұл әдісті бойжеткен жігіт таңдау барысында және басшы қызметке мамандарды қабылдау кезінде де тест ретінде қолдануға болады.

Отбасында, жұмыста, яғни ұжымда әркімнің өз рөлі, атқаратын қызметі болғанымен, аракідік олардың қабілет-қарымын тексеріп отырған жөн. Бұл аяқ астында төнген қара бұлттан қорғануға, қиындық туғанда ұтымды шешім қабылдауға және дағдарыс кезінде тұйықтан жол тауып шығуға көмектеседі.
Әсіресе, кәсіпте кіріс болмай, тек шығын болып жатса, осы бір психологиялық тест жәрдемімен қызметкерлердің орнын алмастыруға болады, — дейді психологтар. Адамның басқару, шешім қабылдау, ұшқыр ой қабілетін анықтау үшін жүргізілетін бұл психологиялық тестке бар болғаны сегіз-ақ қаламсап керек. Оны сіз дүкен араламай-ақ әр кабинеттен таба аласыз.

Сонымен, сізге қажет қаламсаптар:
1. корпусы металдан жасалған қаламсап;
2. түрлі-түсті стерженді қаламсап;
3. мөлдір корпусты қаламсап;
4. түймелі қаламсап;
5. қалпақсыз қаламсап;
6. гельді, қара сиялы қаламсап;
7. сиясы көк түсті, қарапайым қаламсап;
8. қара сиялы қарапайым қаламсап.

Осы 8 қаламсапты үстел үстіне немесе органайзерге салып қойыңыз. Алдыңыздағы адамға біреуін таңдап алуды ұсыныңыз. Бұны байқатпай жасауға да болады. Қайсысын таңдады?

Тест жауабын оқымай тұрып, сіз де бір қаламсапты таңдаңыз.

Корпусы металдан жасалған қаламсап
Бұл қаламсаптың иесі өзінен де, өзгелерден де темір тәртіпті қатаң талап ететін адам. «Сезімді алып тастау керек, сонда тек ақыл қалады. Сезімге ерген адасады» дегенді ұстанады. Ол «Жұмыста ағайын-туыс, дос жоқ. Достық пен қызметті араластырма» дегенді де жиі айтады. Сондықтан да проблемалық жағдайларда өзін еркін ұстай біледі. Басқару өнері оған туа біткен.

Түрлі-түсті стрежнді қаламсап
Идеясы мол, бірақ, жұмысты қалай жүргізуді білмейтін адам. Сондықтан да ол істі де, жұмысшыларды да басқара алмайды. Мұндай адамды тек идея генераторы ретінде пайдалануға болады. Ойы ұшқыр, ойлау қабілеті «басқаша» оның орны жарнамалық бөлімде. Өйткені, онда кез келген адаммен тығыз байланыс орната білетін магниттік қасиет бар.

Мөлдір корпусты қаламсап пен қақпақсыз қаламсап
Ол жауапсыз, жалқау емес, білетіні де аз деуге болмас. Бірақ та үнемі бақылауды қажет ететін адам. Өйткені, мұндай адамдарды мәселені жоюшы емес, туғызушы деуге болады. Ол асығыстыққа көп бой алдырады. Психологтардың анықтауынша, көбіне мөлдір корпусты қаламсапты отбасында бастауыш сынып оқушысы немесе қарт адам, ал жұмыс орнында тәжірибеден өтіп жүрген болашақ маман таңдайды екен.

Түймелі қаламсап
Бұл лидердің көмекшісіне тиесілі қаламсап. Нақтырақ айтқанда, орынбасар болуға әбден лайықты адам. Автоматты кнопкалы қаламсаптың иесі кез келген мәселеге аналитикалық зерттеу жүргізуге шебер. Жағдайдың жан-жағына ойша шығып қарай алады. Бастамаларды іздестіру мен белгілі бір жағдайда шешім қабылдауда ол негізгі факторларға көңіл аудара біледі.

Гельді, қара сиялы қаламсап
Мүмкін ол сырт көзге өз қара басын әрең алып жүрген боп көрінуі мүмкін, алайда шын мәнісінде егер қиын жағдай туса, ол отбасының (ұжымның) барлық жауапкершілігін өз иығына арта алатын адам. Ол әркімнің мүмкіндігін толық ұғына және бағалай да біледі. Шын қаласа, жаңа бағытта, тәуекелге бел буа отырып, стандартсыз шешімдер қабылдай алады. Оған тек айналасындағы адамдардың сенімі жеткіліксіз.

Сиясы көк түсті, қарапайым қаламсап
Бұл қаламсаптың иесі жетекші қызметтерді жақсы атқарады. Оның білім деңгейі жоғары болғанымен, басқару дағдысы қалыптаспаған. Мүмкін ол жоғары оқу орнын қызыл дипломға бітірген болар, мамандығы бойынша қатысқан тренингтері де көп шығар, алайда оның тәуекелдік әрекеті әлсіз. Сондықтан оған басшылық қызметтерден гөрі орындаушы қызметі лайықты.

