Қазіргі өмірдің қарқыны өз ережелерін қалыптастырып жатыр, оның ішіндегі ең бастысы – мобильділік.

Еске алсақ, 20-30 жыл бұрын көлік жүргізетін әйелдер өте аз болған. Ал бүгінде, бағаның құлдырауына, несиелердің болуына, көлік құралдарының қол жетімділігіне, сондай-ақ автомектептердің көп болуына байланысты, әйелдердің де көлік жүргізуі ер адамдар сияқты үйреншікті көрінеді.

Толығырақ мына сілтемеде: Әйелдерге арналған ең қолайлы көліктер қайсы?

Қалалық бағыттар желісін жаңғырту қалада жаңа қоғамдық бағыттарды қосуға және қала маңына екі бағыт қосуға мүмкіндік берді. Соның арқасында Софиевка мен Малотимофеевка ауылдарына қоғамдық көлікпен қатынауға мүмкіндік туды, деп хабарлайды Астана қаласы әкімдігінің ресми сайты.

Сонымен қатар, қоғамдық көлік маршруттар схемасын оңтайландыру бойынша ауқымды жұмыс жүргізілді. Барлығы 13 маршрут оңтайланды: 10 қалалық, 3 қала маңы. Жүргізілген жұмыс нәтижесінде «Көктал-1», «Көктал-2» ТА, Орталық мамандандырылған ХҚКО, «Барыс-арена», Оқжетпес к-сі, «Жағалау-4» ТК, Сусамыр көшесі, «Шұбар» шағын ауданы байланыс және көлік қолжетімділігімен қамтамасыз етілді.

Бұдан басқа, 9 көше (Күршім, Құсмұрын, Тарбағатай, Ақмола, Қайнар, Тұран, Арай, Ғарышкерлер, Ұлы дала) және 6 жаңа ауданға «Жағалау-4», «Алай» СО, мамандандырылған ХҚКО-да, «Көктал-2», «Барыс-Арена» МС, «Шұбар» шағын ауданына қоғамдық көліктің қатынау мәселесі шешілген.

«Қала маңын қоса алғанда 13 маршруттың қозғалмалы бөлігі жаңартылды. 6 маршрутта автобустар саны артты. Жаңа экспресс маршруттарды енгізу және қала іші автобустардың жүру жылдамдығын арттыру, аялдамаға келу уақытын қысқарту арқылы жолаушылар тасымалдау сапасын және жылдамдығы арттырылып жатыр», — деді әкімдікте өткен баспасөз конференциясында «Астана LRT» ЖШС-нің басшысы Бекмырза Игенбердинов.

Сәлем, достар! Мәшне алғыңыз келді делік, ал Қазақстанның Отандық көліктерге жеңілдетілген несиесі жалған болып шықты ма? Ештеңе етпейді. Есесіне Ресей қол жетімді, сол жақтан көліктің түр-түрін алуға болады. Бірақ мына жағдайларға өте мұқият болыңыз!



1. Алған көлігіңізді Ресейдің тіркеуінен шығару.

Бұл үлкен, әрі жауапты процесс. Кейде сіз алған көліктің иесі сізбен бірге ГАИ-ге барып, авто тіркеуден шыққаннан кейін ақшасын алады. Онда еш уайымдамайсыз. Ал көбіне көлікті тіркеуден өзіңіз шығарасыз(Ресейде ол мүмкін екен, бізде солай болса ғой). Ол үшін сатушымен арада екі жақты келісім-шарт жасайсыз. Сосын сатушы қолыңызға сіздің болашақ көлігіңіздің ПТС-ін(көліктің паспорты төменде 1-ші суреттегідей) және тех.паспортын береді(2-ші сурет). Осы үш құжатты(келісім-шарт, ПТС, техпаспорт) алғаннан кейін ақшасын төлеп, ГАИ-ге тартасыз.





1. Сату және сатып алы келісім-шарты(договор купля-продажи)

Ұнатқан көлікті алатын болсаңыз мейлі көліктің иесі болсын, мейлі автодиллер болсын келісім-шартты қолдан толтыра салмаңыздар. Ол үшін орыстың әдемі қыз-келіншектері отыратын арнайы офистер бар, сонда барыңыз.
Себебі 1: Сату-сатып алу келісім-шартының өзінің толтыру жолы бар. Әгәрәки, бір қате кетсе, келісім-шарт жарамсыз деп танылады. ГАИ тіркеуден шығармайды. Сізге көліктің иесін іздеп, қайта келісім-шарт жасауға тура келеді.

