«Екіншісі, Балжанның төменгі жағында енесін жанамалаған құлынша оған еркелікпен сүйене түсіп отырған, қасы, көзі қап-қара, еліктің лағындай сүйкімді жас қыз. Көмірдей қара шашын желкесіне төгілдіре қырыққан. Бұл Балжанның Ғалия дейтін қызы екен. Жасы мен шамалас. Маған ол көз алмастан қарай береді».
Бұл үзінді Б.Соқпақбаевтың «Өлгендер қайтып келмейді» романынан алынды. /10-бет/Ан-Арыс баспасы.Алматы 2010ж/. Романдағы басты кейіпкер Еркіннің Ғалия есімді қызбен алғаш танысуындағы сипаттамасы. Ал мен айтқалы отырған «жанға» жоғарыдағы теңеу аз болатын сияқты. Табиғат сыйлаған сұлулығына ақылы сай, сыртқы сұлулығына ішкі сұлулығы үйлесім тапқан, «ғажап» жан. Реалда екі-үш мәрте сырттай көргенім болмаса, жеке кездескенім жоқ. (Ол кездерде «жағдайдың» бұлай күрт өзгеретінін қайдан білейін).
Табиғат заңдылығы қай уақытта да өз дегеніне көндіреді. Қанша қашқақтағаныңмен де шешуші кезеңнің келгені анық. Өмірді өз деңгейімше түсіндім дегенмен де пенде болғаннан кейін кемшіліксіз болмайды. Мен үшін ең қиын сұрақ «қызың бар ма?» деген сұрау екен. «Жоқ» дегенді ешкім қабылдай алмайды бірақ. «Мүмкін емес, алдайсың, жасырасың» деген сияқты сенімсіздік танытқанымен, расымен солай. Негізгі себебі, жасыратыным жоқ менде өз замандастарым секілді стереотипті ойды жеңе алмауымда. Өзімнің түсінігімдегі «идеалды қыз» бен «идеалды жігітті» жасап алғанмын. Егер «идеалды қыз» жолықса, өзімді «идеалды жігіт» санатынан көре алмай қаламын. Осылайша кейінгі ысырып тастаумен уақыт шіркіннің зымырап көз алдымызда өтіп жатқанын іштей мойындап, мойынсұнып қала бересің.
Меніңше, өзін сыйлай білетін жігіт, ең бірінші өзінің болашақтағы жүзеге асыратын мақсатын айқындап алуы керек. Межелеген жоспарын іске асырса, болашақта өзімен мәңгі серік болатын жанын табу, таңдай білу қиынға соқпайды. Менімен көпшілік келіспеуі мүмкін, бірақ қазіргі заманның шындығы осында. «Үйлену оңай, үй болу қиын» деген. Үйсіз, баспанасыз «үй» болу қалай оңай болсын бұл заманда. Осындай ойлар баста тұрғанда үйлену де кейінге қала береді екен. Қазіргі таңда жігітке 27-29 жасында үйлену қалыпты жағдайға айналып келеді. Егер ол осы уақытқа дейін өзінің негізгі мақсатына қол жеткізіп, болашақ өмірін айқындай алса. Жұмыс барысымен көптеген адамдармен танысасың. Әңгіме барысында отбасылық жағдай міндетті түрде сұралады. Ең болмағанда «менде мынауский қыз бар, сені сонымен таныстырайын» деп қолқасын салып, уәдеңді алып кетеді. Аз жанмен таныспадым осы жолмен. Кездестік, сөйлестік, сырластық, бірақ ғашық болу мен ұнату екі бөлек, есеппен танысу, араласу үшінші нәрсе екеніне талай көзім жетті.
Ал соңғы уақыттағы бастағы өтіп жатқан жағдай шын көңілден, шынайылық екенін біліп жүрмін. Ия, мен шын ғашықпын. Мен ғашық болған жан, әдебиеттегі Ғалиядан мыңдаған есе артық десем, жаңылыспаспын. Көзсіз ғашықпын. Сөзсіз. Тіпті менің ғашықтығымды сипаттайтын «смайлик» әлі ойлап табылмаған. Жағдайды тез өрбіткім келмейді. Өйткені, басталуы тез нәрсенің аяқталуы да тез болатынынан сезіктенемін. Бастысы, ол менің реалда қалай жақсы көретінімді сезінсе болғаны.

Эдит Пиафтың «Махаббат ұраны» әні — 1966-шы жыл


«La Paloma Ade» (неміс тілінде)


"Ғашық болған әйел" әні — 1981-ші жыл.

Астананың қысы ұзақ болғанымен, күнтізбе бойынша келіп жеткен көктемді көңілді етудің бірнеше жолы бар. Сүйгеніңіз тастап, махаббатыңыз қарамай қойса да мен айтқан әдісті орындаңыз, сонда өміріңіз шаттыққа толы болады. Ал, кеттік!

1) «Алау»

Көктем келе жатыр ғой. Інішектерге қызбен сөйлесіп кетудің бір-екі амалын айта кетсем бе деймін. Қызбен танысу оңай, ал әрі қарай әңгімені жүргізіп кету, оған ұнау, сеніміне кіру, оны күлдіре алу қиын нәрсе негізі. Мынандай тәсілдер қолданатынмын:

ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ТӘСІЛ
— Ақтөбеденсің бе? (дейсің өз жағыңның атын айтып)
— Жоқ, ***дан. (Мысалы Қызылорда, Семей, т.б дейді)
— Ааа, мен әдемі қыздар тек Ақтөбеде болатын шығар десем… (деп өтірік таң қалған боласың)
—  (ұялып күледі өзінше, сосын келесі сұрақты өзі қояды)
— Тек Ақтөбеде ғана емес қой әдемі қыздар. Өзің Ақтөбеденсің бе? (қыз уже әңгімеге дайын, өзі сұрақ қоя бастайды)
— Иә, Ақтөбеденмін. Сендер жаққа барып көрмеппін, барғым келеді. Қандай күшті жерлер бар? (деп оның өз жері туралы мақтануына мүмкіндік бересің)