Қара сиялы қарапайым қаламсап
Ол жеке басының бағалы қасиеттерін үнемі жетілдіріп жүреді. Мұнысын сыртқа байқата бермейді. Дегенмен, ол сеніп тапсырылған істі жауаптылықпен атқарады. Сондай-ақ, оның қызметкерлермен байланыс орнату қабілеті де жоғары. Оны белгілі бір жоспар бойынша бағыттап отырса немесе дайын жоспар берсе, сол бойынша табысты жұмыс ақтара алады.

Ж. СМАҒҰЛОВА, ERNUR.KZ

Елордалық жұмыспен қамту орталығы ең сұранысқа ие мамандықтарды айтты, деп хабарлайды Астана қаласы әкімдігінің ресми сайты.

Астанада бәрінен бұрын сатушыларға сұраныс жоғары. Екінші орында бармендер, даяшылар және құрылысшылар.  Еңбек рыногы осы салаларда 23% тиісінше 24% ұсыныс жасайды. Ал сұраныс 25 % бен 18 % аралығында. Үшінші орында көлік қызметкерлері және логистика. Төртінші орында әкімшілік қызметкерлері. Еңбек нарығында осы салаларда ұсыныс 15% және 12% құрайды. Сонымен қатар, медбикелер, мұғалімдер қажет. Жалпы жұмыспен қамту орталығында қазаіргі күнде 6 мыңнан астам адам тіркелген.

Өз мамандығыңыз бойынша жұмысқа орналасу үшін орталықтың сайтына кіріп, міндетті түрде электронды адресті көрсетіп анкетаны толтырып тіркелу қажет. Сосын «іздеу» тетікшесінде қандай жұмыс, қандай тәртіпте толтырасыз. Ал, орталықтан бос жұмыс орындары туралы ақпарат сіздің поштаңызға келіп тұрады.

Мектеп бітіріп, редакцияны жағалап жүрген кезім. Қалалық «Сарыарқа» газетінің редакциясы ақ сарайдай көрінетін. Журналистер тым қауырт, өте маңызды, аса тәкаппар. Маңдарына көп жолата бермейді. Тек машинистка Гүлнар апай оларға ұқсаймайды — жайдары, биязы. Бірақ қолы көп босай қоймайтын. Қашан көрсең тықылдатып мақала теріп отырғаны. Арасында зырт еткізіп Ятрань машинкасының сырғытпасын сырып қояды. Үстел үстінде үнемі шимай-шимай қағаздар үйіліп тұратын. Гүлнар апайды бала-шаға ғана емес, адуынды журналистер де сыйлаушы еді. Әншейінде қабағы түксиген, сөзі қатаң журналистер Гүлнар апайдың алдында сызылады да қалады. Редакцияға жол түссе, Гүлнар апайға сәлем беруге кіріп шығатын едім. Алайда қазір Гүлнар апайым да, оның Ятрань машинкасы да жоқ. Себебі қазір хатшы-машинист мамандығы жоқ. Журналистер мақалаларын электронды пошта арқылы редакторға жөнелте салады.
***
Ал телефон будкалары ше? Студент кезімізде Қазақтелекомға барып, телефонист апайға үйдің телефонын жазып, будкада күтіп отырасың телефон тұтқасына сағынышпен қарап.
— Жезказган на линии, — дейді телефонист апай бір кезде.
— Алло, Мама!
— Бектай сенбісің?..
***
Өзіміз куә болған 15-20 жылдың өзінде біраз өзгерістер болды. Алдағы 20 жылда жоғалатын 20 мамандық туралы ой тарқатып көрейік. Сонымен Астана қаласында жақын келешекте қандай мамандықтарға сұраныс болмайды?

1. Кондуктор.
Бұл мамандық алдағы 2-3 жылда-ақ жоғалуы мүмкін. Қазір Астанада ASTRA PLAT жүйесі толық қызмет етуде. Жолаушылар төлемақыны карта арқылы электронды түрде жасай алады. Карта арқылы төлем экономикалық жағынан да тиімді, әрі ұсақ ақша қайтару мәселесі мүлдем туындамайды, бюджет айқындылығын да қамтамасыз етеді. Жол сұрау немесе бағыт көрсету керек болса, Astrabus қосымшасы бар. Демек, кондукторлар функциясын электронды жүйе толығымен алмастыра алады.

2. Нотариус.
Бұл туралы Астана қаласының әкімі Әсет Исекешев биыл халықпен есептік кездесуінде айтқан болатын. «Мысалы, блокчейн технологияларын жылжымайтын мүлік тізіліміне енгізу, сатып алу-сату шарттарын рәсімдеуде нотариус қызметтерінің толығымен қажеттілігін жояды, себебі, цифрландыру есебінен бұл реттегі амалдар қайта қарастырылады». Бұл шара заңсыз құжаттарды куәландыру, заңдастыру, жемқорлық мәселелерін де шешуі тиіс.

