Махаббат, музыка, таңба, дене тілі, ым (ымдап жеткізу), киімнің сән үлгісі, математика, техника, жол ережесі. Жекелей сурдоаударушының тілін атап кетейін. Тағы да нені ұмыттым?

«Хоттабыч» (2006) жаңа үлгідегі Ресейдің итерком жанрындағы фильмі. Интерком дегендері интернет комедия. Режиссері Петр Точилов.
Қазіргі кезде интернетпен әуестенбейтін жанды табу қиын. Интернет қолданушыларының арасында жиналған қылықты қызықтар, әзілдер және қалжынбас программалаушылардың программаларыңдағы «әзілдері», «интернет субмәдинетінің» элементтері кинокомедияға негіз болды.

Киноның сәтті шығуы оның сценарийіне де байланысты. Сценарий Сергей Кладоның «Хоттабыч шалдың жез құмырасы» романның негізінде жазылды. Киноның қысқаша мазмұны келесідей. Москва қаласы, 2000 жылдардың басы.
Жас жігіт, Гена программист, хаккер. Ол өз білімін пайдаланып Microsoft сайтына шабуыл жасайды. Сосынмен қатар жеке өмірінде күтпеген өзгерістер болады. Сүйіктісі, бойжеткен қыз, Лена, оны тастап кетте береді. Гена қарақшылар көздеріне түседі. Қарақшылар болса оның көмегімен интернеттен арқылы көп ақша ұрламақшы. Microsoft сайтына шабуыл жасап, бұзақылық әрекет жасаған үшін оны арнаулы қызмет іздеп-тауып, соңына түседі.

Генаның қолында интернет аукционда саудаланған жез құмыра. Оны Ленаның туған күніне сыйламақшы болған. Бірақ қазір Лена қасында жоқ.
Оның басына төнген қиындықтар бір-біріне қосыла, шиеленісіп, шешімі жоқ мәселеге айналып барады. Осындай қалыптасқан жағдайдан Генаны тек сиқырдың құдыреті ғана құтқару мүмкін.

–Не істедім?, Қалайша шешуін таптым?, -деген тілеуіне сай жез құмырада қамалған сиқыршы жынды бостандыққа байқаусыздан шығарып алады. Жын болса адам кейпіне яғни қарт (қария адамның) кейіпіне еніп Генаның көзіне көрінеді. Қарттың кейіпіндегі жынды Гена Хоттабыч деп атайды. Жын болса оны олай атағанына қарсылық білдірмейді. Жез құмыраның ішіндегі қамаудан босатып шығарған үшін Жын Генаның үш тілегін орындап беретінін айтады. Үш тілегін орындаған соң жез құмырасын өзінің иелігіне қайтарып, өз жөнімен кететінін ескертеді. Осылайша Хоттабычпен Гена табысып бірге көп қызықты сәттерді өткізеді. Генаның басындағы жағдайлар оң шешіліп өзі секілді хаккер қызға ғашық болып сонымен табысады. Хоттабычке үй болған жез құмыраның орнына Гена оған жаңа үй табады.

Хоттабыч кинода мистикалық мүмкіншілігі бар жағымды кейіпкер. Жағымды кейіпкедің мистикалық мүмкіншілігі бар болса оған қарама-қарсы жағымсыз мистикалық мүмкіншілігі бар кейіпкердің кинода пайда болуы орынды. Шайтаныч (атын атту қорқынышты). Оның мистикалық мүмкіншілігінің бірі көлеңкесімен байланысты. Шайтанычтың көлеңкесі карикатура (суретпен берілетін сықақ, әзіл). Шайтанычтың тапсырмасы бойынша көлеңкесі одан ажырап тыңшы ролін атқарады. Анимациялық персонаж «карикатура» киноға жақсы кірістірілген.

Киноға түскен актерлер ішінен Хотабычты сомдайтын Толоконников Владимир Алексеевич жеке дара тұр. Қазақ ССР еңбек сіңірген артисі. Алматының Лермонтов атындағы мемлекеттік академиялық драма театрының актері.
Актердің орта азиялық колориті Хоттабыч ролін ойнағанда көрініп-ақ тұр.
Оның сәтті сомдаған ролі 2007-ғы MTV киномарапаттауында «Ең жақсы комедиялық роль» номинациясы бойынша аталып марапатталды.

