Көбімізге қаржылық айналымдар мен инвестиция түрлерін үйренуге экономикалық терминдердің күрделілігі кедергі болып жатады. Бірақ, «бақсам, бақа екен» демекші, көптеген күрделі терминдерді тіпті 5-ші сынып оқушысына да түсіндіруге болады.
Осындай оймен DFJ Gotham' компаниясының басқарушы директоры Дэниель Шульц бес оқитын баласына венчурлық капиталды түсіндірмек болып мынадай иллюстрациялы әңгіме жазған еді. Сол әңгіменің желісімен жасаған алғашқы анимациялық фильмімді назарыңызға ұсынамын. :)

Айналайын, бақ құсым,
Аман-есен жүрмісің…
Аааа а,
Аааа а,
Аааа а, Аааа а!

Әжесстің, балалық шағым — осы бір — жетімнің өлеңін жылап отырып жылатып айтатын лібәд кластасыммен бірге өтті.

Ерлан Әшім мырзаның аты Қарағанды қаласының жұртшылығына жақсы мәлім. Бұл азамат, Қарағанды мен оның айналасындағы серіктес қалаларды, алыс аудандарын және Повладар облысының кейбір аймақтары мен Астана қаласының бір бөлігін сапалы сүт өнімдерімен қамтамасыз етіп отырған «Нәтиже» сүт фабрикасының басшысы және Қаладағы мәдениет пен өнер салаларына үнемі қаржылай қолдау көрсетіп отыратын ірі демеушілердің бірі. Осы күз айында Ерлан Әшім мырзаның қарамағындағы «Нәтиже» мен «220 вольт» фирмаларының ұйымдастыруымен өткен Асық патиден кейінгі, сүт фабрикасына жасаған саяхатымыз барысында естіп-білген мәліметтермен таныса отырыңыздар...


Компания тарихы

Ерлан мырза бизнеспен 1999- жылдан бастап айналыса бастаған. Әуелде бөлшек саудамен айналысатын шағын фирмасына кейіннен кондиттерлік цех пен шағын наубайхана қосылады. Бірақ, бұл жетістікпен ғана шектеліп қалмай, әрі қарай өсуді ойлаған кәсіпкер, қаланы сүт өнімдерімен қамтамасыз етуді қолға алуды ойластыра бастайды. Себеп, сол кезде Қарағанды сүт заводы дағдарысқа ұшырап, халыққа сапалы өнім ұсына алмайтын дәрежеде болған еді. Нарықтағы жағдайды бағамдай келе, фирма басшылығы үлкен тәуекелге бас тігіп, бұрынғы айналысып отырған бизнесін түгел сатып, қаржыға айналдырады. Ол ақшаға бірнеше көлік пен сүт сақтауға арналған тоңазытқыштар сатып алып, Қостанайдан Қарағандыға сүт тағамдарын тасымалдай бастайды. Аз уақытта бұл кәсібі күткен нәтиже беріп, бір аптадағы сатылым көлемі 15-20 тоннаға дейін өседі. Қарағанды нарығын жаулап алған соң, алдағы таңда сүт тасымалдаушы емес, өндіруші болуымыз керек деген шешім қабылданып, бұл жобаны бірге жүзеге асыру туралы «Балқаш сүт» ААҚ ұсыныс тасталады. Олардың қолдауына ие болған соң, қала сыртында қараусыз тұрған ғимараттарды сатып алып, сүт өңдеу қондырғыларын орнатады. 2003 жылдан бастап, өз сүт өнімдерін шығара бастайды. Компания өз айналасына жұмыс істеуге құлшынысы бар, алғыр жігіттерді топтастырып, өздерінің «Нәтиже» брендін шығарып, нарықта бәсекеге қабілетті ірі фирмалардың қатарына қосылады. Бірақ, компания басшылығы бұл жетістікті де місе тұтпай, кәсіпорынның өнімділік қуатын арттыра түсу мақсатында іздене бастайды. Соның арқасында Дания мен Голандия тәрізді шет мемлекеттерге іс-сапарларға шығып, сол елдердің тәжірибесіне сүйене отырып, завот құрылғыларын бірте-бірте Европалық технологиялармен жабдықтай бастайды. Қарағандылық «Нәтиже» сүт фабрикасында қазір — «Tetra Pak» швед компаниясының жабдықтары жұмыс істеп тұр. Фабриканың өнім шығару қуаттылығы алғашқы кездері 12 тонна болса бүгінгі таңда 120 тоннаға жеткен.



Компанияның серіктестерімен жұмысы

Компания бір стильде безендірілген 12 фирмалық бөлімшеден тұрады. Бұл фирманың жұмысын жандандыру мақсатында қолға алынған жоба, әр фирманың өзінің айналысатын кәсібі бар. Мысалы, бір фирма тек сүт тасымалымен айналысатын болса, келесі фирма дайын өнімді саудаға шығарады т.с.с. Әр фирманың өз басшысы, өзіне тән қаржылық есебі бар. Олар бір-біріне кедергі келтірмей, қайта тиімті байланыс орната отырып жұмыс істейді, бұл компанияның дамуына оң ықпалын тигізуде.



Фабриканы үнемі шикізатпен қамтамасыз етіп отыру мақсатында Шет ауданында 200 ірі қарадан тұратын екі шаруа қожалығы ашылған. Фабрика өзіне қажетті шикізатты сол фермаларда бағылатын сиырлардың сүті арқылы және Қарағандыға жақын орналасқан елді-мекендерден сүт жинау арқылы қамтамасыз етеді



Сүт тапсырушылар компанияның серіктесі деп танылады, сондықтан оларға компания тарапынан қолдаулар көрсетілу үстінде. Мәселен, сиыр саууға адам күші жете бермейді. Бір адам әрі кетсе 5-6 сиыр саууға ғана үлгереді.
Бұл кемшілікті жою мақсатында «Нәтиже» сүт фабрикасы жеңілдетілген несие түрінде фермерлерге Түрік мемлекетінде жасалған 220 волттық сиыр сауу апараттарын ұсынады. Бұл аспаптар сынақтан сәтті өтіп, сиырлар екі-үш күннің ішінде сауудың осындай түріне үйреніп кетуіне жағдай жасаған екен. Ал Ресей мен Қытайда жасалған сауу аппараттары, сиырларды қаны шыққанша сауатын болғандықтан, олар сауғызудан қашып, сүтін тартып алатын болған.

Нағыз өнім 7 күн ғана сақталады

Компания ұстанымы бойынша өнімге ешқандай консерванттар мен тұрақтандырушы заттар пайдаланылмайды. Тек таза табиғи сүт өнімі ғана нарыққа ұсынылады. Рас бұл ұзақ сақтауға келмейді және завоттың дамуына айтарлықтай кері әсерін тигізеді, бірақ, бұл кемшіліктің орнын халықтың көңілінен шығатын өнім ұсына отырып, толтыра алады.
«Нәтиже» сүт фабрикасының өнімін тек 7 күн ғана сақтауға болады. Себебі пайдалы бактериялар тек осы уақыт аралығында ғана өз белсенділігін сақтайды, ал 8 күні ол бактериялар өле бастайды және өзінің пайдалы әсерін жояды.
Фабрикада арнайы зертхана орналасқан, ол жерде мамандар өнімнің сапасын қадағалап отырады және айран өндіруде қолданылатын ашытқылар құрамында кездесетін бактерияларды өсіреді.