МАМАНДЫҚТЫҚ ТӘСІЛ
— Мұғалім емессің бе?
— Жоқ
— Ааа, сені мұғалім екен деп қалдым
— Неге олай ойладың?
— Білмеймін, сөздерің анық, даусың жарқын және бір мейірім байқалады. Жақсы мұғалім бола алар едің деп ойлаймын
(Қыз әрі қарай өзін мақтауға кетеді. Негізі мұғалім болуға мүмкіндігі болғанын, кафедрада қал деп айтылғанын, бірақ мына жұмысты таңдағанын айтып кете береді)

ЗОДИАКТІК ТӘСІЛ
— Суқұйғышсың ба?
— Жоқ.
— Ааа, Суқұйғыш шығарсың деп қалып едім…
— Неге олай ойладың?
— Ақылды қыз сияқтысың. Суқұйғыштар ақылды болады ғой
—  Жалғыз Суқұйғыштар ғана ақылды ма не? Балықтар да сондай (деп өзін өзі мақтауға кетеді. тек тыңдап отыру керек шыдап)

Жалғастырамыз

temir_88 эстафетаның бұтағын маған берген еді. Аптаның соңына келіп қалған соң белсенділік төмендеп кетті. Сол үшін жұмыс күндеріне таяу уақыт ыңғайлы болар деп ойладым. Кешіктірген болсам кешірім сұраймын. Бүгін сіздерге жаныма жақын болып кеткен Пушкиннің бір өлеңін назарларыңызға ұсынып отырмын. Мықты аудармалар күтеміз. Сәттілік тілеймін!

Я помню чудное мгновенье:
Передо мной явилась ты,
Как мимолетное виденье,
Как гений чистой красоты.

В томленьях грусти безнадежной
В тревогах шумной суеты,
Звучал мне долго голос нежный
И снились милые черты.

Шли годы. Бурь порыв мятежный
Рассеял прежние мечты,
И я забыл твой голос нежный,
Твои небесные черты.

Концертте, стадионда, ұшақта, бассейнде, «Star Wars» фанаттарының кездесуінде, қой қырқып жүргенде танысып, отбасы құрып, бүгінде тату-тәтті ғұмыр кешіп жатқандар туралы талай әңгіме естіген шығарсыз. Қызық қой, иә. Құдай айдап бір жерге барасың да, ойламаған жерден бақытыңды кезіктіресің. Біреу тағдыр дер, біреу жаратқанның жазғаны дер, мейлі, қайсысы екені маңызды емес. Бастысы жүректердің тұрақтайтын айлағы табылды.

Бул жалганда сагынышсыз жок пенде
Сагынамын бирак сени кутпен де
Оралмаисын казир менен алыссын
Келмеисин-ау деп коркамын куткенде
Бауыр бассам олда иси тагдырдын
Журегимде сулу бир мун калдырдын
Умыткым тек келмеиди… Жок умытам!
Тез келсинши каргыс аткыр сол бир кун!
Бирге журип бирге оинап кулгенмен
Сен сол кезде бир нарсени билмеп ен
Отка ушты тагы да бир кобелек
Ал мен сорлы мына сени суиген ем
Жон болмайды суйгени ушин айыптау
Кайсы куштин оз журегин билеген?
Жасырганмен козим барин жайыптау
Бирак онда сен басканы суйген ен.
Али есимде сен баскамен тур един
Ызалана жылады гой журегим
Мен ишимнен жылап турп сол сатте
Суйгенимнен озине бак тиледим.

Ұзақты күн жұмыстан шаршап шығасың, оның үстіне берілген уақыттан аса жұмыс тағы істеп жүргем. Енді қайттім, жыл аяғы, осы жылдың есебі мен келесі жылдың жұмыс бағдарламасын даярлауды менің мойыныма іліп қойған. Жыл болса аяқталуға жақын.
Өзім жалғыз басты болғандықтан, кешке жұмыстан қайтып келе жатып жол бойында асханаға соғып тамақтанып алатын едім, бүгін міне бұлар да ерте жабылып қалған екен. Салым суға кетіп келе жатырымын. Не де болса тамақ даярлау қолдан келмейді, дүкеннен онды-мұнды алайын деп дүкенге кірдім. Тіске басар бірдемелер алып дүкеннен шыққан бетім болатын, кенет арт жақтан қыз баланың «Қанат» деген дауысын естідім. Бұрылып қарасам бейтаныс сұлба. Бұл қалай болды екен, мені қайдан таниды? Аман-жөнсіз осы сұрақты бірден айттым.
-Кешіріңіз, біз таныспыз ба?
Қыз үнсіз, мен таңырқай тағы қайталап:
-Сіз мені қайдан танисыз?
-Есіміңіз Қанат па еді?
Бұл сұрақ мені одан сайын таңырқатты
-Сіз солай дедіңіз ғой, сіз мені танисыз ба?
-Кешіріңіз, сізді артыңыздан біреумен шатастырып алыппын.
Аз ойланып тұрып, оған көз тастадым. Ой үстінде тұрып байқамаған екенмін, киімінде қан жұққан дақ бар екен және бір-екі жерден сәл жырлылған. Өзінің түрі адам аярлықтай болған, сәл ластау. Бірақ жүзі жанып тұрған сұлу екен.
* * *
Бұл оқиғаның өткеніне шамамен бес-алты ай болған. Жұмысты жақсы істегенім үшін бастық жаңа жылдан соң мені бір мәз қылып қойған. Шеттен келіп жұмыс істеушілерге арналған пәтердің кілтін, оған қоса жалақымды көтерді. Бұрынға айлығым да жеке басыма жететін, бірақ пәтерді жалға алатын едім. Оның жарты ақшасын мекеме өз мойынына алған, сондықтан ақша жетпей де, артылмай да қалатын. Бірақ өз басыма ерікті жететін. Ал міне бір-екі ай жүзі болды, ақша артылып, жұмыс жеңілдеп, жұмыстан кейінгі уақытымды мейрамханаға, дүкен аралау, киім сатып алуға жұмсап жүрмін. Жұмыста бірге істейтін әріптестерім де жастар болған соң, олардан кем жүргім келмейді. Аракідік ауылдағы ата-анама да ақша жіберіп мәз қылып қоямын. Әкем ондайда «бастық боласың» деп көтеріп қоятын.
Не керек сол алты ай бұрынғы болған оқиға бір-екі күннен соң-ақ ойдан шығып кеткен. Бірақ бүгін сол қыз алдымнан қайта шықты. Бір әріптесімнің туылған күнін тойлап мейремханадан шығып келе жатқанбыз, сол жерден сәл әріде бір қыз гүлзардың қоршауында сүйкеніп жылап отыр екен. Жүзі таныс, көп ойланбастан сұлу бейнені тани кеттім. Алғашында жақындауға жүрексіндім. Кейін алдыңғы кездескендегі түрі де, қазіргі түрі де аянышты болған соң серіктерімнен қалып қойып, әлгі сұлу қызға жақындадым. Жақындап барғанда ол мен аңғара қоймады. Ашық иығына қолымды қойдым, «Қарындас» деген дауысым діріл қағып кетті. Шошығаннан ыршып кеткен қыз, бірден мөп-мөлдір сұлу жанарын маған тіке қадады. Ол да танған кейіпке еніп, өзіне еш зиян қылмайтынымды сезгендей баяғыша төмен қарап, жылауын жалғастырды. Бұнысына қарап, «бақытсыз ару-ай» дерсің. Ондай сұлулықты көріп, өз-өзіме ие бола алмай қалдым. Бірден басын көтеріп, өзіме еріксіз қараттым.
-Сіз мені таныдыңыз ба?
-Қааанааат…
-Ия, ия… әлі ұмытпасыз ғой, сол Қанатпын.
-Сізге не керек...? Сәл ыңғайсызданып қалдым да, бірден қайта ес жинап, -Сіз мұнда не істеп отырсыз? Түн болса мынау, екі-үш сағаттан соң таң атады- дедім күмілжіп.
-Енді...?
-Ендісі несі, тоңып қаласыз ғой. Үйіңізге қайтпайсыз ба?
Ол маған аянышты түрімен тағы бір қарады. Менің болса жаным ашып тұр.
-Бәлкім шығарып салайын. Жаман ойламаңыз, бірақ түнде қауіпті – деп ақталып қоямын. Содан соң ғана кішкене жүзі күлісіреп сала берді.
-Мен үйге бара алмаймын.
-Неге?
-Оны айту қиын.
-Жарайды, тыңдап тұратын да уақыт емес. Тоңып қалған да боларсыз,өзіңіз жеңіл киініпсіз. Бәлкім ыстық шәй ішіп алармыз, бойыңыз жылынсын.
-Қайдан?
-Біздің үйге жүріңіз – дей салдым ойланбастан.
-Ол қай жерде?
-Өткенде, біз кездескен дүкеннің жанында. Жүріңіз, тоңып қалдыңыз. Қорықпаңыз, сізге еш жаман ойым жоқ.
* * *