3. Риелтор, маклер.
Астана қаласының әкімі Ә.Исекешев блокчейн технологияларын жылжымайтын мүлік реестріне енгізу нәтижесінде заңнама талаптарына сай келмейтін тұрғын үйді саудаға қою мүмкін болмайтынын айтқан. Барлық деректер электронды форматта сақталады және оны редакциялау мүмкін болмайды. Яғни заңсыз әрекеттерді жасау, тұтынушыны алдау мүмкін емес. Бұл «ақ» не «қара» риелторлар қажеттілігін жояды. Қазіргі уақытта жылжымайтын мүлікті сату, жалға беру, алу сияқты деректерді делдалдарсыз ашық ресурстардан алуға болады.

4. Күзетші.
YouTube-те жасырын камерамен түсірілген видеолар кеңінен танымал және көрілімді. Лифт ішіне, банкоматқа, жол жиегіндегі бағанға, кеңсе офисінде орнатылған камералар фобия тудыруы да мүмкін. Бастысы ештеңені жасыру мүмкін емес. Бейнебақылау, сигнализация күзетшілерден әлдеқайда жылдам әрі сергек. Көптеген кеңселерде күзетші штаты әлдеқашан қысқарған. Смарт қаланың күзетшісін елестете аласыз ба? ;)

5. Билетер.
Кино, театр, сауық-сайран орталықтарына кіргенде билетіңізді тексеретін адамның функциясын қарапайым чиптер мен турникеттер атқара алады. Адамнан гөрі тиісті техниканы орнату әлдеқайда арзанырақ әрі ақша жымқыру фактісін болдырмайды. Қазірдің өзінде Астананың бірқатар көңіл-көтеру орындарында бұл процесс автоматтандырылған.

6. Call орталықтарының диспетчерлері.
«– Қызмет көрсету тілін таңдау үшін бірді басыңыз. Негізгі қызметтер туралы ақпарат алғыңыз келсе екіні басыңыз». Таныс қой иә? Бұл жүйе мобильді операторлар, банк жүйесі, ірі компанияларда қолданылып келеді. Болашақта жасанды интеллект пен цифровизация нәтижесінде диспетчерлер толығымен жойылады.

7. Корректор.
Қазірдің өзінде Microsoft Office бағдарламаларында мәтіннің орфографиясы мен пунктуациясын тексеретін функциясы бар. Бұл жүйе әлеуметтік желілерде, мессенджерлердің көпшілігінде де орнатылған. Қаласаңыз онлайн сервистер мәтіннің грамматикасын, стилистикасын, орфографиясын тексеріп бере алады. Мәтіннің семантикалық анализі технологиясы қарқынды дамуда. Қазақ тілін де функционалдан көретін күн алыс емес. Сондықтан корректор мамандығын бағдарламалық жасақтамалар алмастырады деп нық сеніммен айтуға болады.

8. Экскурсовод, гид.
Астана қаласындағы бірқатар сауда орталықтарында, мәдениет кешендерінде, музейлерде онлайн гид жүйесі орнатылған. Былтыр «VISIT ASTANA» компаниясы былтырғы жылдан бастап электронды гид қызметін енгізді. 2 қабатты автобус астаналықтарды, қала қонақтарын, туристерді тарихи жерлерге, ең танымал орындарға апарады. Ал Арнайы орнатылған электронды гид 6 тілде қала тарихын, көрікті жерлері туралы қызықты ақпаратты экскурсоводтан кем түспей баяндап береді. Электронды гидтің адам гидтен артықшылығы білім базасы үнемі жаңартылып отырады, ақпаратты бұрмаламай, жаңылыспай жеткізеді. Аудармашыны қажет етпейді. Ал адамдар ақпаратты осындай аудио, визуал көздерден алуға бейімделіп келеді. Қазірдің өзінде бірқатар мобильді қосымшалар, онлайн ресурстар Астананың көрікті жерлерінде өзіңіз тұрғандай әсер беретін VR экскурсиялар ұсына алады. Демек, цифровизация тағы бір мамандықты жоя алады.

9. Логист, диспетчер.
Соңғы уақытта онлайн сауда көлемі күрт артты. Тауар айналымы артып, көлік инфрақұрылымы күрделене түсуде, жүк тасымалы ұлғайып, жекізу жылдамдығы да арта түсті. Тұтынушылар өз жүктерін онлайн бақылағанды жөн көреді. Күннен күнге бұл ағын күшейіп келеді. Мұндай міндеттерді шешу адам қолынан келмеуі мүмкін. Сондықтан логистика саласындағы компаниялар жаппай автоматтандыруға көшуде. Жүктердің тасымалы түрлі датчиктермен қадағаланып, спутниктік жүйемен мониторинг жасалып отырады, интеллектуалды бағдарламалар оңтайлы бағдарларды сызып береді. Егер бірнеше маманның жасайтын жұмысын бір бағдарлама орындайтын болса, ол мамандықтың не қажеті бар? Сондықтан диспетчерлер мен логисттерді болашақта бағдарламалық жасақтамалар жұтуы заңды құбылыс.

10. Аудармашы.
Семантикалық аударма жасайтын бағдарламалар дамуы таң қалдырады. Қазір қарапайым мәтінді қазақшаға аудару қиын іс емес. Бағдарламалар тек мәтін ғана емес, сурет және аудио форматын да аударуға қауқарлы. Технология қарыштап дамып жатқандықтан болашақта көркем әдеби аудармамен немесе күрделі салалық аудармамен айналысатын біліктілігі жоғары мамандар ғана қалып, қарапайым аудармашылар басқа кәсіп іздеуіне тура келеді.