«Нәтиже» сұйық сүттен басқа айран мен ірімшіктің бірнеше түрін және сықпа құрт өнімін нарыққа шығарады. «Нәтиже» өнімдерінің ішіндегі ең танымалдары: Ішетін сүт, Қарлы сусын, Нәринел, құрт, Био-айран, т/б…

«Наринель» қалай «Нәрине-L» атанды
Фабриканың шығаратын сүт тағамдарының арасында «Нәринел» деп аталатын өнім бар. Бұл өнім кешегі кеңестер үкіметінің тұсында халықтың сүйіспеншілігіне бөленген «Наринель» йогурт өнімінің бір түрі. Фабрика аяққа тұрған шақта, тұрғындардың сұрауы бойынша аталмыш тағам түрі нарыққа шығарыла бастайды. Арада бірер ай шамасында уақыт өткен соң, Армениялық бір компанияның өкілдері хабарласып, «Наринель» брендін заң жүзінде еншілеп алғандықтарын, сондықтан «Нәтиже» компаниясы аталмыш өнім түрін нарыққа шығарғандары үшін өтем ақы төлеулері керек екендігін айтады. Бұл хабардан соң, фирма тарапынан өнім атауын өзгерту керек деген шешім қабылданып, йогурттың атын «Нәринел» деп қазақшалап жаза бастайды.

Ұлттық ерегшеліктері

«Нәтиже» сүт фабрикасының басқалардан бір ерекшелігі, компания басшылығы ұлттық құндылықтарды насихаттауды жолға қойған. Компанияның бас кеңсесіндегі қабырғаларда ұлттың ұлты тұлғаларының портреттері мен қанатты сөздері орын тепкен. Кеңсеге кірген кезде құдды мектеп қабырғасына қайтып келгендей әсер алған болатынмын. Себебі тұлғалардың сөздері мен суреттерін тек мектептен ғана көрген екенмін. Ал басқа жерден әсіресе кәсіпкер азаматтың кеңсесінен көремін деп еш ойламаған болатынмын.

Ерлан Әшім мырзаның айтуынша ол кісіге қарайтын фирмаларда жаңа жыл тойланбайды. Ескерусіз қалдырылады. Рас тойлама деп ешкімді қинамайды, жұмысшылары тойлаймын десе ерік өздерінде, бірақ компания көлемінде атап өту, мерекелік безендіру, сыйлық беру тәрізді шаралар өткізілмейді. Есесіне наурыз мерекесі үлкен көлемде атап өтіледі. Фабриканың ауласында қазан асылып, алты бақан тебіліп, ұлттық ойындар ойнатылып, қызметкерге сый-сыйапат жасалып, мерекелік банкет өткізіледі. Жалпы ірі мерекелік іс-шара жылына бірнеше мәрте қайталанады екен. Мәселен, Наурыз мейрамында көктемнің келуін, жаңа жылдың басталуын тойласа, онан соң, ораза айт, құрбан айт мерекелері де компания көлемінде тойланып тұрады екен.

Қолдау көрсетулері

Фирма басшылығы тек ақша тауып қана қоюды мақсат тұтпайды. Бизнесті алғаш бастаған күннен бастап, әлеуметтік істерге назар аударып, қолдау көрсетіп тұру бұл фирманың әдетіне айналған. Сол әдет, фирма дамыған сайын, ұлғайып, қайырымдылық шаралары мен түрлі жұмыстарға демеушілік көрсетуге бөлінетін қаражат көлемі күн өткен сайын барынша ұлғайып отыр.
«Нәтиже» фабрикасы балалар үйіне, мектептерге демеушілік көрсетіп, әлеуметтік жағдайы төмен отбасыларына жағдай жасау үстінде. Сонымен қатар спорт саласына, мәдениет пен өнерге де хал-қадірінше қолдау көрсетуге тырысып келе жатыр екен. Ерлан Әшім мырзаның айтуынша фирманың қайырымдылық шараларына белсене қатысуы, жарнамалық мақсаттан не болмаса о дүниеде сауап аламыз деген ойдан туындамаған екен. Бұл адамди құндылықтан туындаған. Қолда мүмкіндік барда, айналадағы жандарға жәрдем көрсетіп қалу қажет екендігін айтады. Себебі ертең қандай күн күтіп тұрғанын ешкім білмейді.

Қолға алынған жобалар

Бизнестен бөлек фабрика басшылығы ұлттық құндылықтарды насихаттайтын бірнеше жобаны қолға алған екен. Олардың ішінде екі жобаны ерекше бөліп алып қарастыруымызға болады.
Алғашқысы «Текті қазақ» жобасы. В контакте, Фейзбук, Майл.ru тәрізді әлеуметтік желілерде пабликтер ашып, ұлттық құндылықтарды насихаттауға бағытталған. Бұл пабликтерде ұлттың келешгі үшін еңбек еткен тұлғалар туралы, олардың қанатты сөздерін және адамға ой саларлық қысқа да нұсқа мәтел сөздерді таба аласыздар.

Келесі жоба «Лұғат.kz» қазақ тілінің сөздіктер кешені. Айбек Өжкен деген жігіттің бастамасымен ашылған, сайт. Бұл жерде ағылышын-қазақ, орыс-қазақ, түсіндірме сөздік, орфаграфиялық сөздік, аймақтық сөздік тәрізді бірнеше сөздіктер жүйесі ашылған. Өзіңізге қажетті сөздің аудармасын не болмаса түсіндірмесін осы сайттан таба аласыздар.
Аталмыш жобалардың екеуі де бейкомерциялық жобалар болып табылады және пайда табуды көздемейді. Тіпті, осы жобалардың бас демеушісі болып отырған, «Нәтиже» фабрикасы туралы да көп айта бермейді.

«Нәтиже» сүт фабрикасы туралы мен жинаған мәліметтер легі осындай болды. «Нәтижес» фабрикасы денсаулыққа пайдалы сүт өнімдерін өндіру арқылы тұрғындардың саулығын қамтамасыз етумен қатар, жақын ауылдардан сүт жинап, ауыл тұрғындарына жұмыс көзін ұсынып отырса, басшылары мәдениет пен өнер саласынан қаражатын аямай, тұрғындардың рухани жан дүниесінің сау болуына да назардан тыс қалдырмауда.

Блогиада!
Бұл да бітті. Бұл да қу жалғанның мини-баламасы. Сондықтан басы бар, аяғы бар. Тек фәнидің фәнита кезінде ешкім миллион бермейді, ә?
Иә, сонсоң мини-баламаның өзінің мини-баламасы бар екен ғой. :)
Мен бәйгелеріңе кеш қосылдым. Бәйге — сіздердікі, менікі үлкен жолдың жанындағы шағын сүрлеумен жай қастарыңызда желіп жүру ғана ғой. Әйтпесе, шолудан ары аспаған мен шын аламанның ішкі күйінің қандай екенін қайдан сезінейін?
Блогиадада соңғы турдың тақырыбы — Блогиада. Болжанатын, күтілген тақырып. Қисынды бірақ.
Бүгін жай ғана оқып шығып, қисық тіл, қыңыр сөзсіз қоштасайын (шама келгенше). Онсыз да дұрысты-бұрысты сын айтып, мақтап-даттап, үтіріне дейін қаузаған кезіміз аз болмаған секілді.