Қара түнді жамылып үйге келдік. Бұл кезде жол бойы әңгімеге тартқан соң Саяның көңілі де көтеріліп қалған. Ия оның есімі Сая, танысып та үлгергенбіз. Келе сала, асханаға жүгірдім. Бұл жерге қонақ сирек келетін болғандықтан, мейман күтуге онша жоқ едім. Ертіп келген Саяға да сол қалыпта қызмет көрсеттім. Яғни бір-екі кесе шәй, дастарханда бір-екі жерден тәттілер. Осының шығып қалғанына да шүкіршілік еттім. Ол еш сын көз тастамай, көңілі көтеріңкі күйде шәйін рахаттана ішіп отыр. Өзі де бір әңгімеге жақын қыз болып шықты, тіпті бүгін таныссақ та, ортақ тақырып табыла кетеді. Қысқасы түн бойы көз ілмей әңгімелесіп шықтық. Таңға таяу ғана көзім ілініп кетіпті.
Сағаттың қоңырауы жанымды шығарардай безілдеп жатыр екен. Ия жұмысқа шығу керек деп ойлап жатырмын, кенет Сая есіме түсіп кетті. Басымды жұлып алдым, ол жоқ. Атып тұрып ас бөлмеге жүгірдім. Сая сол жерден табылды. Ол дәл сол сәтте көзіме періштедей көрінді. Әппақ жүзі, келісті денесі, мөлдір көздері… Мен оны сол сәтте ғана көргендей болып тұрмын. Сәл қарап тұрып қалдым. Есімді жинап, тілге келдім.
-Сен қашан тұрып кеткенсің?
-Мен ұйықтаған жоқпын.
-Қойшы сен де…
-Шын айтам, мен ұйықтамаймын. Мен бұл сөзге мән берместен оның құйып берген шәйін іштім. Асықпай отырып шәй іштік.
Мен жұмысқа жиналдым, менімен қосылып Сая да шықты. Ол кетіп бара жатқанда маған үй телефоны мен адресін тастап кетті. Бұл күнгі жұмысым ойланумен өтті. «Мен оған ғашық болып қалдым ба? Қой, қайдағы, сен оны әлі дұрыс танымайсың ғой. Бірақ несі бар, сұп-сұлу қыз?! Негізі «жігіті бар ма?» деп сұраппын да ғой. Қайдағы жігіт, жігіті болса сенің үйіңде түнеп несі бар?! Мүмкін сол күні ұрысып, сосын жылып отырған болар. Егер жігітімен қайта кездесіп татуласса не болады? Мейлі, бақыт тілерсің да?» деген алма-кезек сұрақ пен жауап жаудырып жатқан ішкі дүнием маза берер емес. Осымен жұмыс күнін де аяқтаппын. Оны тағы көргім келіп, кабинетте отырып, берген нөміріне телефон соқтым. Арғы жақтан үлкен әйел кісінің дауысы естілді. Анасы шығар деп ойладым.
-Алло, саламатсыз ба? Мұнда Сая есімді қыз тұра ма екен?
-Сіз кім боласыз?
-Есімім Қанат, айтсаңыз таниды. Бір танысы едім.
-Ол жоқ. – деп тұтқаны тастай салды. «Мұнысы несі, мәдениет деген қайда осы жұртта?» — деп өзінен-өзім белгісіз біреуге ренжіп қалдым. «Қайта соқсам ба, жоқ үйіне барсам ба?»- деп ойланып біраз тұрдым. «Үйіне барайын, сол дұрыс. Есігінің алдынан шақырып алармын» — деп ойладым. Сөйткен басым адрестен бір-ақ шықтым. Алғашында есігінің алдында біраз тұрдым, көріне қоймаған соң үйіне кіруге бел байладым. Оның үстіне кеш батып барады. Есік алдында жүрексініп тағы тұрып қалдым. «Шешінген судан тайынбас»-тың қалпына түсіп, есіктің қоңырауын бастым. Екі рет шақырылған қоңыраудан соң, үйден жас шамасы елуге жакын бір әйел кісі ашты. Тұтқаға да жауап берген сол кісі болатын. Мұнысы дауысынан аңғарылып тұр.
-Ия жас жігіт, сізге кім керек?
-Саламатсыз ба? Маған Сая керек еді. Жаңа телефон шалған мен едім.
-Сіз оны қайдан танисыз?
-Кеше танысқан… Жоқ біраз күн бұрын танысқан едік- дедім күлідеп. Мұным жаман ойламасын дегенім еді.
-Алдамаңыз, шыныңызды айтыңыз.
-Ааа...іііі… ол осы адресті беріп еді, кеше, ия кеше берген – дедім ауызыма басқа сөз түспей. «Сонша тергегені несі» — деп ойлап қоям ішімнен.
-Ол жоқ, болған да емес – деді қатқыл дауыспен. Сөйтіп есікті жаппаққа әрекеттенді. Мен де қалыспай:
-Кешірерсіз, ол осында тұрам деді ғой.
-Тұрған, енді тұрмайды.
-Қалай сонда?
-Саған неге керек, тұрмайды деген соң тұрмайды?!
-Сіз кімі боласыз? Сіздер ұрысып қалғанға ұқсайсыздар ғой, Сіз оны үйден қудыңыз ба? Олай болса мен алып кетем, менімен тұрсын… — деп қысқа мағынасыз сұрақты жаудырып жатырмын.
Қоймай қасарысып тұрып алған соң, қайтпасымды білді ма, сұрақтардың біріне де жауап берместен үйдің ішін ымдап мені үйіне кіргізді. Түпкіргі бөлмеге қарай артынан еріп келемін, келе жатып «үйінде бар ма екен?» деген оймен жан-жағыма қарап қоям. Ол кісі бұл әрекетімді түсінгендей болып, -ол үйде жоқ – деді. Мен ыңғайсызданып қалдым. -Оны сен соңғы рет кеше көрдің ба? – деді сұраулы жүзбен. Мен үнсіз басымды изедім. Сая менің қызым. Ол осыдан алты ай бұрын жол апатынан қаза тапқа… – деді сөзінің артын жұтып, көздеріне жас келіп. Төбемнен біреу мұздай су құйып жіберегендей болды. Мен түсінбей қайта сұрадым, бір жағы есеңгіреп тұрмын.
Сол күні мен оны сүйіктісімен кездесуге шығармай қойдым, біз қатты ұрысып қалдық. Ол мені тыңдамай кездесуге кетіп қалды. Бірақ ол іздегенін таба алмаған. Кездесуге барғанда оның жігіті басқа біреумен тұрғанын көріп қояды. Өз-өзіне ие бола алмай қалған ол, сол жерде жылап-сықтап қала береді. Сөйтіп жүріп жолға шыққанда көлік қағып, сол жерде мерт болады. Ия, сол жерде қаза болады. Сенің алдыңда да бір кісі келген іздеп. Ол кісі такси екен. Айтуынша осы жерге алып келіп «ақша алып келем» деп үйге кіріп кетіпті. Ол әлі мазасызданып жүр екен ғой, ботам-ай – деп отырған ананың көзінен әлдеқашан жас парлап кеткен. «Мен үйге бара алмаймын. Мен ұйықтамаймын» — деген сөздер. Дүкеннен шыққанда қан-қан болған киіммен тұрған ару. Осыларды енді ғана ой елегінен өткізіп жатыр едім. Бірақ сенер-сенбесімді білмей, есеңгіреген бойда есіктен шығып кете бардым…
* * *