11. Вахтер.
Вахтердің негізгі міндеті тұрғын үйге және қызметтік ғимараттарға бөгде адамдардың кірмеуін қадағалау. Қазірдің өзінде Астана қаласындағы тұрғын үйлердің 90%-да домофон орнатылған. Тұрғын үй кешендерінде, кеңсе ғимараттарында бейнебақылау орнатылған. Әрбір адамның кіріс-шығысы чиптер арқылы тіркеліп отырады. Сондықтан Астана қаласында вахтер мамандығы жақын арада жоғалуы мүмкін.

12. Жол-патруль қызметкері.
Астана қаласында қазір 6365 бейнебақылау камералары орнатылған. Жалпы жоспар бойынша қалада 13 мың бейнебақылау камерасы іске қосылмақ. Астана қ. ІІД мәлімдеуінше «Сергек» бақылау жүйесінің көмегімен 1 656 әкімшілік құқықбұзушылық анықталып, 11 қылмыс ашылған. Бүгінде «Сергек» жүйесі Астанадағы жол-көлік қозғалысын қатаң қадағалап, құқық бұзушылық фактілерін оперативті түрде арнайы реестрде тіркеп тұрады.

13. Есептеуіш көрсеткішін бақылаушы.
Су, электр энергиясын, газды тұтыну көрсеткіштерін тіркейтін есептеу құралдарын тексеретін маманды алмастыратын жүйе болашақта іске қосылады. Әр пәтерді аралап жүретін маман жұмысын автоматтандырылған жүйе ортақ базаға тіркеп тұрады. Бұл жүйе жақын арадағы 3-5 жыл көлемінде іске қосылуы тиіс.

14. Бухгалтер.
Бұрындары бухгалтер мамандығына бірнеше жыл оқитын болса, соңғы жылдары бұл мамандықты бірнеше ай ішінде игеріп алу мүмкіндігі туынады. Қазіргі жаңа бухгалтерлік есептер жасау, төлемдерді төлеу, кіріс-шығысты тіркеу жүйесі бір ғана бағдарламалық жасақтама көмегімен жүзеге асады. Оның үстіне арнайы софтбухгалтерлік есеп пен аудит бойынша операцияларды жылдам орындап, функционалы қарапайымдана түсуде. Болашақта барлық процесс автоматтандырылып, бухгалтер мамандығы мүлдем қажет болмауы мүмкін.

15. Несие жөніндегі менеджерлер.
Бүгінгі таңда сайт арқылы немесе мобильді қосымша арқылы несие алу өтінімін онлайн жіберуге болады. Клиент туралы барлық деректер, оның несие тарихы арнайы базаға енгізіледі. Сондықтан да болашақта несиені беру туралы шешімді арнайы компьютерлік бағдарламалар қабылдайтын болады.

16. Стенографист.
Дыбысты тану және оны мәтінге айналдыру жүйесі қазірдің өзінде көптеген салаларға енгізілген. Іздеу жүйелері, роботтар, диктофон жазбалары, тағы көптеген салаларда мұндай функцияны байқаған боларсыз. Болашақта бұл жүйе одан әрі жетіліп, іс жүргізу процесінде стенографист мамандарды толығымен алмастыра алады.

17. Мемлекеттік қызмет операторлары.
Қарапайым тілмен айтқанда халыққа қызмет көрсету орталықтарындағы мамандар. Қазірдің өзінде Мемлекеттік қызметтер порталы мен «Электронды үкімет» сервистерінің, азаматтық краудсорсингтің дамуы арқасында көптеген анықтама, құжаттарды кеңсеңізден шықпай-ақ онлайн түрде алуға болады.

18. Провизор.
Көптеген дәріханалар интернет-ресурстар арқылы жұмыс жасауға көшуде. Көптеген тұтынушылар дәрі-дәрімекті дәрігер нұсқауы бойынша немесе интернет деректеріне сүйеніп таңдай алады. Ал логистикалық қызметтер тәуліктің кез келген уақытында сатып алынған дәрі-дәрімекті жеткізіп бере алады. Қазір провизорлар өзіне өзі қызмет көрсете алмайтын адамдармен немесе төтенше жағдайларда адамдарды дәрілік препараттармен қамтамасыз ету үшін қалды. Алайда 2020 жылдарға қарай провизор мамандығына деген қажеттілік барынша төмендейді.

19. Лифтер.
Қазіргі лифт жүйелері (жаңа тұрғын үй кешендеріндегі) интеллектуалды жүйемен жабдықталған. Бұл жүйелер өздігінен диагоностика жасап, ақаулды анықтап отырады. Лифтерге қызмет көрсету және жөндеу жұмыстары автоматтандырылса, лифтер мамандармен де хош айтысамыз.