Маралбек Сағынғанов, "Ойды ой қуады"

«Аса көп жазып қойдым-ау» деп тым асыра айтып қойған секілдісіз. Ұзақ емес, тиянақты пост, сілтемелі «Кешеңізді» зер сала оқыдым. Тәлімді, пікірлі. Десе де, жалпы ойдың сүдіні лаңкестерге қарсы тұру, қоғамның қауіпсіздігі жайлы болғаны әдіс ауқымынан тыс біртүрлі қабылданады. Бірақ тек блогиада жайлы бұлай жазып шығу мүмкін емес шығар, сондықтан «Ойды ой қуады» деген атау дөп қойылған. Аса кең маневрге мүмкіндік береді. Класс!
Осы шолуда сіздің әдісіңізді пайдаланамын деп шештім. Күллі блогиада мүддесі үшін. :)
«Ендеше, шапшаңдық танытқан блогерге тақырып та ертерек берілгені жөн.» — Ух сен! Марко-ми!
«Бұл блогиада тым ұзаққа созылды. Қатысқаныма өкінген сәттерім де көп болды. Басындағы бірнеше турдан соң көп адамның тайқып шыққанына да осы себеп секілді. Ендеше марафон қажет емес. Керек тілші сияқты бір айлық спринттер әлдеқайда тиімді болады» — Өзіміз қатыспағасын біз түсінбейміз. Мәйегі бар. Әйтсе де, бір айлық спринтте миллион тігілсе, анық әділдікпен қазыларға анықтап шығу ұзақ аламанды бағалағаннан гөрі қиынырақ болары сөзсіз.
Өз ойыңызды шынайы, тіпті біршама эмоциямен жеткізіпсіз. Көп жерлерімен келісуге болады. Жазба оқудан кейінгі кермек дәм кішкене мұңды ма, қалай?..
Маралбек, мықты адамсыз. Ал мықты блогер деген жай бонусыңыз ғана.

Асқар Базарбай блогиада туралы естеліктерін ұсынады

Мәтіндік естелік жазба, бұл доданы чемпион классикамен аяқтағаны да жөн шығар. Мазмұндық не құрылымдық жағын жіліктеп қайтейін (қазір блогиадада оған кілтипан қалдыратын блогер қалды ма өзі?), оқып шықсам да жеткілікті емес пе?
«Олар (иттер — ред.) қазанның қақпағын да ашып алып кете береді ғой» — уақақа! Келіншегіңізге дұғай сәлем айтыңыз!
«Иә, оны қазір мойындаудың реті бар шығар, атышулы диванымды мен тақырып берілмес бұрын жөндеп қойған болатынмын. Тақырып берілгенде көрнекілік үшін диванның тысын қайта шешіп алып, бүкіл процессті қадам-қадамымен қайта суретке түсіріп, симуляция жасаудың реті келді» — Ах сұмырай! :)
Диванға қатысты оқиғаңыз да, синемология жапсары да «Далбаса» ғо, бәрі «Далбаса». Ештеңе етпейді. Енді қазір оның еш маңызы жоқ.
Генератор жар болғыр сол бір кезеңде тіпті пост жасалмай қалғанда да, бәрібір блогиаданың жеңімпазы сіз болар едіңіз. Сіз секілді таланттар ертегіге сенбейді, оны өздері жазады.

Эльвира Ерғалина, "Қош, Блогиада немесе Ең, ең, ең…"

Естеліктер. Бұл да бір блогер тарапынан блогиада қиыны мен қызығы жайлы деректер.
"Қазылар алқасы Әйгерімге жоғары балл қойып, маған төмен ұпай бергенде түңіліп кеттім. Екеумізге бірдей баға қояды деп күткем" — Жеткізу түк рөл ойнамайды деген тұжырым ұстанғандай боп қалдыңыз ғой. :) Бұл да сынақ, гүлім.
«Көңілі көтеріңкі болса, бағаны үйіп-төгетін, мазасы болмаса, ұрысып тастайтын Ерлан Оспанға;
Қатені тізіп жазып, түзеу керек жерді бетіме басып тұрып көрсететін Асхат Еркімбайға;
Қанша қатал боп көрінсе де, ең жұмсақ, жекеде «Блогиададан кетем» деп жылағанымды сабырға шақыратын Тимур Бектұрға;
Қолы ашық, ең мейірімді жюриіміз Нұрғиса Асылбековке;
Менен 6-сы мен 7-сін аямаған, жазбам жәй ғана ұнамай қалатын Назгүл Қожабековаға АЛҒЫС АЙТАМЫН! Сіздердегі қаталдық менің блогерлік тұлғамды қалыптастырды, ізденімпаздыққа әкелді.
Ұйымдастырушы Аршат Оразға, демеуші Азаматхан Әміртайға рахмет!» — Сөйлемнің анықтауыштарын қайдам, жеке сипаттауыңыз ғой, жалқы есімдеріне қос қолдап, бір шишалап қосыламын. Қазақтың тұңғыш блогиадасына үделі үлес қосқан осы шеберлерге шыныменен алғыс айтайық.
Эльвира ханым, осынау теориялық тармақты трасса тұйықталған сәтте, сіздің шыдамыңыз бен жігеріңізге тәнті, оның үстіне, сіз, қалай көзқарас білдірсек те, шынайысыз деп айтқым келеді. Классикалық блогер образы десе, сіз елестей бересіз.

Әйгерім Кеулімжай блогиадашылар әнін ұсынады

Әнмен аяқтайық, иә? Тіпті гимн боп кете ме барлық блогиадаларға?
Мағыналы өлең, сөздері дөп, оны менен гөрі сіздер әлдеқайда тәуір түйсінесіздер. Басқа несін шолайын…
Ал видеосы… Көркемдік жағын қаузап отыруға шама бар ма? Хнык-хнык. Жарайсыздар!!!
Әйгерім, сіз ерекше жансыз! Егер Қазақстанда 50 шақты Кеулімжай болса, біз ең кемел елдердің ондығына оңай кірер едік.

Бұл блогиада ең талантты, не ең ойлы блогерді анықтап берді деп айқын тұжырымдай алмаймыз. Олай болуы да шарт емес шығар. Бірақ талантқа қоса тиянақтылық, ұқыптылық, бірбеткейлік пен тұрақтылық та ұзақ мерзімді аламанға қажет қасиеттер екені айқара анық болды. Осының бәрі тағы жүздеген қабілет пен қасиетке қосылып, ең мықты блогерді анықтайды. Бүгінде ол — Асқар Базарбай. АСҚАР БАЗАРБАЙ. Мыңнан тұлпар, жүзден жүйрік, қырықтан қазанат.