Кино тартымды болу үшін компьютерлік визуальді әдістер қолданған.
Жанрға сәйкес күлкілі сәттердің жинағы ойластырылған. Мысалы, цифрлы фотоаппаратпен.
Көрерменге оң істі кейіпкердің сәтсіздігіне жанын ашытқызып, қуанса қуаныштарына ортақ болуына мүмкіншілік жасап режиссер көрермендердің адами қасиеттерін оятады. Жалпы кино көрерменіне жақсы эмоцияны көптеп сыйлайды. Сәтті шыққан кинокомедиялар қатарынан табылады.

Кинокомедияның жағымсыз жағы. Киноның кем дегенде екі эпизодында сыраға деген құштарлық насихатталады.

Меніңше жағымды, оң істі жақтаушы Хоттабычтың сыра ішкенен кейін лаулаған отпен атып дәрет сындырғанын көрсеткенін артықтау. Киноның осы бір эпизодысыз да кинокомедия шығар еді.

Осы бір жағымсыз жағын ескермесек жанұямен көретін кинокомедия дер едім.

Кинокомедияға пікір жазушы ретінде қорытыны ойым: Ересектерге көруге тұрарлық заманауи комедия.


Толоконников Владимир Алексеевич. Өткен жылы 70 жасқа толды.

Өткенде аксиома болып, дәлелдеу міндет болмағаны қазір қайта-қайта дәлелін табуға қажет теорема. Басынан бастап аяғына дейін бұл жағдай жаратылысқа кері-қағыс. Өткінші, бір себептің қажеттілігінен аяқ астынан туындаған кері-қағыс ой -көп ұзамай бағалы болып көрінген құндылығын тез жоғалтады.