2. Тыйым салуға(арест) тексеру

Бұл екінші себеп. Кейбір «перекупщиктер» дайын келісім-шартпен жүріп, ешқайда бармай толтыра салуға үгіттейді. Бәрін білемін деп көндіруге тырысады. Бірақ оған көнбеңіз. Себебі мүлікке тыйым салынған(арестте тұрған) болуы мүмкін. Ондай болса көлікті тіркеуден шығара алмайсыз. Сондықтан келісім-шарт жасайтын офисте алдын ала осының барлығын тексеріп береді. Немесе Ресейдің Госавтоинспекциясының ресми сайтынан өзіңіз біле аласыз.

3. Шанақ(кузов) нөмірін тексеріп алыңыз

Алып жатқан көліктің шанағының нөмірі ПТС нмесе техпаспорттағымен сәйкес келетінін тексеріп алған жөн. Әйтпесе неше түрлі алаяқтар бар, көліктің орынына құр құжат сатып алып жүрмеңіз дегенім ғой)))

4. Сеніңіз, бірақ тексеріңіз

Офистегі отыратын қыздардың ішінде де «блондині» бар. Я сауатсыз, я жауапсыз. Сіз оған бәрі дұрыс болсын деп ақша бересіз, ал ол қате жібереді. Сондықтан ГАИ-ге сенімді бару үшін дұрыс толтырды ма, жоқ па тексеріп алыңыз. Ол үшін келісім-шарт қалай толтырылатынын біліп жүрген абзал. Екіншіден ПТС-те көліктің мәліметтерімен қатар неше иесі болды соған дейін көрсетіледі. Келісім-шарт ПТС-те көрсетілген соңғы иесімен жасалу керек. Сонымен қатар сол ПТС-ке жаңа иесі ретінде сіздің данныйларыңыз жазылып, оған сіздің және сатушының қолы қойылады. Бұлар дұрыс болмаса ГАИ-де жағдайыңыз қиын болады.

5. Қазақстанның кеденінде талонды алуға ұмытпаңыз

Аман-есен көлікті Ресейдің тіркеуінен шығарғаннан кейін, ұмытуға болмайтын тағы бір мәселе бар. Яғни Қазақстанның шекарасын өткен кезде кеденшілерден көлік әкеле жатырмын деп, талон алып алыңыз. Оны толтырғаннан кейін, печать басып береді. Бұл құжатты мекен-жайыңыз бойынша көлікті тіркеуге қояр кезде ГАИ-ге бересіз.

Негізі осы. Ал алда-жалда келісім-шарт дұрыс толтырылмай, я ПТС-ке атыңыз жазылмай қалып, инспектор құжаттарыңызды қайтарып берсе, байбалам салуға асықпаңыз. Мәселеңіздің құны 10 мың рубль. Бұндай жағдай біздің де бастан өтті, осы проблемаға ұрынған басқа қазақтарды да көрдім. Құжаттарымды қайтарып берген инспектор «мен бірінші, әрі соңғы емесімді» айтқан болатын. Сондықтан біле жүргендеріңіз дұрыс. Немесе Ресейге таныстарыңыз көлік алуға кетіп бара жатса, ескертіңіз.

Айтпақшы ұмытып бара жатырмын, Ресейде алған көлігіңізге страховканың қажеті жоқ. Заң бойынша келесі тіркеуге қойғанша 10 тәулік сақтандырылмай жүре аласыз.

Қазақстан мен Ресей шекараны ашып тастағаннан бері екі арада дамыл жоқ. Оның үстіне рубльдің құны түскеннен кейін көрші елге шұбырған халықта шек жоқ. Бұл жағдай мен сияқты жекелей адамдар мен Ресейге жақсы болғанымен, ҚЗ-ның экономикасына үлкен сын болды… Епті… Мысығы бар үйде тоңазытқышты ашып тастап кеткенмен бірдей ғой. Ещще «Отандық өнімді қолдайық» деп қояды.