«Менің жазбагерлігім аса кең ауқымды, алуан бағытты: Мен кейде дін жайлы жазам, кейде дін жайлы жазбаймын» депті баяғыда біреу. :) Ал блогиада сан алуан мәселені көтеріп, қырғын тақырыпты егжеді.
Блогиаданың «Блогиадамен» аяқталуы заңды да шығар. Бірақ қалай басталып еді? Реттілігін сақтай отырып, Маралбек-стайл жасасам, ілкі блогердің күллі жазбасын тағы бір шолып, өзіңіз ұнатқанына қайта телміре қалмайсыз ба? Бәлки, қайта емес, тұңғыш рет…
Бәрі көктемде басталды. Ел жүдеңкіреп, денсаулығын нығайтуды ойлайтын кез еді ғой. Аузынан сүті кеппеген жас балалардай, мұндай жобаны алғаш көрген болгерлер әу бастан еркін суреттеп, көсіліп кетті де дей алмайсыз. Дей тұрғанмен, ақшаның буы ұрмай қоя ма, жазбагерлер халықты біраз қызық туындымен сусындата бастады. Бәріне бірдей Феттель қайда, біреулер соңғы келген көліктей қатардан шыға бастады. Біреулер ойнаған ойынының қызығы кеткен баланың кейпін киді ме, бәзбіреуге негізгі кәсібі кедергі болды ма, әйтеуір ақырғы әндері ерте шырқалғандар болғанын айтам да. Бұл да, ұзақ жолдық мініске шыдау — блоггингтің заңы шығар.
Блогиаданың ырғағына үйреніскен, қалған ділмәрлар шығармашылық қиялға ерік беріп, өзекті тақырыптарды көтеріп, елге еркін сауалдар тастай бастады. Тұрақты оқырмандары пайда болып, кәнігі кино жұлдыздары секілді ел танып, мойындай түсті. Жазбалар, әрине, әлеуметтік желілер арқылы да кең тарады.
Үшінші кезеңде іріктеліп қалған блогерлер өз дерегін таныстырып та, салыстырып та бере білетін. Интернет-журналистиканың тарландары «Бастан құлақ — садақа» деп, көсіле-көсіле тіпті құлақ кескен хардкор-ужастик те түсірді. Хехе, әзіл ғой. Дегенмен, жалпы қалыптасқан таптаурындарды бұзып шыққан жазбалар жиілей бергені рас. Мәселен, математикалық фоторепте сан алуан бағытты жазба болды. Кісі азайып, жартылай финалистер ұшқыр, дәмді, еркін жазатын, бұл бір секс кезең еді ғой, секс! Жазбалар бір қауіпсіз фастфуд секілді ерекше, яки жай кездесе бермейтін, таптырмайтын, тартымды да дәмді дүниелер еді!
Киім тақырыбының айналасында жеңімпаз анықталғандай көрінді де, сайыс тек рейтингтің екінші сатысын анықтауға жалғасқандай болды. Қалай болғанда да, тұтас жазба, күллі пост үлкен блогиадалық Ұлттық қорға айналып, қазнетке салған ең мығым инвестиция болғандығы жайлы өткен шолуымда да айтып едім. Бар болғаны осы ғана. Осындай жол. Қалай, оңай ма екен?
Талай тарлан блогердің туындысын оқыдым. Бірақ шолу жасамадым. Блогиадаға кеш келгесін, әрине. Бірақ, бұл да бір ми еңбегі, бұл да уақыт, сондықтан кеш келгенім де жөн болыпты деп ойлап қоямын. Иә, жалпы, қаласаңыздар, Бөрібай Бекарыс деген оралманның басқа шолуларын сол жақ, жоғары беткейге өтіп барып, сілтемелері арқылы оқып алуларыңызға болады.
«Фейк деуге тұра ма, ойлаңдаршы,
Оригинал артында сөз қалдырған?!». Мен де шама-шарқымша оқырман пікірін сарапшы ойымен тоғыстыра беруге тырыстым. Енді сіздермен бірге блогиада аспанынан жоғалмақпын.

Блогиада, осымен оның блогы ада. Қатысушылардың сыры мен мұңы, шері мен тері талай таңдақтарда қалып жатыр. Соңғы турда тек бір бөлшегі ғана шым-шымдап шықты.
Біле-білгенге, оқырман құқайы мен қазылар ұпайы да ауыр сын. Өзара талай оқиғалар болған шығар. Оның бәрі — кешегі күннің еншісі. Ал қазір — той. Қалай болғанда да, ең маңыздысы — жазбагерлердің бірін-бірі қолдау, алысқан аламанның соңында да ынтымақта ортақ қуанышты тойлау. Қазақ блогерлерінің адами қатынасы пәстенбесін. Блогерлердің бірлігі — сапалы контенттен де маңыздырақ. Бөлінгенді Бөрі жейді. :)
"Қазының жақсысы — тоңазытқышта" десек те, жюри болу оңай дүние емес екені белгілі. Ең бір мейірімсіз, бағаланбайтын жұмыс. Сондықтан, әлгіндегі Эльвира жазған қауымға алғыс айтып, береке тіледік. Биылғы жюри — әртүрлі, біріне-бірі ұқсамайтын өкілдерден тұрды. Біріккенде тәуір бір жүйеге айналды ғой деймін.
Иә, сосын жоба менеджерлері мен демеушілеріне (реттілігі дұрыс емес-ау дейм, ә?) құлақшынымды шештім. 30 градус аяз болса да.
Ал, құрметті оқырман! Келесі жылдың үздігі, бәлкім, сіз болып қаларсыз! Ағыстан қорықпаңыз, оған бір кірсеңіз, өзі-ақ иірімдеп ала жөнеледі. Тек жағаға ерте шығуға ұмтылмасаңыз, өзі-ақ жететін жерге жеткізіп тастайды. Секіретін трамплин — мына жерде.
Блогиада-2015 қатысушысы, жазбаңызды әркез фэньшуй бойынша орналастыруға жазсын! :) Сәттілік!



Бұл — БЛОГИАДА!

Суреттер Медет Жансанов, Қоңырбай Қазақ және Бөлтірікбек Алшынның ортақ еңбегінің арқасында жарқын дүниені көріп отыр

youtube.com да канал ашып аз-маз ақша табудың жолдары.
Екі жолы бар екен (мен білетін).
Бірінші google.com мен тікелей келісімге отыру арқылы. Бұл жерде гуглдың Google AdSense қосымшасы арқылы жұмыс жүргізесіз.
Екінші жолы партнерлік компаниялар арқылы.
Мысалы:
www.air.io/
Алдымен бірге жұмыс жүргізуге ұсыныс тастайсыз. www.air.io/?page_id=1432
Оларға қызығы сіздің каналдағы тұрақты көрермендер саны, бір күнде қаралу саны, жаңа видеолардың жүйелі түрде жүктеліп отыруы. Бастысы авторлық құқықтың сақталуы. Егер үстіңізге шағым түссе сол каналға жұмсаған еңбегіңіз еш кетті дей беріңіз.)
Талаптарына сай келіп келісімге отырып жатсаңыз, сіздің олардың талабына сай келген видеоларыңыздың жанына $ белгісі шығып ақша түсіру басталып кетеді.

air.io сіздің видеоларыңыздың жанына, астына жарнамалық баннерлерді шығарып отырады. Бұл компания сізге жарнамадан түскен табыстың 70% аударады.

Менің практикамда 1 200 000 нан астам қаралымға таза 90 $ аударылды.

Егер сізге басқалардың қанша пайда тауып жатқаны қызық болса socialblade.com/ арқылы біле аласыз.
Мысалы мынау Жайдарманның ресми каналы:

Жайдарман

youtube.com да каналман жұмыс жасау, пайда табу жөнінде орыс тілінде ақпараттар жеткілікті. Сондықтан мыжып жазып отыру қажет емес шығар.

Шынымен қызығушылығыңыз болса мына видеоларды асықпай қарап шығыңыз:

www.youtube.com/channel/UCUnapro0qELV-TNQi6QUt_g

www.youtube.com/playlist?list=PLstGO9wcIpEbWCfvYIOikHVLRpbNyGneU

AIR Support
www.youtube.com/channel/UCfzaH_fgpUU-ixhME-cPyEA

Әкежанның арманы
Әкежан 12 жаста. Арманшыл бала. Өскенде сәулетші боламын дейді. Біз палатаға келгенде жатырқамады. Кішкентай балаларды жинап алып, асыр-салып ойнап жүр. Бірін пират етті, енді біріне «полиция боласың» деп қару-жарағын тапсырды. Бір-бірін қуып мәз. Ойында қорқыныш та, үрей де жоқ. Енді 5 күннен соң оң қолы дәл білегіне дейін кесілетінін білмейді…

Анасы Бибігүл Семей қаласының Георгиевка ауылынан. Жасы 38-де. Ана мен бала ұлттық ғылыми орталығындағы балалардың онкологиялық ауруларын емдейтін бөлімшеде жатқанына 6 айдан асыпты. Әкежанның бұл аурумен ауыратынын мүлдем білмеген. Жазда Әкежан құлап қалып, қолын ауыртып алған. Еті ауырып қалған деп назар аудармапты. Бірде балалардың бірімен жұдырықтасқанда алақаны ісіп кетті. Дәрігерлерге қаратқанда, олар физиоемдеуге жолдаған екен. Сәулемен әсер еткен соң алақаны тіптен үлкейе түсті. Тек содан соң дәрігерлер бұл остеогенді саркома екенін анықтаған. Химиятерапияның 4 процедурасы да оң әсерін бермепті. Енді тез арада қолын кеспесе, денеге тарап кетуі мүмкін.
Қазір Әкежанды ота алдында психологиялық дайындау үшін Бибігүл психотерапевт шақыртты. Оның әр сеансы 7 мың. Әрине, бөлімшеде бір психолог бар. Бірақ ол бөлімшедегі отыз баланың қайсысына үлгерсін.