АҚШ-тың медицина қайраткерлері жайлы «Құдайдың жаратқаны» (Something the Lord Made) кинофильмі. Киноның негізгі желісі Альфред Блэйлок және Вивьен Томастың еңбек жолын баяндайды. Вивьен Томас алғашқы афроамерикандық, кардиохирургия пионері.
Медициналық білімі болмаса да, ұстазы медицина ғылымының профессоры Альфред Блэйлоктың қасында болып, медицина дамуына өз үлесін қосады.
1941 жыл. Екінші дүние жүзілік соғысының басы. Мэриленд штатындағы Балтимор қаласында Джон Хопкинс атындағы госпитальде профессор Блэйлокты бас хирург ретінде жұмысқа шақырылады. Өзімен бірге ассистентін жұмысқа алуды талап етеді. Осылайша қара нәсілді, аула тазалаушыны өз әріптесі ассистент ретінде өзімен бірге жаңа жұмысына алдыртады.
Кинофильмнің кульминациясы.
1944 жыл. Кардиолог Хелена Туссинг «көк бала синдромын» (blue baby syndrome) зерттеумен шұғылданады және осы мәселеге профессор Блэйлоктың көңілін аудартады. Киноның сюжетінде ауруға шалдыққан балалар жатқан бөлімшені Хелен және профессор ассистентімен аралайды. Тізесін құшақтауға жарайтын балалар төсек орындарының үстінде тізелерін құшақтап отырады. Профессор Хеленнен:
-Неліктен балалар тізелерін құшақтап отыр?, -деп сұрайды. Хелен:
-Бір бала тізесін құшақтап отырғанда демалуға жеңілдік береді деген соң, балалар тізелерін құшақтап отыр,-деп жауап берді.
Денесі көкпенбек бір жасар сәбидің қасында тұрған Хелена:
-Мына сәбидің жағдайы нашарлап келеді, екі-үш айдан соң дүние салады, -деп өкінішін білдіртеді.
Профессор және оның ассистенті осы дерттен балаларды құтқару жолын іздестіруге Хеленамен бірге кіріседі.
Түбінде «Блэйлок-Томас-Туссинг» шунтті (ағыл. Shunt -айрық) атты коррекциялық операция түрі дүниеге келеді. Дәрігер емеспін. Ұққанымда, жүректен шыққан тамыр болады. Соның бір жерінен қан нашар өтеді және күн өткен сайын қанды өткізу қабілеті төмендейді. Сол себептен жүректен шыққан тамырға айрық жасап басқа тамырға қосу арқылы жаңа қан айналу жолын ұйымдастыру арқылы денедегі қан айналымын жақсартады. Нақты айтқанда кіші қан айналымын.
Жүректен шыққан тамырға операция жасау үшін жүрекке дейін денені ашу қажет. Яғни жүрекке жасалған операция. Оған дейін жүрекке операция жасау мүмкін емес, жүрек Құдайдың жаратқаны деп саналатын. Жүрек қызметіне адам араласпауы қажет, егер өлім келсе, жазғаны болып есептелінетін. Бірақ, балалардың өмірін аман алып қалу үшін дәрігерлер жаңа операция түрін ойлап табады. Хирургтердің қолдары шеберлігіне қазіргі кезде де таңқалдырады. Операция жасалған қан тамырлары диаметрі 1-2 мм. Үзілген тамырды басқа тамырға тармақ ретінде жалғау дегенді елестетіп көрудің өзі қиын. Онымен қоса операция кезінде ми, өкпе, жүректің жасушаларын зақымданунан сақтану қажет. Пациент өмірі ылғи да қыл үстінде тұрады. Алғаш операция он бес айлық балаға жасалып, сәтті аяқталады.
Кино 1930-шы жылдары рассалық теңсіздік және Ұлы депрессия жайлап тұрған кезде басталады.
Кинодағы драма.
Вивьен Томас аула тазалаушы болып профессор Блэйлоктың зертханасына таныстарының арқасында орналасады. Аула тазалаушы емес, дәрігер болғанды қалаған Вивьеннің арманын Ұлы депрессия жоққа шығарады. Профессор жұмыскерінің аула сыпырудан басқа жұмысқа қабілеттілігін байқап, түбінде өз ассистенті ретінде жұмыстар табыстайды. Вивьен көпке дейін аула тазалаушы болып саналып, соған сай жалақы алады. Ол кездері қара нәсілдер тек қара жұмыс істеуге лайықты деп есептелінетін. Вивьен Томас, Альфред Блэйлок жұмыста әріптестер жұмыстан тыс уақытта рассалық айырмашылықпен бөлінгендер. Профессор Блэйлок Вивьеннің құқығын қорғанға қолынан келгеннің бәрін істейді. Вивьен Томас барлық рассалық кемітулерге қарамастан қара нәсілдердің тең құқыққа ие болуын басынан өткізіп, медицинаға көп еңбек сіңіріп, отыз бес жыл госпитальдің зертханаларын басқарып, доктор атағына ие болады. Оның жетегімен АҚШ-тың тамаша кардиохирургтері тәрбиеленеді.
Something the Lord Made Американдық киноөнер институты 2004 жылғы теледидарлық ең танымал фильмі деп атап өтті.

Қосымша деректер:
Хирургтер операциялық процедураны үшінші рет қайталап жасалғанда нағыз табысқа және жетістікке қолдарын жеткізгендеріне күмәнданбады. Сол себепті операцияның оң нәтижесіне сенімді болды.
Операция жасалған үшінші пациент — алты жастағы бала. Операция алдында бала өз бетімен жүруден қалған, ауыр хәлде еді. Операциядан кейін баланың жағдайы жақсарып, денсаулығын қалпына келтіргеннен кейін белсенді балаға айналды.
Өкініштісі, жүрегіне алғаш операция жасалған бала үш жасында дүние салды. Бұл операция түрі үш жастан асқан балаларға жасалғанда тиімді болатыны байқалды.


P.S.:
DARA.KZ дерегі бойынша Қазақстанда жылына туа біткен жүрек ауруларына шалдыққан 3000 сәби дүниеге келеді. Бір жылға дейін 10-15%-і ғана өмір сүреді. Қазақстанда баланың салмағы 12 кг-нан кем болса, оның жүрегіне операция жасалмайды. Өкінішке орай, бір жасқа толмаған сәбилердің барлығы бірдей қажетті салмақ жинап үлгермейді.