20. Паркинг қызметкері.
Соңғы автокөлік өнімдері интеллектуалды паркинг жүйесін іске қосқан. 2020 жылға қарай жаңа автомобильдердің 80% автомобильді басқаруда жасанды интеллект жүйесін қолданатын болады. Осылайша, осы кәсіп иелерінің қызметін өздігінен автоматтандырды. Ал біздің түсінігіміздегі паркинг қызметкері, яғни автотұрақ қызметі үшін ақы алатын адамдар қызметін ASTRA Parking сервисі де атқарады. Парковкаларды басқару да автоматтандырылады. Бұл функцияны бақылау камералары, автоматтандырылған шлагбаумдар мен парковка автоматтары орындайтын болады.

Ғылыми техникалық даму, цифрландыру бұл мамандықтарды жойғанымен жаңа мамандықтардың пайда болуына да септеседі. Болашақта сирек мамандықтарға айналатын немесе мүлдем жойылатын мамандықтар жиырмалығы осы. Ал қазір қажетті мамандықтар тізімін мына постан көре аласызар.

Статистикаға сәйкес, қазір Астанада жұмыспен қамтылғандар саны 500 мың, оның ішінде 300 мың кіші және орта бизнес саласында.

Халық санының өсуіне байланысты 2023 жылға қарай Астанада жұмыспен қамтылғандар саны 650 мыңға дейін өседі, яғни жаңа 150 мың жаңа жұмыс орна пайда болады.

«Big Data» технологиясының көмегімен ескірген кәсіптер мемлекеттік тапсырыс ішінен алып тасталынды. Қалалық шаруашылыққа қажетті мамандықтарды анықталды, мәселен: лифт қызметінің инженері, әлсіз тоқты жүйелер инженері, газдандыру маманы, қазіргі кезде жетіспейтін қазақ және ағылшын тіліндегі география мұғалімі, құрылыс және жобалау, киберқорғаныс, өнеркәсіп, көлік, медицина және білім саласындағы одан басқа бірқатар жоғары технологиялық мамандықтар бар.
Осыған байланысты мемлекеттік тапсырыс қайта қарастырылды.

Біріншіден, қалаға қажет мемлекеттік тапсырысты жоғары білім мен орта білімге көбейтілді.
Сонымен бірге, базарлар мен құрылыс объектілерінде жұмыс істейтін жастарға арнап, олар жаңа мамандықты үйреніп, қосымша табыс табатын мүмкіндігі болуы үшін қысқа мерзімді курстарды енгізілді.

Биыл бұл жоба аясында 30 мың адамды оқытуға жоспарланды, оның 17 мыңы мемлекеттік тапсырыс аясында білім алады.

• — жоғары білім – 1000 адам (күндізгі оқу),
• — бөлек катерогиядағы адамдар үшін жоғары білім – 102 адам (күндізгі),
• — техникалық және кәсіби білім беру – 4547 адам (күндізгі),
• — қысқа мерзімді кәсіби білім беру – 125 адам (кешкі оқу үлгісі),
• — цифрлық сауаттылық – 10000 адам
• — кәсіпкерлік бастамалары – 1000 адам.

Осы жылы, бірінші рет, мемлекеттік тілде білім беру көрсеткіші 45%-тен 65%-ке өседі. Оның ішінде, алғашқы рет келесі мамандықтар бойынша оқыту жүргізіледі:

• — жобалаушы BIM менеджер,
• — медициналық оптика, фармация,
• — монтаж,
• — тех қызмет көрсету және медтехниканы жөндеу,
• — су құбырлары бойынша смета жасаушы,
• — әлсіз тоқты жүйелерді монтаждаушы,
• — лифтер.

Мектеп бітірдім енді не істейім? Қайда барам? деген сұрақты бəрі өзіне қойып көрген болар. Біреуі грант үшін енді біреуі шынымен өз мамандығын тауып жатады. Менің сүйікті мамандығым журналистика осы салада жетілу үшін не істемедім десеңші. Əліде еңбек етіп келем. Жə, тақырыпқа оралайық. Көп жастар мамандық таңдауда көп ойланады. Дұрыс-ақ өмірінің жартысы сол таңдаған мамандығымен байланысатындықтан қателесуге болмайды. Мен осы мамандық таңдаулың тың əдісін ойлап таптым. Мүмкін қызық естілер. Айтып көрейін, көмегі тисе құба-құп болмаса өз сөзім өзіме.
Мамандықты қызға деген сезіммен қатар қою. Жастық шақта ғашық болып көрдік. Армандайтынбыз да менің жарым «мынадай» болса. «Екеуіміз бірге мынадай жерде жұмыс істесек» деп. Осы армандау барысында жарыңыздың қандай да бір мамандық иесі болғанын қаласаңыз. Міне осы сіздің нағыз ісіңіз.
Біреулер айтатын шығар. -Мен сантехникпін сонда мен жарымды сантехник болсын деп армандаппынба? деп
Жоқ, ол сіздің нан табу үшін істейтін жұмысыңыз. Қысқасы, мен əйелімді журналист болса екен деп армандағам.