Міне, болған іске екі аптадай болып қалған. Алғашқы бір аптада өзіме келе алмай, оны қайта көргім келіп жүрген. Бірақ өткен іске өкінудің қажетсіз екенін түсініп, баяғы тұрмысыма қайта оралғам. Бірақ бұл оқиғаны ұмытпайтын шығармын. Бүгін де атқарылмай қалған істерді аяқтаймын деп жұмыстан кеш шықтым. Бүгін асхана ерте жауып кетіпті-ау. Кешкі ас алайын деп дүкенге бас сұқтым. Қажет деген заттарымды алып, үйге кетіп бара жатқанмын. Кенет арт жағымнан «Қанат» деген таныс дауыс естілді. Мен жалт қарадым…

Әр кеште терезенің алдына тұрып табиғаттың күнді ұясына қалай батырарын тамашалап, қызара батқан әр кешті әлдене керметке теңеп, Жаратушының құдіретіне тамсанып тұрамын. Каланың түні қоюлана түсіп, бірте-бірте жарықсыз қалған бұрыштар қойынындағының барлығын өзгелерден жасырғандай қараңғылана түседі. Көшелер көркем жарықтармен көмкеріліп әдемілікке бет ала бастайды. Жанып-өшкен жарықтар, ағылған көліктер, асыққан адамдар, осының барлығы әлемдері тіршіліктің тоқтамас тынысы екенін дәлелдеп тұрады.Осы бір көріністер әр кеште қайталанып жатса да, сол әр кеште құдды бір қонағымдай, өз үйімнің босағасынан аттап келе жатқан сияқты қарсы аламын-ау. Осы бір бірер сағатта өткенімды саралап, жауапсыз қалған сұрақтарыма жауап табуға тырысамын. Жауап тапсам да қанағаттана алмаймын. Барлық сұрақтардың жауабын өзіме ұнамды етіп алғым келеді, бірақ айналам да, өмір заңдылығы да, табиғат та менімкен келіспейтін сияқты. Ауыр бір күрсінемен, өкінемін!
Биылғы сабағымды ойдағыдай аяқтап, демалуға, сағынып қалған бауырларымның қасында болып, ата-анама еркелеп жатуға ауылға келдім. Шіркін, ауылымның ауасы-ай! Ерекшесің ғой. Бала күнімде мән бермеуші едім, қазір қомағайлана жұтамын. Алматы әсем қала. Ойын-сауығы, көшелері, жарық шамдары бейне бір адам қолымен жасалған жұмақ дерсің, алайда туған жердің, ауылдың бір қасиесі сол ауыға тартып тұратын бір тылсым күш тағы бар. Тау-тасы, өзені, жасыл желегі… Ештеңеге айырбастай алмайсың. Осы бір кереметтерге тамсанып, құмарым қанбай, сағынышым басылмай жүрген кез. Осы бір керемет кездердің шырқын бұзған оқиға әлі күнге дейін ойымды сан-саққасандалтып жібереді. Өкінішімнің де себебі осы еді.
Қазанға ет салынып, сорпасы қайнап, иісі мұрын жарардай болып жатыр. Кешқұрым қонақтар келеді деп абыр-сабыр болып жатқан едік. Қыз баласы дегенім болмаса, кейбір жұмысқа онша қырым жоқ. Қанша дегеніме жеңгем тындырып жүр барлық жұмысты. Жеңгем пысық жан еді. Қолынан келмейтіні жоқ, анша-мұнша кісіні өзі күтіп шығарып салып жүре беретін еді. Тіл байлығы да аспандағыны арбап, жердегіні жалмауға жететін. Келбеті келіспей қалғаны болмаса… Сондықтан болар үлкендер жағы «пұшық-пысық келін» дейтін. Өзі де намыстанбай, арсыздана бір күліп қойып жүре беретін. Сол «пұшық» жеңгемнің қасында барып кел-шауып келіне жарап жүре бердім. Бір кезде жеңгем – Ботакөз, сен дүкеннен кеспе алып келмесең болмас, қамыр жайып үлгермейтін сияқтымыз – деді. Көздерім «ботаның» көздеріндей мөлдіреп тұратын болған соң жеңгем мені солай атайтын, негізі есімім басқа еді. Жалпы қонақ күтудің байыбына бара бермеген соң айтқанына көне бересің. Сүйретпемді аяққа іле салып көшенің басына беттеп кете бардым. Негізі дүкен біздің үйден едәуір қашықтау еді. Үйден шыға қалта телефонымды алып «сүйіктіме» телефон соқтым. Жалпы тұтқаны алуы қиын еді, бұл жолы да солай бірнеше гуілден соң барып бірақ алды. Айтар сылтауы көп, «қол тимей жатыр еді», «телефоным қуатта тұр еді», «көлігімде қалып кетіпті», «дыбыссыз болып қалыпты» деген сияқты. Сондықтан ол туралы сұрақ қоюды қойғанмын. Бірден хал сұрасып әдемі сөздермен сағынышымызды сипаттауға кірісіп кеттік. Бірде күліп, бірде еркелеп дүкенге де тез жетіп қалдым. Дүкеннен шыққан соң қайта хабарласатынымды айтып тұтқаны қойдым. Дүкен алдындағы қымбат көлік көзіме бірден басылды. Әдетте бұндай қымбат көліктер біздің жатқан сирек көрінетін. Қысқа ойланып аса мән бермедім. Дүкен ішіне кірсем 3-4 жас бала жөн сұрасып тұр екен. Шамасы көлік осылардан болды-ау деп тағы қысқа ойландым. Сатушы әпке мені көре салып, — Нұрсұлу, мына жігіттер сендерді үйлеріңді іздеп жүр екен, жақсы болды ғой келгенің, қалай түсіндірерімді білмей тұр едім – деп күлімдеп қоя салды. Бұндайды күтпеген соң ба таңырқап қалдым, не айтарымды білмей үнсіз келісе салғандай болдым. Ішімде бірақ сұрақ туындап жатыр. «Кім екен бұлар, әлгі қонақ па? Жоқ оларды анамның құрбылары деп еді ғой. Сонда кім?» Ойым кімге теңерін білмей жатқанда, — сіз кімі боласыз Гүлім апайдың – деген сұрағы бөліп жіберді. Есеңгіреп барып – қызымын – дедім. Олар да артық сұрақ қойған жоқ. Іздегенін тапқанда бірінен соң бірі сыртқа шығып кетті. Кеспемді алып мен де арттарынан шықтым. Сыртта көліктің жанында топырлап тұр екен. Мені көріп, — жүріңіз біз сіздің үйді іздеп келіп едік, сіздің үйге баратын едік, бізбен жетіп қалыңыз» — деді бір орта бойлы жігіт. Ойымда ештеңе жоқ көліктің арт жағына отыра кеттім. Ойлаған олжалары оңай түсті білемін, рөлде отырған жігіт ештеңе сұрамастан көлікті орынынан жұлқи қозғалды. Алғашында көшенің басымен шамалы жүрген соң кері бұрылып жалдамдығын арттыра түсті. Бірде ойыма «алып қашу» түсті. Жалтақтап жан-жағыма қарадым. Алдын ала біліп алған жоспар ғой, міз бақпайды ешқайсысы. Тек алдындағы жігіт түрінде өзгеріс бар ма дегендей орынынан теріс айналып маған бажырайа қарады. Қалғандары да маған тесіле түсті. Тілім енді келгендей – Сіздер қайда барасыздар, менің үйім ол жақта емес.