Дерек көзі:
1) en.wikipedia.org/wiki/Something_the_Lord_Made
2) en.wikipedia.org/wiki/Blalock-Taussig_shunt
3) museum.impharma.ru/text/455

Бірінші қадам. Көбінде киножанр әдеби жанрмен анықталады. Кейде киносын көрмей жатып әдеби нұсқасын оқуға кеңес беріледі. Кеңеске жүгініп, киберпанк жанрындағы жазылған әңгімені оқи бастадым. Рецензиясында ең танымалы делінген. Танымалы болса да, маған жақпады ма, аяғына дейін оқып тауыспадым. Қайдағы бір қараңғы, бүлікке толы заман сипатталады. Бас кейіпкер заңға қарама-қайшы немесе заң бұзылатындай шекте қимылдайды. Сонда жанрдың қызығы неде? Аяғына дейін қызығын күтіп оқи түсуім қажет пе еді?
Танымал дегені көпшілік оқырман мазмұнын ұнатқанында болар. Неге жанрды қабылдамадым? Сондықтан жанрды түсінуге екінші рет бел байладым.

Екінші қадам. Осы жанрға қатысы бар-ау деген киноны қарап көрдім. Әдеби және кино нұсқасында жанр өзін қалай ашатынын салыстырмақшымын. Кинода баяндалатын оқиға болашақта орын алады. Технология, соның ішінде ақпараттық технология, кибернетика — дамыған қоғам. Сонымен қатар әлеуметтік құлдырауды және «әлеуметтік құрылымның» айтарлықтай өзгерген құрылымы сипатталады. Технологиялық дамудың шарықтауы және қоғамның құлдырауы бір-біріне қарама-қайшы жағдай, керісінше, технологиялық даму жоғарылаған сайын қоғамның әлеуметтік жағдайы дұрысталуы керек емес пе? Жанрды байқап, түсінгенім осы.
Үшінші рет жанрды түсінуге әрекет жасауымды Википедиядан бастадым.
Үшінші қадам. Киберпанк сөзін жанрдың атауы ретінде Гарднер Дозу алғашқы рет қолданыпты-мыс (1980-ші жылдары). Уильям Гибсонның шығармасына рецензия жазғанда, «High tech. Low life» «жоғарғы технологиялар, төменгі деңгейлі тұрмыс» деп жанрдың критерийін анықтапты.
Содан ой түйдім. Киберпанк жанры ғылымның, техниканың мүмкіншіліктерін көрсетеді. Сондықтан фантастика жанрының бір құрама бөлігіне айналды. Яғни, Дозудың критерийіне сай келген фантастиканың бір түрі. Ұмытып барамын. Түсініксіз болған әдебиет, кино жанры Киберпанк маған өз сырын ашты. Қуанғандықтан, «мен көрген кино» дей бере:
-Ең танымалы, культті кино, яғни, өз қалаушылары және табынушылары бар «The Matrix» (Матрица). Киноны түсірген режиссерлер Лана және Эндрю Вачовски («Вачовски ағайындылары» атымен белгілі жұп).
Кино келесі сюжеттен басталады. Бас кейіпкеріміз — жас жігіт Томас Андерсон екі түрлі өмір кешеді. Күндіз үлкен кәсіпорынның программалаушысы, түнде Нео атты хакер. Бір уақытта дербес компьютеріне түсініксіз, орынсыз, күтпеген жерден:

-The Matrix has you (сен матрицаға тиесілісің), — деген жазуды оқиды. Осы сәттен шым-шытырық оқиға басталып, жалғасын табады.
Кейіпкеріміз жиырмасыншы ғасырдағы адамзаттың дамуының ең шарықтауына жеткен мезеттегі дамыған қалада өмір кешеді. Бірақ, бұл әлем — кейіпкеріміздің нағыз әлемі емес, компьютер жадысындағы, яғни, матрицадағы әлем. Кейіпкеріміз ұйқылы-ояу жағдайда.
Жасанды интеллект, Архитектор атты программа осы виртуальді әлемді матрицада жасап шығарады. Сонда нақты өмір қайда? Виртуальді емес, нақты жер бетіндегі адамзаттың өмірі ше?
Аспанды қараңғы бұлт басқан. Жердің бетіне күн сәулесі нашар өтетін болашақ заман. Машиналар және адамдар соғысында күн батареясы арқылы қуаттанатын машиналардың жұмысын тоқтату үшін адамдар ашық аспанды қолдарымен қара бұлтпен торлайды. Бірақ, бұл амалдары машиналарды тоқтатпады. Адамзаттың кішігірім бір бөлігі жер бетін басқан машиналардан қашып, жердің қойнауына жасырынады. Енді жер беті адамзаттың бесігі емес. Жер бетін машиналар билеген заман. Өзге адамдар бар ма? Бар. Олар инкубаторда ұйқылы-ояу кейіпте өсіріледі. Күн көзінің қуатынан айрылған машиналар адам денесінен қуат алуды меңгеріп, инкубатор жасайды. Инкубатордағы адамдардың миы жүктемеге -«компьютерге» қосылған. Жүктемеге қосылған ми денеге көп қуат бөледі және инкубатордағы дененің дамуына ықпал жасайды.

Бас кейіпкеріміз -инкубаторда өсіп жатқан адамның бірі. Инкубатордағы әр адамның миы матрицаға қосылған. Олардың әрқайсысы матрицада өзін жеке тұлға деп қабылдап, кәдімгі өмірдегідей бір-бірімен қатынасады. Үйленеді, үй-ішін бала-шағаға толтырады және қартайып өледі.
Инкубаторда өсіп жатқан әр адамның миы матрицамен тығыз байланысқаны соншалықты, мысалы, матрицаға қатысты біреу-міреудің өмірі тоқтаса, онда оның инкубатордағы денесі жансызданады.
Нақты әлемде машиналарға қарсы адамдар партизан шайқасын жүргізуде. Сырттан жасырын келіп, матрицаға (компьютер жадысына) қосылу мүмкіншілігі адамдардың жеңісіне үміт береді. Адамзаттың азаттыққа деген күресі матрица ішінде виртуальді әлемде басталады.

Кинода бір-бірімен оңай түйіспейтін күрделі сәттер бір-бірімен сәтті тұтасқан.
«Матрица» (1999) киноэкрандарға шығып «Матрица қайта жүктеу» (2003, мамыр), «Матрица революция» (2003, қараша) деген атаулармен жалғасып, кинобаянның үштігін құрады.
Өкінішке орай, фантастиканы жанр ретінде қабылдамаймын дегендер де табылды. Жұмсағын да, қаттысын да. Киберпанк жанр ретінде қабылдамаймын деп асығыс шешім қабылдағандардың арасында өзім де болдым. Киберпанк сөзі екі сөзден тұрады, осы сөздерді дәлме-дәл аударсаңыз, кибер-қоқыс деген сөз шығады. Жанрдан жиіркену үшін осы да жеткілікті шығар. Киноны үстіртін, алғаш көргенімде, атыс-шабыстарды жаңаша көрсетіп, арзан көрермен жинайтын кино деп қабылдағанмын. Қателесіппін. Әрине. Матрица киносында атыс-шабыс баршылық, атыс-шабыс тек негізгі сюжеттің әрлеуі, негізгі мазмұны «технократиялық коллапс және адам».

Совет киносын көріп өскен жасөспірімге жаңашылығы мол АҚШ кинолары қатты әсер қалдырды. Ең алғаш көрген кином фэнтези немесе фантастикаға сай болғанмен, өрбитін оқиғасы атысқа толы. Оқиға оңтүстік Америка джунглиінде орын алады. Бас кейіпкері джунглиге түскен десант, супер-кейіпкер АҚШ-тың әскерінің арнайы дайындықтағы жауынгері. Қарсыласы фантастикадан, атыс-шабысдан және үрей тудыратын кино жанрларынан жинастырылған бас-аяғына дейін қаруланған дене бітімі адамдай, басы құбыжықтың өзі шошырлықтай тіршілік иесі. Азаматтылығы бөгде ғаламшарлық. Қосымша мүмкіншілігі: қоршаған ортаның түстерімен тұтасып көрінбейді. Сондықтан джунглиде көзге түспей қозғалады.