— Мұнда тек балаларға ғана емес, олардың аналарына да психолог керек, — дейді Бибігүл көмейіне келген өксігін басып. Анасы ұлына қолыңды кессе қайтер едің дегенде, оған баласы үзілді-кесілді қарсы болып, қолымды ешкімге кескізбеймін деген еді.
Әкежан психотерапевтке бар сырын ақтарады. Армандарын айтады. Суреттерін көрсетеді.

Бұл Әкежанның салған арман үйі

Бір сөзінде егер саусақтары қозғалатын протез салса, қолымды кестіруге көнер едім депті. Бірақ ондай протезге қаражат қайдан болсын. Баласының бұл дертке шалдыққанын естігенде Бибігүл жұмысты тастап, Астанаға тартқан. Әкесімен ажырасып кеткен. Ол осында анда-санда келіп тұрады. Бірақ одан әріге қауқары жоқ. Бұл бөлімшеде жатқан балалардың көбісіне квота бөлінген. Бірақ квота тек баланың жатқан орнын, емін және тамағын өтейді. Ал баламен жатқан ата-анасы орнына да, тамағына да қаражатты өзі төлейді. Палатадағы бос төсекті нұсқап, «мұнда ауқатты отбасының 4 жасар баласы жатады. Астана тұрғындары. Баласына күтуші жалдап жатқызады. Күтушісіне дәмділеп ас-сауқат беріп жібереді екен. Ол болса, кейде бізбен бөліседі. Оны да құдайдың бізге жолдаған қамқоры деп түсінемін» дейді. Химиятерапиядан кейін балалардың тәбеті мүлдем нашарлайды екен. Алты ай бойы аурухананың нәрсіз тамағынан әбден шыққан балалар тамақты татып алмайды. Аңсары үйдің тамағына ауады да тұрады. Көршісінің иісі аңқыған, үйден жасалған тамағына қарағыштай беретіні де содан болар.
Алты ай бойы баласының жанын бағып, тілеуін тілеп отырған Бибігүл кез-келген көмекке риза.
Назымның өмірге назы бар
Осыдан бір жыл бұрын әлеуметтік желіде Гүлнұр Мәмежанованың онкологиялық ауруға шалдыққан балаларға көмек көрсету қажеттігі туралы постын оқығам. Шама-шарқымызша кітап жинап берген болдық. Гүлнұр болса, бос уақытын волтонтерлікке арнайды. Бірде балалардың бірінен арманы туралы сұрағанда, «Қайрат Нұртасты көруді армандайтынын» айтқан екен. Телеарнада істегендіктен Гүлнұр бұл арманын да орындады. Бұл ретте Қайрат Нұртасқа адами алғысымды білдіргім келеді. Ал, осы жолы Гүлнұр Назымға қыстық киім қажет екенін айтты. Сыйлығымызды алып Назымға келдік. Табиғатынан ұяң қыз, біз келгенде де ашылып сөйлемеді. Мұңды жүзін бұра берді. Анасы осы бөлімшедегі барлық кітаптарды түгел оқып шығып, енді тоқуды ермек етіп жүргенін айтты. Назым 16-ға толса да, ауру тек құр сүлдерін қалдырыпты. Мен білмесем, 12-13 жаста деп ойлар едім. Әкежан сияқты, Назымға да бұл ауру сүйектен келген, диагонзы: остеогенді саркома. Әкежан сияқты Назым да Семейден. Бұл орталықта жатқанына жеті айдан асты. Жазда ауруы асқынып, жүруден қалған еді. Химиятерапия оң әсерін берген сияқты. Қазір анасының көмегімен бір-екі қадам жасайды. Әйтсе де, Назым мойымайды. Өмір үшін күресін бір сәт те тоқтатпайды. Бос уақытында тоқумен айналысады. Ауылдағы сіңілісіне әдемі жейде тоқып қойыпты.
Тіпті бөлмесіндегі 1 жастан асқан Абайға да шұлық пен бас киім тоқып берген.


Ал Абай бір жастан енді асты. Біз келгенде пысылдап ұйықтап жатыр екен. Анасы Әйгерім сәбиінің ұйқысын күзетіп отыр. Оның көзінен мейірімді, жанкештілікті, үрей мен аянышты байқадым. Әйгерімнің, айтуынша алты айға дейін сәбиінің қатерлі ауруға шалдыққанынан бейхабар болған. Тек алты айында Абайдың бүйірінде түйін сезіле бастады. Біртіндеп өсе берді, өсе берді. Осылайша онкологиялы балаларды емдеу бөлімінен бір-ақ шықты. Ота жасалып, бір бүйрегі алып тасталды. Қазір химиялық терапияны қабылдауда. Әйгерім іштегі шер-мұңын өлең жазып шығарады. Бірақ түбі осы аурудың жеңетініне сенімі мол. Ішкі шерін де, үмітін де кейде ақ қағазға ақтарады:
Кішкентаймын, ауырып құлай бердім,
Мазалап анашымды жылай бердім
Әлсізденіп бойыма күш жия алмай,
Тұрамын ба? деп анамнан сұрай бердім

Құлыным деп аймалап анам сүйіп
Мен үшін суға түсіп, отқа күйіп
Пенде жоқ ауырмайтын балапаным,
Күресейік аурумен күшті жиып.
***
Жаным, қалқам, өмірдегі жанашырым,
Асылым, көзімдегі қарашығым.
Басыма бақыт болып қонғаныңды
Сезіндім махабатты бар асылым.
Сезіндім, сезе білдім махабатты,
Тіледім жүректерге шапағатты.
Қиналып, қапа болып, азап шегу
Өшірмесін жүректегі парасатты.


Бұл бөлімше пациенттерінің көбі Семей өңірінен екен. Ең кішісі бір жасқа да толмаған.
1949-1989 жыл аралығында Семей полигонында 473 ядролық жарылыс, 175 химиялық жарылыс жасалған. Соңғы ядролық сынаққа 25 жыл өтсе де, дүниеге кемтар сәбилер келуде, сау болып туылған балалар айықпас дертке ұшырауда.
Дәлізде химия терапиясынан шашы түскен, аурудан құр сүлдері қалған балаларды көргенде осы полигонға, оны жасаған адамдарға қарғыс жаудырудан басқа амал таппадым.

Кезекші дәрігерлер қайта қайта мазасызданып, ескерту жасай бастаған соң, достарымызбен қоштаса бастадық. Менің ойымнан Әкежан кетпейді. Анасынан Әкежанды қалай қуантсам болады, өзі нені қалайды дегеп сұрадым.
Маматай, маған ролик әперші. Осы жерде тып-тыныш тебемін. Басқа ешнәрсе сұрамаймын, — деп қиылған екен өзі. Ал, Бибігүл болса:
Ролик кемінде 6 мың теңге тұрады. Оған ақша қайда. Әкежанның бүйрегі бұрыннан ауыратын еді. Қазір химиялық емдеуден кейін мүлдем нашарлады. Аяғы да содан бола терлей береді. Егер мүмкіндік болса, табаны шимен тоқылған үйде киетін сүйретпе болса, жақсы болар еді, — деді.
Кетіп бара жатып, өзіме кешікпей қайтып келемін деп уәде берумен болдым. Балалардың жәудіреген жанарлары, аналарының мұңға толған жүздері көз алдымнан кетпейді.