Халық ақымақ емес. Бірден Ресейге ағылды. Ресей Ресейге емес Распродажаға айналды. Жұрттан қалам ба деп мен де бардым. Өзіме көлік алдым. Сол сапарым туралы айтып бермекпін.
1. Ресейге барарда теңгеңді шекарадан шықпай тұрып рубльге айналдырып алған жөн. Солай арзан түседі.
2. Куәлігік немесе паспорт алғаныңызға көз жеткізіңіз.
3. Үкімет немесе банк алдында ешқандай қарызыңыз жоқ па екенін біліп алған жөн. Өйткені сот елден шықпасын деп шешім шығарса, шекарадан қайтасыз.
4. Көлік алу үшін Түмен, Омбы және Қорған жақты ұсына аламын, жолда рекет жоқ)))
5. Ресейге бармай тұрып avito.ru немесе drom.ru арқылы керекті автоның бағасын шамалап біліп алған дұрыс. Мүмкіндік болса ұнаған көліктің иесімен келісіп алса тіпті жақсы.
6. Көлік алу үшін жұма таңартең ерте барған дұрыс. Өйткені осы күні барлық жерде ГАИ кешке дейін істейді. Оның үстіне жұма авто таппасаңыз накрайняк сенбідегі авторынокқа барып аласыз.
7. Ресейде көлікті өзің барып қарайсың, кейбіреуі айтқан жеріңе өзі айдап келеді. Ал біреулерінің жай ғана жұмыстан қолы тимейді.
8. Интернеттегі суретте керемет әдемі көлік, шын өмірді «убитый» болуы мүмкін.
9. Сондықтан, алдын ала иесімен хабарласып, «көлік битый, не битый, крашенный, не крашенный, рыжики, гнилий есть, нет» деп, «ходовкасын, движогын, салонын» бәрін сұрап алыңыз.
10. Көлікті өзіңізге алсаңыз, перекупшитерге жоламаған дұрыс. Әсіресе "қаралар" «машина идеальная, мамой клянусь» деп тұрса да сенбеңіздер. Полюбому бір жерніде бір касяк бар оның.
11. Егер өз көлігіңізбен бара жатсаңыз, онда алдын-ала жоғарыдағы көрсетілген сайттан трассаның бойындағы ауылдарды да қарай салған артық болмас. Кей кезде сондай ауылдардан жақсы әрі арзанға көлік тауып алуға болады.
12. Ресейлік симка алған кезде, кез-келгенін ала салмаңыз. Оларда да тарифтың түр-түрлері бар.
13. Түменде бір бөлмелі пәтер бір сөткеге 1500 р маңайында.
14. Ресейден тіркеуден шығаруға кететін қаражат: Түменде 2000-3000 р; Ишимде 1500 р; Омбыда да осы шамалас. Оның ішінде гос.пощлина; договор купля-продажы; завявление толтыру кіреді.
15. Көлікті сатып алар кезде абай болыңыздар!
Ресейден көлік әкелген кезде өте МҰҚИЯТ БОЛУ КЕРЕК 5 НӘРСЕ туралы келесі жазбамда.
ПыСы: Тағы бәрдеңелер еске түсіп жатса толықтырып отырармын.

Телевидениеде істегесін видео, кино, жарнама деген нәрселерге әрдайым құлағым түрік. Қай-қайсысының да өзгеге ұқсамайтын, ерекше талғаммен жасалғандарын қайта-қайта қарап, тамсанамын да жүремін. Бірақ, бүгінгі әңгіме жай ғана жарнама емес, нағыз өнер турасында болмақ.