Супер-кейіпкер онымен тіке күрес жүргізуге шамасы жоқ, көпке жетпей жеңілетіні анық. Күреспеу де мүмкін емес. Өзі тиіседі, тиеді. Аңшы орнында бөгде ғаламшарлық. Аңшының жемтігі адам. Жеңіс — өмір, жеңіліс — өлім. Бас кейіпкер тапқырлыққа, күшке, қолындағы қаруға, бойындағы мінезіне сүйенеді. Қарсыласымен бірнеше рет шайқасқан соң оны байқап, танып-біліп, түбінде жеңіске жетеді.
Кинодағы костюмдер, арнаулы эффектілер — жеке әңгіме. Бас кейіпкерді Арнольд Шварценеггер сомдайды. Қазір 67 жастағы шал, 7 жыл Калифорния штатының губернаторы болған. 1987 жылы Predator/Жыртқыш киносы экранға шыққанда, 40 жастағы актер. Дене бітімі актерлер арасында кувалда балғасындай, культурист.

Атыс-шабыстан жалықтырады. Екінші рет экшэн жанрындағы киноны көрсең, көбінде алғашқы көргендей әсер бермейді.

Атыс-шабыссыз джунглиде, Вьетнамда, Ауғанстанда, Египетте, космоста, мың жыл бұрын немесе болашақта емес, қазіргі кездегі қалада орын алған фантастикалық, психологиялық, драма K-PAX/К-ПЭКС 2001 жылы түсірілген кино бар. Араларына бір-екі жыл салып, бірнеше рет қайталап көрдім. Киноның атауымен аттас Джин Брюэрдің, кинодан бір жыл бұрын жарық көрген романы бойынша түсірілген.

K-PAX планетаның атауы. Ондағы жан иелері адамзаттан озық дамыған. Капэксиан, яғни K-PAX ғаламшарының тұрғыны жерге қонаққа келген бөгде ғаламшарлықпын деп өзін таныстырған жүйке ауруханасының науқасының маңында оқиға өрбиді. Оның жердегі есімі — Прот.
Прот шынымен капэксиан ба? Әлде жүйкесі ауыратын адам ба? Өз мамандығының алғы қатардағы психолог Марк Пауэлл осы құпияны шешуді қолына алады.
Фантастика, психология, драма сөздерінің араларына үтір қойдым. Әр құрама әр мезетте бір-бірінен басым түседі немесе сабақтасады. Фантастика. Прот K-PAX ғаламшарының барына астроном ғылымдарға дәлелмен жеткізе біледі. Психология. Прот жүйкесі ауыратын науқасқа ұқсамайды, ол бөгде ғаламшарлық та емес, жер бетінде туылған адам баласы. Бірақ өзін неге бөгде ғаламшарлықпын деп сендіреді? Драма. Проттың құпия жолдасы кім? Неге оның атын Прот жасырады? Неге жолдасы туралы әңгіме оның жанын қинайды?
Кино келесі сюжетпен басталады. Вокзалда азаматша тоналады, қылмыскер сумкасын тартып алып қашады. Полиция қылмыс куәгері болған Протты қолға түсіреді. Оқиға осылайша бастауын алады. Кино қалай аяқталады? Егер киноны көрмеген болсаңыз, бәлкім, оны көруге қызығушылыңыз оянатын шығар.