Сіздің ойыңызша қоғам деген не? Қоғам – бұл биік мінбердерден айтылатын жалынды ұрандар, сарабдал саясат, жыл сайын ел алдында берілетін есеп, аудиториясы белгісіз ауқымды бағдарлама ма? Меніңше, қоғам «адамның күні адаммен» принципі бойынша бір біріне мейіріммен қарайтын, бір-біріне жанашырлық жасауға қабілетті адамдардан құралған топ. Егер келіссеңіз, жаныңызда сіздің көмегіңізге зәру жандар бар. Соларға назар аударыңыз.

Дельфин мен кит балық емес, сүтқоректі екенін мектептен-ақ білгеніммен, кейде дельфин акуладан гөрі бізге жақын екенін ойлап, басым жарылып кете сақтайтын. Ғалымдар бұл сиқырдың сырын «конвергентті эволюция» деген ақылды сөзбен түсіндіреді. Арасында еш туыстық байланысы жоқ екі хайуан бір табиғи ортада өмір сүргенде, оларда сырттай ұқсас белгілер мен қасиеттер пайда болады. Бірақ, құлағы ұзын екен деп есек пен қоянды туыс дей алмаймыз ғой! Сол сияқты, жарқанат та ұшатынына қарамастан торғайға туыс емес. Ал кейде керісінше, сырттай мүлде ұқсамайтын екі жануар біз ойлағаннан әлдеқайда жақын туыс боп шығады.
«Биеден ала да туады, құла да туады» дегендей, бұл туыстардың бір ұрпағы жан сақтаудан «спорт шебері» болса, екіншісі жүзуден чемпион. Үшіншісі жай ғана көптің бірі, көттің кірі. Ал төртіншісінің сорлап қалған кескінін көрсе, қанжар тісті атасы ұяттан жерге кірер еді. Ендеше, хайуанаттар әлеміндегі адам айтса сенгісіз 10 туыстықтың үлгісімен таныс болайық.

---

10. Қалталы қоңыр тышқан мен коала

Бұл аңшық бір қарағанда тышқанға ұқсайды. Екі қарағанда да тышқаннан айыру оңай емес. Австралиялықтар "қалталы қоңыр тышқан" деп атағаны да содан. Дегенмен, «antechinus» деп аталатын бұл жануардың кеміргіштер тобына еш қатысы жоқ. Кеміргіштерге тән болатын ұрық жолдасынан бұл шибұттар жұрдай болған соң, ғалымдар оны қалталы жыртқыштар тобына жатқызады. Яғни, қалталы тышқан мен коала жеті атадан қосылмаса да, бір қалталы хайуаннан тарайды.

Тек бірі талға, бірі жер бетіне тұрақталған. Сол сәттен бастап, жердегісі ірі жануарлардан құтылу үшін шалт жиырылатын бұлшық еттерді дамытады. Қашып-пысқан тіміскі-тышқани өмірден шөгіп, көрген адам қолына түскен затпен ұрып өлтіргісі келетін ұсқынсыз кейіпке келеді. Ал талдағысының салыстырмалы қауіпсіздігі, керісінше, баяу жиырылатын бұлшық еттерді ғана дамытуға мұрша береді. Нәтижесінде, екінші топ жалқау, ұйқы мен жапырақ соғудан басқа түк бітірмейтін сүйкімді коалаға айналған көрінеді.

---

9. Мара (Патагония қояны) мен теңіз шошқасы

Әңгіме көрші райондағы 81-дің Марасы туралы еместігін сезіп отырған шығарсың. Келесі кейіпкердің ұсқыны фотошоппен жасалғандай. Бұны балаңа көрсетсең, «асырап алайықшы» деп «зайыбыңды» алары анық. Бұл не өзі? Мал ма? Қоян ба? Кенгуру ма?
«Патагония қояны» деген екінші атына қарамастан, Мара — қоянтәрізділер емес, кеміргіштер «руының» өкілі. Ал кеміргіштердің ішінде Caviidae «әулетінен» тарайды. Демек, Мараға қояннан бұрын өз «әулетінен» шыққан кәдімгі теңіз шошқасы әлдеқайда жақын екен.

---

8. Шиншилла мен жайра

Терісі бағалы шиншиллалар туралы нені білген дұрыс? Біріншіден, олар алғашқы махаббатына мәңгі адал келеді. Ну, енД… «мәңгі» дегенде арқам қозып кетсе керек, 10-15 жылдай дейікші. Үйде олар шамамен сонша уақыт өмір сүреді екен. Екіншіден, шиншилла үй қояндарымен де, егеуқұйрықтармен де анау айтқандай туыс емес. Оның ең жақын туысы — жайра. Гендік-молекулалық сараптамаға сәйкес шиншилла кеміргіштер отрядының Hystricomorpha немесе «жайратәрізділер» тармағынан тарайды. Ал жайраны қазақтар «тағылан» және "үлкен кірпі" деп атағаны жөнінде деректер бар. Дегенмен, жайраны үлкен кірпікшешен деп атау дұрыс емес, себебі, кірпілер кеміргіш емес, өз алдына бөлек тұқымдастар өкілі.

---

7. Қорқау қасқыр мен мангуст

"Қой, енді қасқыр мен мангустты шежіренің бір бұтағына мінгізуің қалды," — демей тұра тұрыңыз. Сіз, бәлкім, гиенаны ірі мысықтардан «отдуши» таяқ жеп, «чмо» боп қалған қасқырға ұқсататын шығарсыз. Кешегінің қазақтары да солай ойласа керек. Алайда, бұл қанқұмар жыртқыштың қанында ит пен қасқырға тән мінездің ізі де жоқ. Неге?
Жыртқыштар (Carnivora) мысықтәрізділер (лат. Feliformia) және иттәрізділер (лат. Caniformia) болып екіге бөлінеді. Қорқаулар бас сүейгі мен тістерінің құрылысына сәйкес мысықтәрізділерге жатады. Мангуст та сол топта. Сондықтан, мангуст тұқымдастары Қорқауларға кәдімгі дала тағысынан әлдеқайда жақын деуге негіз бар.

Камерасымен хайуандарды алды-артынан түсіріп, аң аңдумен өмірі өтетін жанкештілер "өлексе жеген өлімтік" деген айып арқалаған қорқау қасқырдың, шындығында, көздеген жемтігінің 90 пайызының түбіне өзі жететінінін анықтапты-мыс. Сол рас болса, қорқау қасқыр, жеме-жемге келгенде, он жорықтың бесеуінде қанжығасы бос қайтатын аң патшасынан да епті болғаны.
Бәсе деймін, әбжыланға әкесін танытқан «Рикки-Тикки-Тавидің» «жиеншары» сүмелек болмаса керек-ті.

---

6. Есек пен мүйізтұмсық

Бірнеше мың жыл бұрын қасқа маңдайына адамзатқа құл болу жазылған жуас тақтұяқтылар (жылқы, есек һәм зебра) жүгімізді, қару-жарағымыз бен өзімізді тасымалдаудың таптырмас құралы болып келгені рас. Сондықтан, «есек пен жылқының ең жақын туысы — төрт түліктің бірі» деген ой туу мүмкін. Ойыңызды бөліп жіберсем, кешіріңіз, бірақ жылқы тұқымдастардан бөлек тақтұяқтылардан бұ заманда тек мүйізтұмсық пен тапир ғана аман қалған.