Асқардың идеясымен «әскери көліктерге шолу жасайыншы» деген ниетпен Қазақстан Республикасының әскери күшінің қару-жарақ және әскери техника мұражайына қарай бет алғанымды несін жасырайын. Мұражай 68665-әскери бөлімнің территориясында орналасқан екен. Таксиден түсе сала «КПП» деген жазу көзіме оттай басылды. Себебі Астанаға ең алғаш келгенімде темір жол вокзалынан кейінгі маңдай тіреген алғашқы ғимаратым гвардияның бақылау-өткізу пункті болатын.
***

Ағам 2 жылдық әскери борышын республикалық «Ұлан» гвардиясында өтеген. Ол кезде мен 8 оқитынмын. Жоғары класс ұлдары мектеп дәлізінде тоқтатып алып «ағаң гвардеец екені рас па?» деп сұрағанда төбем көкке екі елі жетпей қалған. Ол да бір мақтаныш еді.
Отырып алып ағама хат жазамын. Барлық жағымды жаңалықты тізіп шығамын. Әлбетте үйдегі сиырларды дұрыс қарай алмай көтерем қып қойғаным туралы тіс жармаймын. Есесіне Бекзаттың 8-наурызда мейраммен құттықтап келіп кеткенін баса жазам. Бекзат – ағамды әскерге жалынды сертпен шығарып салған сұлу қыз.
Ағам өз кезегінде әдемі фотоларын жіберіп, әскерді ғажап өмір қып суреттейді. «Гвардияда «дедовщина» жоқ, тек қана Уставпен жүреміз» деп қояды, уайымдамасын дейтін шығар. Сол хаттардан есімде қалғаны ағам «әскерде бронетранспортер айдаймын» дейтін. Сондықтан алаңда қатар-қатар сап түзеген ұшақтар мен тікұшақтарға назар аудармастан музей қызметкеріне бірден «бронетранспортерлерді көрсетіңізші» дедім.
***
Бронетранспортер (БТР) – мотоатқыштар бөлімшелерінің жеке құрамын тасымалдау және оларды шайқас кезінде қолдауға арналған брондалған дөңгелекті немесе шынжыр табанды соғыс машинасы.
«Соғыс» ұғымы пайда болғалы адамзат өзін және көліктерін қорғауға тырысып келеді. Антик дәуірінде соғыс арбаларына қалқан орнатылды. Парсы әскерінің соғыс пілдері дәл солай қорғалатын. Шыңғыс ханның әскерінде де бронды пәуескелер болған.
Бірінші дүниежүзілік соғыс басталысымен әскерлерге жеңіл брондалған техника қажет болды. Себебі шабуыл кезінде қарша бораған пулемет оқтары жаяу әскердің адымын аштырмайтын. Ол кездегі дөңгелекті броневиктер жеңіл және жүк автомобильдерінің негізінде жасалған және олардың сипаттамалары жаман емес еді. Олар негізінен жаяу әскерге қалқан қылу мақсатында жасалды.
Екінші дүниежүзілік соғыс әсіресе жаяу әскерді тасымалдау кезінде сенімді қорғаныс керек екендігін көрсетті. Соғыс басында КСРО-да жақсы брондалған техника болмады десе де болады. Қызыл әскерге мұндай техника ленд-лизинг бойынша АҚШ-тан келіп тұрды. Екінші дүниежүзілік соғыс біткен соң барып Кеңес конструкторлары түрлі брондық техника жасауға белсенді түрде ден қойды.

***

Хат демекші, ағамнан хат келген әр күн мейрам еді. Ол күні мамам мектепке пакет-пакет дәм әкеліп хатты «жуады». Ішімдіксіз әрине. Мектептегі Сейсенбай қу терезеден қарап, мамамның қолынан пакет көрсе «дәу де болса Қанаттан хат келді-ау» деп қуанады екен.
Бірде ағам хатында «БТР-мен оқу-жаттығу жұмыстарында үздік көрсеткіш көрсетіп, алғыс алдым. Бұйырса демалысқа барып қалармын» деді. Ой, бір қуанғанымыз-ай, әсіресе қатты сағынып жүрген мамам көзінің жасын бір сығып алды.

***
БТР — 40
БТР-40 бронетранспортері Горький атындағы автозауыттың конструкторлық бюросында В.А. Дедковтың басшылығымен жасалып, 1950 жылы қарулануға қабылданды. Машинаның сериялық шығарылымы 1950-1958 жылдары жүзеге асырылды. Машина ГАЗ-63 жүк көлігінің негізінде жасалған.