-дедім. Сол жағымдағы жігіт мысқылдай, — енді сол жақта болады – деді. Ойым орынды екен. Содан соң ғана оң жағымдағы жігіт, — Нұрсұлу, мен сізді алып-қашып барамын, осылай болғанына айып етпеңіз. Сіз маған ұнайсыз, есімім Сәбит – деді ешқандай сыр білдірмесен. Не айтарымды білмей, есеңгіреп барамын. Айналап тұманданып кеткен сияқты, айтылған сөзге жауап таба алмаймын, қалай айтсам орынды болады деп отырмын. Бір ғұмыр кеткендей, бірақ қас-қағым сәт. Бәлкім ойын шығар дегендей, айналама, Сәбитке бір қарап қоямын. Жоқ олай емес сияқты. Есім енді кіре бастады, мен ол жігітті бұрын соңды көрген емеспін, мені қайдан таниды… Кенет айқайлап жібердім. – Естерің дұрыс па, сендер кімсіңдер? Алып қашқаны несі? Өле алмай жүрсіңдер ме…
Бұл кездер есімде толық қалмапты, тек жылаймын, ышқынамын, жалынамын, айқайлаймын… Бірақ оған кім көнсін, Көрші ауылдың бір үйіне осылай келдік. Келе сала орамал алып жүгіріп жатыр, шашуларын шашым, енді бірі құдды өз аяғыммен келгендей маңдайымнан сүюге тырысып жатыр. Ышқынып, ұрысып, итеріп, жан-жағымды жайпап келемін. Басқалар үшін қуаныш, бәрі келінді көргісі келеп жатыр, ал мен үшін қайғы… Қайда келдім мен, апарып тастаңдар деп зар илеп жатырмын. Естіп жатқан ешкім жоқ. Басу айтып жатыр. Осылай бірнеше уақыт өтті… Жылай-жылай әлсіреп қалыппын. Жаймен ғана ыңылдап жалынып отырмын. –Жіберіңдерші – деп қоямын. Мен шаршасам да басқалар тың секілді. Айналамда әлі басу айтып жыбырлап жүр. Бір кезде әлгі өзін Сәбит деп таныстырған жігіт есіктен кіріп келді. Келді де, ымдап барлығын сырқа шығарып жіберді. Ішінен есікті іліп алып, қасым келіп отырды. Ойым бір жағына қарай қараланып барады. Үстімен тарпа бас салатын секілді, үрке қараймын. Аянышты жанарыма көзін бір қадап, — Нұрсұлу, сенің осылай отырғаныңа бірнеше сағат болды. Үй-ішіңізге хабар бердік, әне-міне келіп қалар қуғыншылар да. Бірақ бір шешімге келмес бұрын айтарым бар – деді жеңіл күрсініп. Сөйлегеннен пайда жоқ, сөйлеуге шамам да жоқ, үнсіз отырмын. Сәл үнсіздіктен соң сөзін жалғастырды. – Нұрсұлу, білемін, күтпедіңіз бұндайды, есеңгіреп отырсыз, бірақ ойланыңыз, бұл түс емес, расында мен сізді алып қаштым. Ия, сіз мен танымайсыз, мен де сізді көрген емеспін, тек суреттен болмаса. Мен сіздің анаңызбен бір жерде жұмыс істеймін, жақында келгенмін. Есімім – Сәбит. Мен сізді танымасам да, анаңызды жақсы танимын, ол кісіні мен әйел адам ретінде қатты бағалаймын, сыйлаймын, мойындаймын. Қазақта «Анасына қарап қызын ал» дейді, сондықтан осы байламға келдім. Анасы сондай, қызы да сондай деп ойлаймын. Мен де жаман адам емес сияқтымын – деді ол сәл жымиып, — әйтеуір ел сыйлап жүр. Анаңыз да білетін шығар, жұмыста да ортама сыйлымын. Тек осылай істемеуім керек еді, бірақ аяқ асты осылай болды. Мен сіздің алдыңызда кінәлімін, осылай істегенім үшін. Бірақ бәрібір соңғы нүктесін қоятын өзіңізсіз. Мен сізді осында зорлап алып қала алмаймын, бірақ қалсаңыз уәде беремін, Аллам аман қылса мен сізді қор қылмаймын, ешқашан өкіндірмеймін. Айтарым осы ғана, қалғанын өзіңіз біліңіз – деді әңгімесін аяқтаған болып. – Менің сүйгенім бар –дедім одан әрі сөйлеуге шамам келмей. Шамалы үнсіз отырып, — Меніңше қыз баласы сүю үшін жаралмаған, сүйікті болу үшін жаралған, білесіз бе...- дей беріп еді, ышқынып барып – ол да мені сүйеді — деп сөзін бөліп жібердім. Біз ұзақ үнсіз отырып қалдық. Сол үнсіз кезде ол маған аса жаман жігіт емес сияқты көрінді. Сыпайы, зілі жоқ, салмақты, сабырлы, ойындағысын айтады, ойланып айтады. Шамасы жұмысында оны сол үшін де сыйлайтын шығар… Осылай ол туралы жақсы ойланып келе жатып, кенеттен, – егер анамды сыйласаныз маған неге бұлай еттіңіз, мен сол сен сыйлағын әйелдің әлпештеген қызымын ғой – деп ойсыз сұрақ қойдым. Осыны күткендей ол да бірден, — сіз де анаңызға ұқсайды екенсіз – деді. Ол тағы да сөйлеуге тырысып еді, мен тағы да, — жоқ, мен анама ұқсамағанмын – дедім сөзін бөліп. Шамалы үнсіздіктен соң ол орынынан тұрып, — Өкінішті – деді да есікті сыртынан жауып шығып кетті. Одан кейін бөлмеген ешкім кірген жоқ. Шамалы уақыттан соң ағам мен жеңгем қуып келді. Сәбиттің сөзінен соң ба, арада онша дау болған жоқ. Жеңгем өз қалауымды сұрап, келіспеген соң мені үйге алып кетті. Әлі есімде кетіп бара жатқанда барлығына бір қарап шықтым. Бағанағы ойын-сауық пен көңіл-күй жоқ ешкімде Сәбит те терезеден сыртқа қарап ой үстінде тұр. Анасы мен әкесі анадай жерде үнсіз жерге қарап отыр. Мен үшін қуаныш, өзгелер үшін қайғы…
Болған оқиғаны көп ұзамай ұмытып кеттім. Сауықты күндеріме қайта оралып ештеңе болмағандай өмір сүре бердім. Анам кейін Сәбит турады бәрін айтып берді. Расында жаман бала емес екен, шынында жұмысындағыларға сыйлы екен. Кішіпейіл, мәдениетті, жұмысына ықтияты, керек десеңіз жұмысындағы біраз қыздың арманы да болып үлгеріпті. Жеңгеммен жасты екен. Бақуатты да тұрады екен, әлгі қымбат көлік өзінікі екен, таза еңбегімен алған. Жалпы анам ол жігітке қарсы болмапты, жеңгеме «келісіп отырсы қалсын» деп айтып жіберген екен. Кейінірек ол турады да анам айтып жүрді. Мен отырмаған соң басқы өзімен қатар қызды алыпты. Келіншегі жеңгеммен қатар оқыған қыз екен. Сосын жұмыстан шығып кәсіпкерлікпен айналысып кетіпті. Анамның сол жігіт туралы айқанынан аздаған өкініш байқайтынмын. Бірақ анамның осы айтқандары мені еш қызықтармайтын. Не үшін қызықтыруы керек бірақ?