Әрине, зообаққа соңғы рет бес жасыңызда барған болсаңыз, «Тапир» дегенің не пәле, тағы?" деуіңіз де ғажап емес.

Ендеше, «тапир» дегенім — мына бәле:

Иә, әлгі Мел Гибсонның «Апокалипсис» фильмінде шошқаша қорсылдап жүріп, үндістердің құрығына түсіп қалатын мақұлық осы. Түріне қарасаң, сауыт-сайманынан айрылып, мұңайған боқтың күйіне түскен мүйізтұмсыққа келетін сияқты, ә?
Әлде үнемі іші қаталап жүретін жалғыз жануар осы ма екен? Қалай болғанда да, тақтұяқтылардың даму жолына көз жүгіртсек, анық ұқсастықты байқауға болады. Мысалы, мүйізтұмсықтың аяғында үш «башпай» бар…

… жылқыларда да болған. Бір кездері. Бірақ қос қапталындағы екі мыртық бақай уақыт өте келе семіп, ортадағы алып тұяғы ғана қалды.

---

5. Ехидна мен үйректұмсық

Ехиднаның суретіне қарағанда, алғаш ойың: «Ай, осы дәу де болса жоғарыда аты аталған жайраның туысы шығар...» — болуы мүмкін. Олай емес екенін білген соң. "Әлде, кірпінің туысы ма?" деп кірпінің туыстарын түгендеп кетерсің, бәлкім.
Азғын қиял «Ох! Бұл әлгі екеуінің садо-мазо стиліндегі жыныстық қатынасынан туған көрбақ қой!» дегізбей тұрғанда, тікенектің арғы жағына үңіліп, құс тұмсығын байқайық. Тәк...Үңіле түссек, оның қарнында қалтасы бар екенін көреміз. Әрі қарай жақындай түсуге рұқсат беретін дипломымыз жоқ, әттең, әйтпесе оның қосмекенділерге тән ұлы, кіші, орта дәреттерімен қоса жұмыртқаны да сала беретін жалғыз мүшесі барын байқай алар едік.
Аталған қасиеттердің барлығы бір бойынан табылатын жануар әлемде біреу ғана — үйректұмсық.
Үйректұмсықты алғаш тапқан ғалым біреудің бұрыштан атып шығып мұның бәрі әзіл екенін айтуын бір күн күткен көрінеді.
Үйректұмсықтың үйрек тұмсығы, құндыз құйрығы, ескек аяқтары мен кенгуру қалтасы оны эволюцияға да, жоспарлы жаратылысқа да қарсы аргумент қылып жіберді.

" Қойшы-ей, рас па? Үйректұмсықты қалай түсіндіресің ал?"

---

4. Аю мен итбалық

Адамның аюға деген пейілі қызық, негізі. Бір жағынан, бала болып құшағына ойыншық аю басып көрмегендер сирек, ал екінші жағынан, шын аюмен бетпе-бет кезігіп қалсақ, бұтымызға жіберіп қояр едік. Суретіне қарап, аюларды құшақтап алғың келгенімен, өміріңдегі соңғы құшағың сол болатынын әлгі жеріңмен сезіп тұрасың. Ескекаяқтылар деп бұрын итбалықтар мен морждарды біріктіретін сүтқоректілердің бөлек отрядын атайтын. Бүгін итбалықтар мен морждар жыртқыштар отрядының иттәрізділер (лат. Caniformia) деген кіші отрядына дербес әулет ретінде қосылып, эволюция бұтағында аюлар мен сусарлардың "құдайы" көршісіне айналды.

Осы кезде, сен ашуланып кетіп: « Ау, епті ғана, ана байғұстардың аяғы да жоқ қой! Бұтақбас ғалымдардың бізді ауыздан тігіп отырғанын осыдан-ақ көрмейсің бе? Әлде, соны байқау үшін де биолог болу керек пе?!» — деп, бақырып жіберуің мүмкін.
Иә, бірақ итбалықтың «ескектеріне» мұқият қарап көрдің бе? Жауабыңды «Жоқ!» деп болжап отырмын. Ендеше, суретке зер салайық:

Енді, аюдыкіне қара:

Итбалықтың ескегі жалпақ, аюдың тырнақтары ұзын. Алайда, екеуінің де әр аяғында ішке тартылмайтын 5 тырнағы бар, сүйек құрылымдары бірдей, жүру сипаты бойынша да табаны мен бақайлары жерге бір мезетте тиеді.

Канадалық Девон аралындағы қазба жұмыстары ескекаяқтылар осыдан 20 миллион жыл бұрын Жер мақанның бетін мекендеген жыртқыш пуйиладан (лат. Puijila darwini) тарағанына меңзейді-міс. Бұл педри… кешірерсіздер, пуйила құрлықта да, су ішінде де көкесінің үйіне келгендей ойқастап жүргенге ұқсайды.

Ал бүгінгі ескекаяқтылар артық «жүгірістің» бәрін қойып, жалпиып жата бергенді жақсы көретін сияқты. Бекер-ақ, әйтпегенде, өзінің ептірек туысының күнделікті асына айналмас еді…

---

3. Тау даманы мен піл

Пілдің ең жақын екі тірі туысының бірі — тау даманының кескіні бойын рухани сырқат не үрей билеген суырға ұқсайды. Оның тұрақты мекені Израиль, Палестина мен Оңтүстік Африка жартастары.
Оңтүстік Африка! Ауылдың кіл бұзықтары жиналған сыныпқа түскен әлжуаз баланы елестете аласыз ба? Сілеусіндер, қабыландар, әбжыландар, жабайы иттер мен бүркіттер жайлаған бұл тозақта даман сияқты «чорДтар» қалай аман қалады?
Түріне қараңызшы.

Өш, көтек, сойдақ тісін ақситып, айбат шегіп қояды екен ғой бұл да? Одан да, анау тышқанның құмалағындай боп қалған күрек тістерін өсіріп, кеміргіш бола салғаны артық па еді? «Сойдақтан» гөрі, "ұры тіс" деген дұрыс шығар бұныкін. Әрине, қан майданға дамбалшаң аттанып кеткен жанкештілігіне қол соқпасқа болмайды. Дегенмен, даманның көті бүріспей жүретін кезі болмайды. Оның бүкіл өмірі қоректену, "қай жағымнан жау келер?" деп жалтақтау мен жыртқыштарға жем болудан тұрады.
Ал сол кезде оның ең жақын бөлесі ұзын тұмсығын көтергіш кран, қол және субурқақ қызметіне жегіп, еңгезердей денесімен жыртқыштарды үркітіп жүреді. Сырттай мүлде ұқсамайтын екі жануарға ортақ нәрселер:
1) Екеуінің де алдыңғы аяқтарында төртеуден тұяқ бар, артқысында үшеуден.
2) Тау дамандары пілдер сияқты қауымдасып тіршілік етеді.
3) Бас сүйегі мен асқорыту жүйесі пілдікіне ұқсайды.
4) Екеуі де бір-бірімен байланыс үшін алуан түрлі дыбыстар қолданады.

---

2. Піл мен ламантин

Пілдің дамандардан басқа, «Ламантин» деген тағы бір ұсқынсыз туысы бар. Мына Табиғат мақанның «сіңбірігіне» ұқсаған жануар алыстан моржға ұқсағанымен, ескекаяқтыларға еш қатысы жоқ. Ламантинның даму жолы біз білетін барлық теңіз сүтқоректілерінен дербес өрбіді.
Ұзын сөздің қысқасы, пәленбай миллион жыл бұрын, бойы қысқа, семіз, Prorastomuses атты Ямайкалық мамонттар судың айналасынан шықпай қалады. Ақыры толық суға өтіп, түгенбай миллион жыл дегенде, денесі білеуленіп, ішіне қазы тығылған бүйендей жылтыр, суда баяу қалқып жүріп-ақ сілікпесі шығып, шаршап жүретін бұтақбас бір жануар пайда болады.