ТЕХНИКАЛЫҚ СИПАТТАМАЛАРЫ:
Масса — 5,3 т;
Экипаж — 2 адам;
Десант — 8 адам;
Қарулану — 7,62-мм станокты Калашников танк пулеметі;
Жауынгерлік комплект — 1250 патрон;
Брондық қорғаныс — 6-8 мм;
Максималды жылдамдық – 80 км/сағ;
Жүріс қоры — 285 км;
Қозғалтқыш: карбюраторлы, алтыцилиндрлі
Максималды қуаты — 78 а.к.;
Дөңгелектік формуласы — 4Х4.

***

Бірақ ағам келе алған жоқ, алғыстан соң кішігірім «косяк» жасап қойыпты. Баланы бір сыбап алып мамам жолға дайындала бастады. Мен қалам ба? Астананы көретініме мәзбін, тіпті ағамның демалысқа келе алмай қалғанына іштей риза сияқтымын. Қазір ғой ол ұшақ мініп, азды-көпті шетел сызып жүргенім, ол кезде пойызға «қонып» жол жүрудің өзі таңсық еді.
***
БТР – 152
БТР-152 бронетранспортеры Сталин атындағы Мәскеу автомобиль зауытының конструкторлық бюросында В.А. Грачевтың жетекшілігімен жасалған. Қарулануға 1950 жылы қабылданған. Сериялық шығарылымы 1950-1955 жылдары жүзеге асырылды. Машина ЗИС-151 жүк көлігін негізге алып жасалған.

ТЕХНИКАЛЫҚ СИПАТТАМАЛАРЫ:
Масса — 8,7 т;
Экипаж — 2 адам;
Десант — 17 адам;
Қарулану — 7,62-мм станокты Калашников танк пулеметі;
Брондық қорғаныс — 6-13 мм;
Максималды жылдамдық – 65 км/сағ;
Жүріс қоры — 600 км;
Қозғалтқыш: карбюраторлы, алтыцилиндрлі;
Максималды қуаты — 110 а.к.;
Дөңгелектік формуласы — 6Х6.

БТР-50
БТР-50 бронетранспортері Горький атындағы автозауыттың конструкторлық бюросында Ж.Я. Котинның басшылығымен жасалып, 1954 жылы қарулануға қабылданды. Машинаның сериялық шығарылымы 1950-1954 жылдары жүзеге асырылды. Машина ПТ-76 жеңіл танкісінің негізінде жасалған.
ТЕХНИКАЛЫҚ СИПАТТАМАЛАРЫ:
Масса — 14,5 т;
Экипаж — 2 адам;
Десант — 9 адам;
Қарулану — 7,62-мм станокты Калашников танк пулеметі;
Брондық қорғаныс — 10-13 мм;
Максималды жылдамдық – 44 км/сағ;
Жүріс қоры — 240 км;
Қозғалтқыш: дизельді, алтыцилиндрлі
Максималды қуаты — 240 а.к.

***
Алдын-ала телефон шалып, біліп алу деген де жоқ сонда. Тіпті «қалада болмай, полигонға оқу-жаттығу жұмыстарына кетіп қалса қайтер едік» деп қоямыз кейін. Қазір өзім тұрып жатқан маңайдағы бөлімге 104-маршрутпен жеткеніміз есімде. Әйтеуір ағам орнында екен. Қуана қауышып, қалаға алып шықтық. Ол кезде сол жағалау деген атымен жоқ. Бар кереметі — ескі алаң, Конгресс-холл, Есілдің жағасы, «Миллениум» галереясы. Соның өзінде Астана мені өзіне ғашық қылды.
***
БТР – 60П
БТР-60П бронетранспортері Горький атындағы автозауыттың конструкторлық бюросында В.А. Дедковтың басшылығымен жасалып, 1959 жылы қарулануға қабылданды. Машинаның сериялық шығарылымы 1961-1963 жылдары жүзеге асырылды.

ТЕХНИКАЛЫҚ СИПАТТАМАЛАРЫ:
Масса — 10,3 т;
Экипаж — 3 адам;
Десант — 8 адам;
Қарулану — 7,62 мм станокты Калашников танк пулеметі, 14,5-мм ірі калибрлы Владимир танк пулеметі;
Брондық қорғаныс — 6-8 мм;
Максималды жылдамдық – 80 км/сағ;
Қозғалтқыш: екі бензинді, алтыцилиндрлі
Максималды қуаты — 180 а.к.;
Дөңгелектік формуласы — 8Х8.