Уақыты келіп қалаға оқуыма қайттым. Бірақ болған оқиғаны сүйіктіме айтпаған едім. Алдында айтып жеткізе алмайтын сағынышы сол екен, тіпті қалаға келген соң бір апта бойы тұтқасын көтермей қойды. Бір аптадан соң бірақ кездестік. Сол кезде барып мен оған басымнан өткенді түгел айтып бердім. Алғашында үндемеген еді. Кейінірек осы туралы айтып қоймай қойды. Сылтауы болды сол оқиға, қит етсе сол оқиғаны алға тартатын болды. Біртүрлі күмәнді сұрақтар қояды. Менімен айырылысып кету үшін істейтін сияқты. Расында ұзаққа бармадық, ақыры жөнімізбен кеттік. Кейінірек бір құрбымнан естідім, мен жазғы демалыста жүргенде «сүйіктім» деп жүрген азаматым бір қызды «бүлдіріп (жүкті етіп)» қойыпты. Сол қызға үйленуге тура келген соң менімен айырылысудың осындай қырын ойлап тауыпты. Әрине, «ұшайын деп тұрған бүркітті, артынан түртіп үркітті» болған екен.
Осы өмірімдегі шым-шытырақтан соң оқудан басқа ештеңеге алаңдамай кеттім. Оқуымды аман-есен бітіріп, қаланда жұмыс табылмаған соң ауылға келдім. Анамның қасына жұмысқа орналасып сол жерде тәжірбие жинақтадым. Кейде сол жерден Сәбитті көріп қалатында болып жүруші едім. Шынымды айтсам көріп қалғым келетін. Оның қазір қандай болғанын көргім келетін. Онымен сөйлесіп қалғым келетін. Оның сол кездегі сабырлы жүзі көз алдымнан кетпейтін. Кейде, «мен осы соны сағынып жүрген жоқпын ба?» деген ой келетін. Сосын «қайдағы сағыныш, оны танымайсың да ғой» дейтінмен өімді алдап. Бірақ, шынында сағынатын сияқтымын.
Бір күні жұмыстан кеш шығып қалдық. Анам екеуіміз қолтықтасып үйге асығып келеміз. Жұмыс негізі аудан орталығында еді. Шамамен екі сағаттық жер, сондықтан жол-жөнекей көлік ұстап қайтатынбыз. Артымызға жалтақтап қоямыз, көліктің де ыңғайы білінбейтін сияқты. Дала қараңғылынып барады. Анам екеуіміз бір-бірімізге қарап қоямыз. Біраз жүргеннен соң барып артымыздан жарық түсті, анық көліктің жарығы. Анама, — мына көлікті қалай да тоқтатып алуымыз керек, болмаса бүгін үйге жете алмаймыз» — дедім. Анам да үнсіз келісті. Көлік жақындаған тұста екі қолымды бірдей көтеріп көлбеңдеп алдына жүгіріп шықтам. Жетер-жетпес ол да кілт тоқтады. Қуанып барып есігін ашып жалынышты түрмен, – бізді жеткізіп тастайсыз ба? – дедім ентігімді бас алмай. Өзіме таңырқай қараған жігітті енді таныдым, о Аллам бұл Сәбит қой. Маған солай көрінді ма, әлде расында солай ма, бұл жолы Сәбитті басқаша көрдім. Сұңғақ бойлы, қыр мұрынды, қара торы келген, жүзі сұлуланып кеткен. Баяғыда мен көрген Сәбит емес, басқа. Айтып жеткізу қиын тілмен…
Ол бізді жеткізіп тастады. Үйге жеткенше анам екеуі әңгімелесіп өткенді қозғап келді. Ол мені алып қашқаны үшін анамнан ұялыңқырап келетін сияқты. Үздік-үздік маған қарап қояды арқы айнадан. Ал мен...., мен одан көз алмай келемін. Айтуы бойынша қазір егіз ұлдары бар екен, сол біздің ауылға жұбайын алып кетуге келе жатыр екен. Жұбайы төркіндетіп қыдырып кеткен екен. Бақытты екені байқалды. Отбасын айтқан сайын көздері жанып тұрады. Оны аңғару қиын емес еді. Отбасын айтқан кезде ішімнен бір шамалы қызғаныш сезіп қаламын. Бірақ сыртқа еш білдірмедім…
Сол кездесу маған қатты әсер етті. Ия, мен Сәбитті ұнатып қалған сияқтымын. Сияқты емес, шынымен солай. Бір көрсем деген арманым осыған жетелеген екен ғой деген ой келеді басыма. Кейде, бұл мүмкін емес сияқты көрінеді. Бірақ осылай болып жатыр ғой. Не ойларымды білмеймін, ойым астаң-кестең болып кетті. Ешкімге ашылып айта алмаймын, ішімнен тұншығып барамын. Таң қаламын өз-өзіме. Мүмкін емес, мүмкін емес бұлай болуы…
Кейін тағы көрдім Сәбитті. Біздің жұмысқа бір жұмыстармен келген екен. Екеуіміз бұл жолы көп сөйлесіп қалдық. Өткенді айтып күлісіп алдық. Бетіне қарап сыр бермегенімен ішімнен өкініш өтреп барады. Арамыз алшақ тұрғанымен құшақтап алғым келіп барады. Бірақ кедергі көп, өткеніме орала алмасымды білемін. Ғашықтық деген осы екен ғой деймін ішімнен. Оны кінәлаймын баріне, бәлкім алып қашпай жай танысуға тырысқанда бұлай болмас па еді?! Енді міне осы екінші рет көргеннен соң оны тағы да көре бергім келеді.Қасында тұрып сағынамын Оған барлығын айтып салғым келеді. Бірақ жалған намыс жібермейді. Сағынамын оны, сүйемін оны, ғашықпын оған… Бірақ бұл жолы да өзгеріссіз тарастық.
Көп уақыт өтпей тәжірбиемді шыңдап қалаға қайта оралдым. Алматы мені баяғыдай қарсы алмаған сияқты. Ғашық жан жат секілді оған. Бәлкім ұмытармын, басқаны жолықтырармын деймін, бірақ керісінше ауылға кетіп қалғым келеді, барсам Сәбитпен бақытты болып кететін сияқтымын, сағынамын, көрсем деймін, тым болмаса түсіме енсе деймін. О тоба, бұл не деген сезім еді?! Өкінемін, өкінемін...қатты өкінемін. Оған жар болмағаным үшін емес, оны қайта көргенім үшін өкінемін, ғашық болғаным үшін өкінемін…
Екі көзім жасқа толып тереземның арғы жағындағы Алматыға, табиғатқа, түнгі көшеге сыр айтып тұрмын. Көңілсіз түн гі Алматы менің мұңыма жылап тұрған секілді. Әлем жылап тұрған секілді…