Топырағының татымы жоқ жерге ағаш ексең бейбақтың күйін бір кешесің. Ал, өңделген жерге егілген ағаштан жеміс шығара алмау – одан өткен сорақылық. Сонда өзгелердің келіп «қытайдың, иранның, өзбектің-ақ жемісін жеп жүре бермейсің бе?!» дегені, сын көзбен қарағаны, күмәнданғаны, күлгені – бәрі шамыңа қатты тиеді. Әйтеуір, тырысып-бағып пішіні қисайған жеміс шықса да, дәмі қандай болмасын айызың қанып жейсің ғой?! Есесіне, не жеп отырғаныңды білесің. Сатып алынғанның да сапасы қандай болатынынан хабардар боласың. Өз қолымен ағаш баптамағандар, оның байыбына барып, бас ауырта бермейді. Мақсат қойып, бір жолға бағытталып, сүрініп-шалынып жүргендер мен жолы болып кеткендердің де айырмашылығы осында болса керек.
Ерігіп отырып, еркіндіктің жолын тауып алдым
Достарыммен бір көште болайын деп, фейсбук желісіне тіркеліп, фотолар мен жеңіл-желпі посттар жазып жүргенмін. 4 курста өткен «Азаматтық журналистикаға» аңсарым ауып, сол туралы іздене бастадым. (Әлі де жауабын таппай келемін, шыны керек). Оның құрамдас бөлігі – блог дегенді де оқығанымыз бар. Содан не керек, профилінде «блогер» деген достарыммен жақын танысып жүріп, Астана интернет форумынан бір-ақ шықтым. Аздап ғаламтор тілі түсінікті бола бастады. Кейін Республикалық блогқұрылтайға қатысып, нәтижесінде, қазақша сайттар мен блогтарға тіркеліп шықтым. Тіпті, өзімнің де ойланып жүрген сайт жобамды қалай жарыққа шығаруға болатынын біліп алдым.
Арман – арманыңның орындалуымен ғана шектелсе ғой?!
Тіркелерін тіркеліп алып, не жазамын деп жүргенмін. Содан КерекИнфодан бастадым да, осындағы өзге қолданушылардың жазбасын қарап отырып, Аяулым атты қыздың «Армандар орындалады» дегеніне көзім түсті. Ол: «мамандықты мектеп жасынан-ақ анықтау керек»-депті. Ұстанымымыз ұқсас. Мен де осы қыз секілді бір жолға тұрақталып, қалғанының бәріне көз жұма қарап өстім. Ақыры арманым орындалып, бүгінгі таңда журналистика мамандығын тәмәмдайын деп отырған жайым бар. Тек, сол арман деген арманыңның орындалуымен ғана шектелсе ғой?! Әйтеуір, өкініш қосылады, қайтадан үміт пайда болады, бір құлап, қайта тұрып жүріп төрт жылдың өте шыққанын байқамай қалыппын. Қуанышым — көзқарасымда. Жоғарғы оқу орны мен отбасыдан жырақта тұрудың бала Айзатты есейтуге қауқары жеткеніне қуанамын.
Көкейге түсініксіз өкініштер келіп қонады
Төрт жыл бойы ақша төлеп теориялық білім алдым. Енді, сол білімді басымда шірітпей, тәжірбиеде әбден пайдаланғым келеді. Кеш те болса, осыны сезініп әрекет жасап жүргенде, қыз екенім, болашақ ұрпақ әкелуші ана екенім есіме түсіп кетеді. Сонда көкейге түсініксіз өкініштер келіп қонады. Шынында, 4 айда үйренетін теорияны оқуға 4 жылды бекер құртқан журналистиканы таңдағаныма өкінемін бе, әлде қоғамға бас болатын, ықпалы зор ер адам емес, қыз баласы болғаныма ма?! Неге бәрін тастап, жәй ғана мұғалім ба, балабақша тәрбиешісі ме немесе мүлде көзге түспейтін жерде жүретін жұмысқа бас қоя салмаймын деп те кетемін. Бұл сезімдер бір менде емес, журналистика саласында жүрген екінің бірінде болатынына күмәнім жоқ. Бағытты таңдауға қандай да бір батылдық жетпей жүреді. Ендеше, бұл құбылмалылыққа бір ғана жалын жетіспей тұрған секілді. Және оның жастығымызда ерте сөнуіне жол бермеймін.
Құлазысам, көтеретінім бар
Кейде жарты адамыңды кездестіруде, қызмет жолында кеш те болса қателесіп «бұл – менің адамым емес», «бұл – маған арналған мамандық емес» деп жатамыз. Ал, ата-ана мен бауырың сендік болудан ешқашан ажырамайды. Және жоғарыда айтып өткен жол торабында шатассаң да, соңына дейін демеулік етіп, ықыласын көрсететін – осы кісілер ғана. Маған да ата-анамның «Сен — Бауыржан мен Клараның қызысың. Қорықпа, саған сенетін біз бармыз» деген сөзі биікке шығарып отырады.
«Дұшпаның болса қорықпа, дұрыс жолға бағыттар...»
Мамандығым бойынша менің екі дұшпаным бар. Біріншісі – «Журналистика қызға тән емес» дейтіндер. Екіншісі – «Оқып-оқып құрып қалғыр уақытыңды бекерге құрттың-ау» дейтіндер. (Өздері құрып қалсын). Қандай өкініш болсын, сүріну болсын осы сөздерді ойлап, намысқа тырысып жігерленіп аламын. Себебі, мен кез-келген мамандықты өмірлік рөлге сай ыңғайлап алуға болатынына кәміл сенемін. Ал, осы сенімнің нәтижесінде жетістікке жеткен күні сіздермен бөлісетін боламын. Әзірге маған да сіздерге де сәттілік!
Өзім еккен ағаштың жемісі қышқыл болса да келесі жолы дәмді болады деген үмітпен оны баптай беремін, өсіре беремін! Менің мақтанышым болар мамандықты, біреудің мазағы болуға ешқашанда жол бермеймін. Ендеше, позитив жазамыз!