---

1. Дельфин мен сусиыр

Соңғы жұп — туыстығының дәлелі бар да, айғағы жоқ жұп. Өз көзіме сендірей, викиға тойдырмай, Дискавери мен Би-Би-Си каналдарын аралатып жіберген тап осы жұп болатын.
Сену қиындау, бірақ кит пен дельфиннің «бабалары» камшат, cусар сияқты жартылай су аңдары болыпты. Киттәрізділердің (лат. cetacea) сусиырмен туыстығы жайында бұрын да оқығанмын. Әйтсе де, олардың бұтақтары қай жерде тоғысатынын білмейтінмін. Әйтеуір, ортақ аталары жұптұяқты болғаны және шамамен 50 миллион жыл бұрын киттәрізділер мен антракотерийлерге бөлінгені белгілі.

1-суретте Ambulocetus — (лат. «жүретін кит») мүсіні түсірілген. Ол — кит пен дельфиннің сүйкімнен жұрдай арғы атасы.

Ал 2-суреттегісі — сусиырдың ішті айдайтын фито-шайларды ішіп-ішіп, азып кеткен Антракотерий деген атасы. Очм, Амбал Әсеттің ұрпағы уақыт өте келе суға әбден бейімделіп, құрлыққа тұяғын бір сілтеген сияқты. Ал Антракотерийлер біржола жойылып біткен. Бірден емес, біртіндеп сусиырдың балиғатқа толып, мұрагер боп қалуға шамасын білген соң ғана кете берген.



Күмәнданайын десем, жоғарыдағы туыстықты ғалымдар ДНҚ-сараптамасы мен жануарлардың сүйек құрылысына сүйеніп жасаған. Сене салайын десем, бұл жұптардың аралық түрлері әлі нақтыланбаған.
Айталық, ғалымдарды «Осы туыстықты негізге алып, дельфин мен киттерді жұптұяқтылар отрядына жатқызуға бола ма?» деген сұрақ мазалайды. Себебі, онда сусиырлар ғана емес, маралдар, түйелер, сиырлар, тіпті шошқалар мен керіктер де дельфиндерге жұрағат болып кетер еді.
Иә, барлық адамдардың түбі бір болатыны сияқты, хайуандардың да түбі бір екеніне сенуге болады. Тек филогенетика мәселесі — олардың бір-бірінен қашан, қай тұста және нақты қай түрден қалай тармақталатынын анықтау. Ал заманауи зерттеулер нәтижесі бізді әлі талай таңқалдыратын сияқты.

---

дереккөздер:
www.cracked.com, www.bbc.co.uk/nature/prehistoric, www.bbc.co.uk/nature/wildlife/,
Cуреттер: www.wikimedia.org, www.flickr.com, www.sciencedaily.com, www.zoosite.com.ua

---

Бұл блогиада бұрынғысынан басқаша. Стоп! Бұл алғашқы блогиада екен ғой. Иә, талай-талай материалдар жазылды. Аршаттан сұрағам, 300-ден асып жығылды. Ал, алда тағы да турлар бар ғой. Қазір төртеу қалдық. Осы күнге дейін қазыларlfy ең жоғары балл алған 33 жазбаның жиырма бесі финалистерді екен (менікі үшеу-ақ). Ендеше, бұл посттағы топ ондық осы финалистер шығармаларының ішіндегі үздіктерді анықтауға арналмақ.

«Керек тілші» конкурсының алғашқы туры Салауатты өмір салты тақырыбына арналған болатын. Конкурс форматы репортаждар болғандықтан мұндай форматты аздап жатырқау байқалды. Дегенмен суырылып шыққан 3 үздікті атауға болады, олар конкурс соңында арнайы сыйлықтармен марапатталады. Алғашқы үштікті өкшелеп келе жатқан топ та анықталды. Қатысушыларды сәтті бастамаларымен құттықтаймын. Жарыстың бәрі әлі алда. Сәттілік!

qonyrbai — 9,75
ademi_alem — 9,50
Aya — 9,25
tomarlik — 8,75
AydosRymkul — 7,25
ErbolAliaskaruly — 7,25
Maqta_qyz — 7
AlmasNakhypbek — 5,50
Sunshine — 5,00
FaraOn1 — 5,00
tauewki — 2,00
Kuralayka — 1,75
DinarNahypbek — 1,50
NazerkeAbibulla — 1,50

Танымал Facebook әлеуметтік желісі мамыр айынан бастап Amin атты жаңа қызмет қоспақшы. Арнайы бұл қызмет үшін 100 молда жұмысқа алынады. Amin қызметінің ерекшелігі әлеуметтік желіде жазылған тілектерді бір қайтара оқып, соңында ең болмаса бір Фатиха сүресі оқылуында. Компания басшылығы кеше Facebook Azerbaijan офисінде жаңа қызметтің демо-нұсқасын таныстырды.

Марсель Цукерберг (Facebook Дін істері және діни жамағаттармен байланыс департаменті директоры)
— 2012 жылдан бергі зерттеулерімізге қарасақ Facebook әлеуметтік желіден гөрі Құдайдың үйіне, Имандылық ордасына, Шапағат эпицентріне, Мейірім фестиваліне айналып бара жатыр. Ал оффлайн қоғамда пәлендей өзгеріс байқалмайды. Еркектер бұрынғыдай ішулерін, біреудің әйеліне көз салуларын, өсек айтуды, жасырын педофилдікті, порно қарауды жалғастыруда. Желідегі қыз-келіншектердікі де сол бұрынғыдай секс жетіспеушілігі, қызғаныш, өсек. Өзгерген түк жоқ. Facebook-ымызды мұндай маскалы балмаскарадқа айналдыра бергіміз келмейді. Сондықтан өтірік болса да жазған тілек, дұғаларын Құдайға жеткізіп тұру үшін 100 молда бекітуді жоспарлап отырмыз. Осылайша ең болмаса Құдай алдында біз-ақ шыншыл бола қояйық, арымыз таза болсын деген ой.

Кэтрин Цукерберг-Көшімханова (Facebook Балқан, Кавказ және Орталық Азия елдері бойынша координатор)
— Әзірше 100 діни қызметкердің 70-і Қазақстан үшін қызмет ететін болады. Қалған отызын басқа елдерге бөлеміз. Біздің сараптамамыз бойынша Facebook-та дұға, тілек, алғыс, қарғыс бойынша қазақ тілі басқа тілдерге қарағанда анағұрлым алда. Мысалы бір танымал кісі қайтыс болады, оның қайтыс болғаны туралы 100 адам жазады, 10 мың адам лайк басып, пікір жазады. Бірақ бірде біреуі сол кісіге арнап ең болмаса Фатиха дұғасын оқымайды. Біздің жаңа қызметіміз осындай оқиғаларға арналмақ, Фатиха мен Ықылас сүрелерін жүйелі түрде оқып беріп тұратын боламыз. Қазақстанда ұшақпен ұшатындар көп, олардың аман-сау қонулары үшін де дұға ететін боламыз. Жалпы қайырлы таңнан бастап, қайырлы түнге дейін көптеген құттықтау, тілектерге ие халық. Соның бәріне біз Amin демекшіміз.

Элеонора Көшімхан
«Сыр ақшамы» газетінің Бакудегі арнайы тілшісі