Бүгін дәрісте Түркия мемлекетінің реформаторы, әскери қолбасшы, мемлекет қайраткері, Түркия Республикасының негізін қалаушы тұлға және оның тұңғыш президенті Ғази Мұстафа Кемал Ататүріктің балалық шағынан бастап оның қайраткерлік қызметі, жеке өмірі, қайтыс болған шағына дейін баяндалған көркем фильм көрдік. Фильмнің аты «Қоштасу». Мелодрама жанрында түсірілген.
Менің таңқалатыным, түрік тарихында көптеген билеуші сұлтандар бар. Алайда Мұстафа Кемал Ататүріктің орыны түрік бауырлар үшін орыны ерекше. Қай жерге барсаң да Ататүрік ескерткіші, Ататүрік суреттері. Лауазымды адамдардың кабинетімен мемлекеттік мекемелерді санамағанда әр дәрісханада, әрбір жатақханада, жатакхана комендантының кабинетінде де Ататүріктің суреті мен оның түрік жастарына қалдырған өсиетін және әнұранды көруге болады. Көпшілігінің жалпы осыған дейін там-тұмдап болса да Ататүрік жайында хабарымыздың болғаны анық. Оның тізбектеп толық өмірбаянын айтып отырмай-ақ қояйын. Алайда өмірде болған оқиғаның желісі бойынша түсірілген бұл фильмнен көп мәлімет алуға болады. Оқиға барысы бала кезінен бері келе жатқан жан досының хатқа түсірген жазбалары бойынша баяндалады.