Бүгінде еліміздегі жоғары оқу орындары 200-ден астам мамандық бойынша оқытады. Алайда, жоғары оқу орнын бітірген түлектердің 74 % меңгерген мамандығымен жұмыс істемейді екен. Сонда қалған 26 % ғана диплом бойынша қызмет атқарады. Бұл дегеніміз түлектеріміздің әу бастан-ақ мамандықты дұрыс таңдамауының кесірі.«Адам екі түрлі жағдайда қателеспеу керек: бірі — жар таңдағанда, екіншісі — мамандық таңдағанда» деп ата-бабамыз бекер айтпаса керек. Өз жаныңызға жақын мамандықты іздеп табу- күрделі әрі жауапты жұмыс.
Бастысы:" Маған немен айналысқан ұнайды? Болашақта өзімді кім етіп елестетемін? Осы мамандықты оқу арқылы қоғамға қандай үлесімді қоса аламын? Бұл салада жетістікке жете аламын ба, жұлдызым жоғарыдан көрінеді ме?"- деген сынды сұрақтарға жауап табу. Оқуға түсуді емес, бастысы кім болғыңыз келетінін ойланғаныңыз жөн! Себебі мамандық таңдау — ол өмірлік таңдау.
Қабілетіңізге, қызығушылығыңызға байланысты белгілі бір мамандық түрін таңдағаннан соң 4-5 жыл бойы білім алатын оқу ордасын байыппен таңдаған дұрыс. Бұл мәселені шешуге, төмендегі 2013-2014 жылғы оқу орындарының рейтингі көмектеседі деген ойдамын.

Әлемнің үздік оқу орындары:
1.California Institute of Technology(United States)–94.9%
2.Harvard University(United States)–93.9%
3.University of Oxford(United Kingdom)–93.9%
4.Stanford University(United States)–93.8%
5.Massachusetts Institute of Technology(United States)–93.0%
6.Princeton University(United States)–92.7%
7.University of Cambridge(United Kingdom)–92.3%
8.University of California, Berkeley(United States)–89.8%
9.University of Chicago(United States)–87.8%
10.Imperial College London(United Kingdom)–87.5%

Ұлттық рейтинг-2013 ж. Үздік ЖОО тізімі:
1. Л. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университеті
2. Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
3. М.Әуезов атындағы ОҚМУ
4. Қ. Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ
5. Қарағанды мемлекеттік техникалық университеті
6. Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университет
7. Е. Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті
8. Қазақ ұлттық аграрлық университет
9. Д.Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік техникалық университеті
10. Қ.А.Йассауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті

2013 жылдың үздік техникалық жоғары оқу орындарының бестігі мыналар:
1. Қазақстан-Британ техникалық университеті — 91,19%;
2. Қаныш Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті — 72,08%;
3. Қарағанды мемлекеттік техникалық университеті — 67,23 %;
4. Алматы технологиялық университеті — 53,68%;
5. Сәкен Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті — 52,77%.

Гуманитарлық-экономикалық жоғары оқу орындары арасында үздік болып төмендегі университеттер анықталды:
1. ҚМЭБИ (КИМЭП) университеті — 96,30%;
2. Қазтұтыну одағының Қарағанды экономикалық университеті — 59,02%;
3. Тұрар Рысқұлов атындағы Қазақ экономикалық университеті — 58,33%;
4. Қазақ гуманитарлық-заң университеті — 56,06 %;
5. Абылай хан атындағы Халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті — 56,03 %.

Еліміздің үздік медициналық жоғары оқу орындарының бестігі:
1.Астана медициналық университеті (Қазақ мемлекеттік медициналық академиясы) — 86,41 %
2. Қарағанды мемлекеттік медицина университеті – 74,21%
3. С.Д. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университеті – 68,34%
4. Семей мемлекеттік медицина университеті – 45,01%
5. Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясы – 40,98%

Қазақстандағы педагогикалық ЖОО-ның бестігі:
1. Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті – 94,80%
2. Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті – 73,92%
3. Павлодар мемлекеттік педагогикалық институты – 67,01%
4. Ақтөбе мемлекеттік педогогикалық институты – 51,43%
5. Тараз мемлекеттік педагогика институты – 51,17%

Еліміздегі үздік өнер оқу орындары:
1. Қазақ ұлттық өнер университеті (Қазақ ұлттық музыка академиясы)–91,28 %
2. Т.К. Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясы –74,08%
3. Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы –39,22%

Мамандықты таңдай отырып, тағдырыңызды таңдайтыныңызды ешқашан естен шығармаңыз.Конфуций: «Жаның қалайтын істі тап, сол кезде ешқашан жұмыс істемейтін боласыз», — деген. Ең бастысы, сізге не қажет екенін білу. Жүрек үнін тыңдасаңыз ешқашан қателеспейтініңізге кепілдік беремін. Ендеше, іске сәт!