Балалық шақ сәттері. Ауыл мектебі, алтыншы класта оқимын. Мектеп директоры төртбұрыш көзілдірік киген, шашы ақ баса бастаған азамат:
-Неге сиыр жолдың шетіндегі шөпті мүйізіне іліп алып үйге әкелмейді?, -деп сұрақ астына алды. Кінә бар, қылығымыз бар, қарау бар, қадағалау бар соның нәтижесінде директор кабинетінде бүкіл класс болып тізіліп тұрмыз. Кінә тартқан қылығымыз балалық немесе қасақана қылық деп те айта алмаймын. Оқу кестесі бойынша соңғы алтыншы тарих сабағына кірмей қойдық. Неге кірмей қойдық? Өзімізде білмейміз. Жоғарғы класс оқушылары сабақтан қашып кеткенін естіп-білгендіктен болар, алғашқы рет солай істедік. Қашқанымыз? Сабақтан қашқан түріміз сол, мектептің артқы ауласына барып жүріп алдық.Сабақтың қырық бес минутты бір-бірлеп өтуде. Бірден мектептен үйге қайтып бару ешкімнің де ойына келген жоқ. Бір-бірімізден жасырып мектепке анда-санда қарайлаймыз. Мектептегі күн аяқталды үйге тарқап қайтатын уақыт. Жол-жөнекей бағыттас, көрші болып бөлініп тарқай бастағанымызда алдымыздан бір оқушы шығып:
-Сендерді мектепке кірсің деп, шақырып жатыр. Директордың кабинетіне -деді де кетіп қалды. Мектеп директоры бізді бақылап-бағып қарағанын білдіртпейді. Тарих сабағынан қашып кеткен соң сол пәннің үй тапсырмасын бізден сұрады. Үй тапсырмасын ешкім білмейтін болып шықты. Тарих пәні бойынша өтіп жатқан тақырыптардан сұрақтар қойды. Сұрақтарға жауап бергеннен үндемей тұрғанымыз басым. Өткен тақырыпқа оралған сайын ежелгі тарихқа үңілдік те адамзат тарихының басы -алғашқы адамның қауымдастығына бір-ақ жеттік.
Адамға ұқсас маймыл мен қазіргі адамды ажыратуға тапсырма алдық. Бұл жолы үндемеуге болмады. Түсіндіріп көрдік. Біреуіміз:
-Адам шоқпармен аңға шығады, -деді. Адамның осы бір қабілетіне қарап, оны маймылдан бір жақты ажыратпайтынымызға көзімізді жеткіздік. Өйткені маймыл таяқты, тасты да пайдаланып жемін табады.
Тірі маймылды ешқайсымыз көрмегендіктен маймылды күнде көріп жүрген сиырға айырбастадық.
Директор кабинетіндегі он бес минут бір сағаттай көрінді. Аяқ талды, қарын аши бастады.
Соңғы сұрақты директор өзі қойып, қойған сұрағына өзі оған жауап берді.
-Неге сиыр жолдың шетіндегі шөпті мүйізіне іліп алып үйге әкелмейді?, -деді де, біздің түрімізді анық көргісі келді ме көзілдірігін тануының үшіне қарай сырғытып көзілдіріктің үстінен қарап:
-Сиырда сана жоқ, сендерде сана бар, -деді. Дауысы бір қалыпты:
-Сана, сана сендерді жануарлардан ажыратып тұрған.
Осы сөздерден кейін бәрімізді үйге қайтарды.

P.S:
Қазір бізді қорғар еді.
-Сана туралы неге айтасыздар, олар сана деген сөздің мағынасын білгенге жастары кіші емес пе,өздеріңізде кінә. Мұғалімдерін ұнатпайды, сосын сабақтан қашып кетті, -деп ақтар.
Біз болсақ мұғалімді ұнатамыз немесе ұнатпаймыз деп те ойлап көрген жоқпыз. Тек еліктегеніміз болмаса. Егерде мұғалімді ұнатпауға болатынын білсек директор ағамызға қылығымызды ақтау үшін солай деп те айта салар едік. Бағымызға ондай сөзді естімеппіз, әйтпегенде қылығымызды санасыз немесе саналы деп бір жақты айту қиын болар еді.

Өткен жолғы жазбама авторлық пікір.
Лайвпро (Ресей) блогында «Жалған ғылым мектебі» атты жазбасына тап болдым.
«Сіздерді білмеймін, соңғы кезге дейін мектепте өтетін оқушылардың конференцияларына білімге, ғылымға деген қызығушылық танытатындар ұстаздарының көмегімен алғашқы қадамдарын жасайтына сенетінмін»,- депті. Мектепте оқығанда оқушылар конференциясына қатысыпты және оның одан қандай тәжірибе алғанын еске түсірген.
Жазбасының пайда болуына интернет беттеріндегі келесі цитата себепкер болған.