***

Отан қорғаушылар алаңына барған кезде ағам маған «осындағы ең мықты, жаңа университет» деп Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетін көрсетті. «Не деген керемет білім ордасы мынау» деп кәдімгідей аузым ашылып қалғаны рас. «Әскерде контрактімен қаламын, ал сен қолыма келіп оқисың» деп үміттендіріп қойды. Содан бастап Астанада оқу менің басты арманыма айналды.
***
БТР-70
БТР-70 бронетранспортері Горький атындағы автозауыттың конструкторлық бюросында И.С. Мухинның басшылығымен жасалып, 1971 жылы қарулануға қабылданды.

ТЕХНИКАЛЫҚ СИПАТТАМАЛАРЫ:
Масса — 11,5 т;
Экипаж — 2 адам;
Десант — 8 адам;
Қарулану — 7,62 мм станокты Калашников танк пулеметі, 14,5-мм ірі калибрлы Владимир танк пулеметі;
Брондық қорғаныс — 6-8 мм;
Максималды жылдамдық – 80 км/сағ;
Жүріс қоры — 600 км;
Максималды қуаты — 20 а.к./т;
Дөңгелектік формуласы — 8Х8.

***
Өтпестей көрінген екі жыл да аяқталуға жақындағанда әке-шешем ағама «контрактіңді қой, қарағым, басты қатырмай ауылға қайт» деп хатты қарша боратты. Жалғыз ұл болған себепті қара шаңырақтан асып кете алмаған ағам мерзімі біткенде қайтып келді. Ол бір ақ түйенің қарны жарылған күн болды.

Қазір ойлаймын, ағамның қайта оралуына себепкер болған тек қана қара шаңырақ емес, өзіміздің Бекзат сылқым-ау деп. Шығарып салған Бекзат ағамды әскерден күтіп те алды, олардың махаббаты кез-келген қашықтыққа, уақытқа төтеп беретін «брондалған» махаббат екенін дәлелдеді. Ал маған сол жазда екеуінің үйлену тойында шапқылап қызмет көрсету қуанышы бұйырды. Әжептәуір бой жетіп қалған қызбын ғой ол кезде, бақандай 10 класс бітіргем. Астанада оқу арманы әлі де көкейде және бұл кезде ағама тәуелсіз жоспарлар пісіп қойған
***
БТР – 80
БТР-80 бронетранспортері Горький атындағы автозауыттың конструкторлық бюросында И.С. Мухин және Е. Мурашкиннің басшылығымен жасалып, 1986 жылы қарулануға қабылданды.

ТЕХНИКАЛЫҚ СИПАТТАМАЛАРЫ:
Масса — 13,6 т;
Экипаж — 2 адам;
Десант — 8 адам;
Қарулану — 7,62 мм станокты Калашников танк пулеметі, 14,5-мм ірі калибрлы Владимир танк пулеметі;
Брондық қорғаныс — 6-8 мм;
Максималды жылдамдық – 80 км/сағ, суда 9 км/сағ;
Қозғалтқыш: КамАЗ-7403
Жүріс қоры — 600 км;
Максималды қуаты — 260 а.к.;
Дөңгелектік формуласы — 8Х8.

Қазір біздің елімізде осы БТР-80 және оның БТР-80А атты модификациясы пайдаланылады. 2012 жылы Украинамен БТР-4 бронетранспортерін жасауға келісіп, арты сиырқұйымшақтанып кеткенін көзім шалып қалды.
Айтылғандардан бөлек 90-жылдары БТР-90 бронетранспортері де жасалған болатын. Бірақ Ресейдің өзі оны пайдаланудан бас тартыпты.
***

Шүкіршілік, ағам қазір әскерде болмаса да өндірісте Отанымызға қызмет етіп жүр. Айдай аппақ жеңешем оған өзінен айнытпай 3 ұл туып берді. Әке-шешем соларға қарап мәз, менің сыртта жүргеніммен тіпті шаруалары жоқ. «Ауылға қайт» деп мазаламайды, тіпті мен осында болған 10 жылдың ішінде мамам қайта-қайта шақыртумен Астанаға 2-ақ рет келген деп өкпелеп қояйыншы. Қалжың әрине, мен де өзімнің мызғымас берік мақсатымның жолында жүргенімді түсінеді олар әйтпесе.