Бала Мұстафаның әкесі Әли Риза Ефенді ерте өмірден өтіп, анасы Зүбейде ханым екінші рет басқа біреумен тұрмыс құрады. Анасына өкпелеген Мұстафа үйден кетіп қалып Манастрде әскери мектепте оқиды.
Көркем фильм Мұстафа Кемалдың соғыс жылдарындағы қайраткерлік қызметін барынша көрсетуге тырысқан. Жан-жақтағы шегір көздер мен жегір көзді жаудың ортасында қалған Түркияны азат етудегі ерлігі мен ескі дәстүрді дәріптеген Османлы империясының ыдырауы кезіндегі оқиғалар тізбектеледі.

Галлиполи операциясы кезінде дивизия командирі қызметін атқарған Мұстафа Кемал өзін дарынды қолбасшы ретінде көрсетеді. Кейінірек ол Анадолы және Палестина майдандарында әскери ұрыс қимылдарды сәтті орындап Бірінші Дүниежүзілік соғыс қарсаңында атақ-даңққа ие болады. Осман империясының соғыста жеңіліп, ақыр соңында ыдырайтынын әлдеқашан болжап қойған еді. Антанта тарапынан империяны әлсіретіп, ел іші бөлшектене бастағаннан кейін Мұстафа Кемал Түрік ұлттық қозғалысын құра бастайды. Ол кейін Түрік тәуелсіздік соғысына ұласады. Анкарада уақытша үкімет ұйымдастырып, ол Антанта мемлекеттері жіберген әскерлердің бетін қайтарып тастайды.
Фильмде Мұстафа Кемалға ғашық болған Фикрие ханымның рөлі өте сәтті шыққан бейне. Фикрие – Мұстафа Кемалдың анасы Зүбейде ханымның екінші жолдасы Рагып мырзаның бауырының қызы. Ағалы-қарындас болып жүрген екеуінің арасында кештің бір күнінде түсініксіз сезім оянады. Сол күннен бастап Фикрие «ағаның» орнына Мұстафаны «пашам» деп атайды. Түбіркүлезге шалдыққан Фикрие Мюнхенге емделуге кетеді. Ататүріктің Ләтифе деген әйелге үйленгенін естіген Фикрие Ататүріктің үй-жайына оралады. Алайда Ләтифе Мұстафа Кемалге кездестірмей үйдегі қызметшілерге бұйрық беріп қуып шығады. Алайда Фикрие Мұстафа Кемалдың үйінің алдында өз-өзіне қол жұмсайды. Мұстафа Кемал бұл оқиғаға көп уақытқа дейін қайғырып жүреді.
Еуропаша білім алған Ләтифаға үйленуге Мұстафаның анасы әу баста қарсы болған еді. Уақыт өте келе бұған өзінің де көзі жете бастайды. Небәрі үш жыл ғана отасып ол әйелден ажырайды. «Ұлы адамның үйіне барма, үнін есті» деген сөз осындайдан шықса керек.


Ататүріктің ұрпағы неге жоқ? Әлде көптеген ұлы адамдардың артында ұрпақ қалмайтыны өмірдің заңдылығы ма екен. Бақытсыз неке, уақытылы отбасын құрмау, қайраткерлік қызметте жүру дейміз бе. Мен оқытушыдан сұрағанымда ол былай деп жауап берді: «Ататүрік – түм түріктің идеалы. Егер оның артында ұрпағы қалса, бүгінгі күні оның ұрпақтарына сын көзбен қарайтын еді». Бұл сөзден Ататүріктің балаларды қаламағанын түсінесің. Шынайы өмірде жеті қыз бен бір ұл асырап алғанын тарихи деректер растайды.

Мұстафа Кемал Ататүріктің арманы – Түркия мемлекетін осы заманғы, демократиялық және зайырлы ұлттық мемлекет етіп құру болатын.Оның бұл арманы орындалды.
Егер қызықтап қараймын десеңіздер, интернетте орысша субтитрмен берілген нұсқасы да бар.