Кеше фейсбуктен осы сұхбаттың сілтемесіне өтіп, жаңа оқып болып отырмын. Жай оқымаймын. Толық оқып бітірудің енді ғана сәті түсті. Сұхбат маған ұнады.

… жас кезіңде ең мықты қабілетің қайсы, соны танып алмай, бақытқа жетуің неғайбыл. Ең үлкен қабілетіңді басқа нәрсемен алмастырмау керек ...

деп дұрыс айтады. Сосын жаңа үйленген жастар үй болмай жатып «Ажырасқан кезде дүние бөлісу» деп аталатын «Некелік шарт» жасап емес мынандай қағида жасап өмір сүрсе бақытты болады

… үйленетін кезде отбасының 10 қағидасын жасадық ...

Барлығыңа оқуға кеңес беремін. Ол кісі өзі журналист болған соң әңгімеде мысал ретінде журналист мамандығын көп келтіреді. Бірақ әңгімесінде «Қалай мықты мамандық иесі болу керек?», «Қалай бақытты отбасы болу керек?», «Қалай саны көп, сапасы мықты ұрпақ тәрбиелеу керек?» деген мәселелерді қозғайды. Себебі өзінің білетіндерін жастарға үйретіп, елге қызмет етпек екен. Бейсенбек ағаға іске сәт, жұмысыңыз жемісті болсын деймін. Осындай жол көрсетер ағалар көп болсын.
15000 символдан асып кеткендіктен мәтінді қысқарттым. Толығы мында.

Қазір байқасам 1 группада 25-30 адамнан тек бір екеуі ғана сол мамандықты таңдап түскен ал қалғандары жоғарыда аталғандай себептермен түскен. Сіздерде ондай жағдай болдыма? Бүгінгі таңда елімізде қандай мамандық сұранысты қажет етеді? қандай мамандық сұранысты қажет етпейді? Негізі қай бағытты таңдаған дұрыс? Ата-ана балаларына өздері жұмыс жасап жүрген саласын таңдауға мәжбүр етуі дұрыспа? Осы төңіректе ой қозғасақ.

Иә… Сонау 3-курстың соңында диплом тақырыбымды алдым-дағы, бірақ мәлімет жинастырмадым. Шымкенттегі жас драматургтердің конкурсына қатысам деп, пьесама іздедім мәліметтерді. Сөйтіп, 4-курсқа өттік. 1-курстағы жабылмаған құқық сабағым бар еді. Ол да пәле еді. Мамандыққа аттестация болып, одан да өттік жаттағанымызды белгілеп. Бірақ көпшілік шпор деген тәсілді қолданды. Сөйтіп, желтоқсан соңында әлгі құқық сабағымды да жаптым. Екі кредитін төлегем, қарызға ақша тауып. Мұғаліміне жолықсам, емтихан кезінде қинасам, ренжімеңдер деген. Дайындалыңдар деп. Бірақ емтихан кезінде жолықсам, кешке таман үй жаққа кел деді. 16-мен зымырадым. Адам көп. Әлгі құжаттарым сумкамда болса да, сумкамен қоса мыжылып қалғантұғын. Бардым, апай 75 қойып берді. Ертеңіне универге апардым да, одан кейін группадағы Батыстың қыздарымен қоян боп қайттым пойызда. Дипломға мәлімет жинамағам. Қысқы демалыстан кеп, практикаға кірісіп кеттік. Мемлекеттік қой. 2 ай іс-тәжірибеден өтіп, содан кейін ғана сәуірдің 15-теріне таман Ұлттыққа барып, мәлімет жинай бастадым. Жинағанда сол, Д.Әлімжановтың өмірбаяны жазылған бір мақаланы, содан соң тағы бір мақаланы нәуітбұғыма теріп жаздым. Сөйтіп, бір еңбекті ашып қойдым да, содан көшірдім. Пайдаланылған әдебиеттерді де қатырдым. Сөйтіп, 3 күн ішінде дипломымды аяқтап тастадым. Сәуірдің 20-сына дейін өткізіңдер деп жазып қойыпты деканат. Айдалаға 50-60 мың құртқанша, ол қалтамда да қалған жоқ. Себебі ондай ақша жоқ қой менде (күліп жатырмын). Декан да рұқсат етіп, қолын қойыпты диплом жұмысыма. Енді, міне, мемлекеттік емтихандарды да тапсырып жүрміз. Бұған да дайындалмаймын еш. Қабылдайтындарды күнде тамақтандырады кафеден, біз жинап берген 10 мың теңге ақшадан (студент басы). Үштік баға алып жүрмін сол. Қазір сол үйдегі жатыс тіршілік…