Жалпы Отан қорғаушыларымыздың еңбегі ерен-ақ. Басқасын айтпағанда шалшық су маңында орналасқан осы мұражайға барғанда аз уақыт ішінде бармақтай-бармақтай масаға таланып қиналған түрім бар болсын. Ал солдаттар сол жерде таңнан кешке дейін міз бақпайды.

Лайым әскери техниканы тек мерекелік шерулер мен мұражайлардан ғана көруге жазсын. Еліміз тыныш болсын!

♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒♒
Елімізде — жеңіл және ауыр көлік құрылғыларын жасап шығаратын, құрастыратын бірнеше зауыттар бар, солардың бірқатарын назарларыңызға ұсынамын.

Қазіргі заманда көліктің түр-түрі көп. Екі аяқты, төрт аяқты, ұшатын, жердің үстімен жүретін, судың астымен жүретін көліктердің сан түрін көзімізбен көріп жүрміз. Көзіміз үйренген көліктердің арғы атасы-арба. Қажеттілікке байланысты арбаның да түр-түрі бар. Қол арба, екі аяқты жеңіл арба, жүк арбасы деп кете береді. Тарихқа терең сүңгімей-ақ, арбаға көлік ретінде мінген соңғы ұрпақтың бірі ретінде, арба жайлы аз-кем айта кетсем деп едім. Мақсатымыз сапалы контент болғандықтан дәл осы тақырыпты алдым. Алып алдым да «Қазақша «Википедия» не депті ?", «Ел.кз» не деген екен ?" деп қарасам екеуінің жазғаны бір дүние. Құрылымы жайлы сөз жоқ. Біздің қолымызда толыққанды іске жарап тұрған арба бар делік. Еді, осы арбаны атқа жегу үшін бізге қандай заттар қажет және олардың атқаратын қызметі жайлы не білеміз?
Қамыт. Ат арбаны тартқанда барлық күш тек аяғына не беліне түседі десек қателесеміз. Аттың арбаны тартудағы ең үлкен рөл атқаратын мүшесі-мойын. Ат арбаны мойнымен тартады десек те қателеспейміз. Қамытты көрмеген жадар болса түсіндіре кетейін Сырт кейіпі таға тектес құрылғы. Бірақ, көлемін олай елестетсеңіз қателесесіз.Тек, астыңғы бөлігі аттың мойнына киілген кезде қажетінше талтаятын және түбіндегі қамытбауды тартып байлаған кезде екі ұшы бір-біріне біріге қалады.
Доға. Арбаның екі жетегін керіп тұратын, арбаның қисайып кетпеуін, ат бұрылған кезде жетек арқылы арбаның да бұрылуын қамтамасыз етіп тұратын құрылғы. Бұл қамыттың сыртынан аттың желке тұсында тұратын зат. Жылқының еш жеріне тиіп, не киіліп тұрмайды.
Аттың үстінде тұратын ершік. Бұл ершіктің де атқаратын рөлі ерекше. Арбаның ұзын екі жетегін тек доғаға іліп қойсақ бұнымыз атқа да арбаның жетегіне де көп күш түсірер еді. Сол үшін осы ершікте көтерме баулар орналасқан. Осы баулар арқылы доғаға жетектер сәлде болса жеңіл байланады және арбаның біраз салмағы аттың беліне осы баулардың жетекке байлануы арқылы түседі.
Шілә(шля). Тармақ-тармақ болып атқа киілетін баулар. Кәдімгі ер-тоқымдағы құйысқан, өмілдіріктердің рөлін атқарады. Арбада тежегіш жоғы бәрімізге белгілі. Атты тоқтатқан кезде арбаның екпінімен қамыттың ат мойнынан сыпырылып кетпеуін қамтамасыз етеді. Яғни, ойлы-қырлы жерлермен жүргенде қамытты алға жібермей тұрады.
Енді, атты немен ырқымызға көндіреміз. Әрине, мұндайда жай жүгендер қолдануға жарамайды. Арбаға арналған жүгеннің екі тізгіні өте ұзын болады. Аттың езуінен басталған бұл тізгіндер екі сауырдың тұсынан салбырап, арбадағы адамның қолына емін еркін жететін болуы шарт. Бұны «Божы» деп атайды. Божыны екі жағынан қағып-қағып жіберіп, «шарт» еткізіп атты қамшылап отырасыз.
Арбаның құрылымы жайлы айтып болған соң аздап лирикалық шегініс жасауды жөн көрдім. Басында айтқанымдай бала кезімде арбаға міндім. Біздің үйде атамның әкесінен қалған ескі арба болды. Менің мектепке әлі бармаан кездерімде атам мен әжемнің осы арабмен қонаққа баратын кездері есімде. Өзім де сан рет міндім. Бертін келе заман талабына сай арбалар да жетіле бастады. Ортасы ағаш, сырты темірмен қапталған дөңгелектердің орнына шаруашылық машиналарының дөңгелектері салынып, қаңқасын да жеңіл материалдардан жасаған кездерде әлгі арбамыз біздің ойыншығымызға айналып қала берді. Ауырлығы сондай, 5-6 ойын баласы орнынан қозғалта алмайтынбыз. 7-8 жасар кезімде бір дөңгелегін әрең домалататыным есімде.
Соғыс бітіп, жұрт оң-солына қайта қарай бастаған тұста атамның әкесі әлгі арбасымен біздің ауылдан 300 шақырымдай қашықтықта жатқан бір ауданнан жамағайындарын көшіріп әкелген екен дейді. Қазіргідей «Жүк тасымалдау» фирмалары қаптап жатқан заманда көшуіміз мұң болып жүрген біздерге бұл ертегі секілді көрінуі мүмкін. Арбаға мінген бабалар армандап кеткен заманда өмір сүріп жүрген біздерде де талай арман бар…

Суретті алған жерім

25 жастағы Рэйчел Янг Британия ландшафтарында жатқан мына әріптерді 3 күнде жинапты. Спутниктен түсірілген бұл суреттерден ең қиыны «K», «N» және «Q» әріптерін табу болған екен.

Төменде жазылғандарды газет бетінен алдым, әзіл-шыны аралас деп түртіп жазылыпты.

Машинаның шиқ ете қалып тоқтағанын бірақ көрдім. Одан бұрын мұрныма резеңкенің күйген исі келді-ау деймін. Бағдаршамның жасылы жанғанда жолдың екінші жағына өтуге ұмтылған лектің ішінде мен де бартынмын. Машина менің аяғыма шамамен 1-2 сантиметрдей аралық қалғанда тоқтап үлгеріпті. Жоқ, жерде «ана жаққа»ерте кете жаздағаныма ызаланып жалт қарадым. Ақ «тойотаның» рулінде тәжік пе күрт пе бір жас жігіт отыр. Мен оны бірден таныдым. Оң көзінің астындағы бармақтай қара қалы оны тез есіме түсіруге көмектессе керек. Мен онымен қалаға келген жылдары танысқанмын. Сірә, ол да біздің қалаға осы жылдары келсе керекті. Алдымен оны жерасты өту жолында жолықтырғанмын. Кейін бірнеше рет түрлі бағыттағы қалаішілік автобустардан көргенмін. Иә, ол кезде ол бүйтіп шетелдік көлікпен ызғытып жүрмейтін, бірақ мен, дәл бүгінгідей қоғамдық көлікпен жүретін ем. Ол кезде ол өзінің адамды қағып кете жаздағанымен қоймай көлігінің есігін ашып айқайламайтын. Себебі, артта қалған сол жылдары ол көліктерде қолын жайып Құран оқып, «Жаулап алды махаббатты, „Ветер с моря дулды“ айтып ақша табатын. Иә, ол ол кезде бала еді…

Біздің әке буын, аға буындар кезінде әр қаланың әр жерінен үй жалдап, жатақхана түгендеп жүріп күнін көрген екен. Сонда дейміз-ау шешелеріміз бен жеңгелеріміз қыңқ демеген. Шабадандарын сүйреп ере берген. Қиындықты көтере жүріп бірлесіп үй болған.