«Тоғызыншы класс оқушысы Владислав Станишевский Кока-кола сусыны денсаулыққа зияндылығын туралы сөздерді талай рет естіген соң оның денсаулыққа шынымен зияндығын дәлелдемекші болған. (*Енді ойланып көріңіз, 9 сыныпты білімі бар оқушы қалайша сусынның зияндылығын дәлелдеп көрсеіпті десеңізші?)
Аквариум балықтарын бір стакан суға қоя береді. Сосын әртүрлі өнімдерді стакандағы суға қосады: Кока-кола сусынын, жылдам дайындалатын кеспені, дәрілік препараттарды. Нәтижесінде стаканда жүзіп жүрген балықтар өледі. Балықтың өлу себебі оның жүзіп жүрген суының зиянды заттармен улануынан болған деген тұжырымдама жасаған. Кока-кола сусыны стакандағы балықты өлтірген соң адам денсаулығына зиянды деп шешіпті. Осындай тәжірибені ойлап тауып, Кока-кола сусынның зияндылығын дәлелденгені үшін «Ресейдің жас ителлектуалдары» конкурсының жүлдегері ретінде алтын медаль табысталыпты».
Автор осы үзіндіні өз жазбасына қоса отырып өз ойларын қосқан.
«Неліктен балық өлді? Стакандағы суға Кока-кола сусынын, басқа жылдам дайындалатын кеспені қосқандықтан да балық өлген шығар? Кім оны біліпті? Онда неге жылдам дайындалатын кеспе де адам денсаулығына зиянды деген тұжырым жасамасқа?
Оқушының ғылыми жетекшісі неге келесі жайттарға оқушының көңілін аудартпаған? Балық желбезектерінен суды өткізу арқылы одан оттекті бөліп, соның арқасында тіршілік жасайды емес пе?
Жасаған тәжірибесі ауадағы азотты хлорға айырбастап, адамды осындай ауа құрамымен дем алдырумен пара-пар ғой!».
Білім жүйесіне сын. Бұл жерде блогердің байқағанын конкурс төрешілерінің біреуі байқамаған десек немесе оқушының ғылыми жетекшісі әу бастан байқұс тіршілік иесі-балықтарға жасалынған қиянатын тоқтатпағанына таң қалуға болар еді. Бірақ та бізге де, барлық елге қатысты айтылған сөз «бақ шаба ма, блат шаба ма?» деген логикалық мәселе өз шешімін тапқан сыңайлы.

P.S.: Қандай мәселеге көңіл аудартқым келгенін сезген шығарсыздар.

Азаматтардың мемлекеттiк оқу орындарында тегiн орта бiлiм алуына кепiлдiк берiледi. Орта бiлiм алу мiндеттi. Бағымызға конституцияда осындай бап бар.
Бір айдан соң жаңа оқу жылы басталады. Мұғалімдері білікті, оқушылары ынталы, ірге тасы биік, білімі нық мектеп мемлекеттің әулеметтік институтының бірі.
Жазба тақырыбыма келсек. «Құбыжықтың жазбалары» интернет көзінің шартты түрде атауы. Ішінде химия жалған және қиянат әкелетін ғылым, гравитация жоқ, кәдімгі табиғи тастың жаны бар, күн жүйесінде тағы да екі күн пайда болуы тиіс еді (олар газ планетасы айналып, салмағы кіші болғандықтан тұтанып жанбай қалыпты), фотосинтез өсімдік әлемінде жоқ. Автордың негізгі ойы мектептерде жалған білім беріледі дегенде. Көптеген дәлелдерін келтірген. Дәлелдеріне сену оңай. Жазбасының тілі жеңіл, оңай оқылады.
Келесі жазған жолдарымды жоққа шығаруға физик мұғалімдеріміздің білімі жеткілікті шығар.


Автор жердің тартылыс күші оның бетімен жоғары тарқамайды. Жердің бетінен жоғары тарқаса, геостационарлық жер серігін өзіне тартып жерге құлатар деп жазыпты. Оның ойынша жасанды жер серігі көрінбейтін белдеудің үстінде тұр (жер серігі орбитаны құраған көрінбейтін белдеу бойымен рельстерде сырғанап жүреді). Дәлелсіз жазба еместігін еске сала кетейін. Әрбір сөзінде мән бар.
Дәл осындай ойды жоққа шығарып 1686 жылы Исаак Ньютонның Philosophie naturalis principia matematica кітабының баспагері Гожер Котестің кітапқа жазған алғы сөзінде жазылған.
Неліктен жұлдыздар секілді жанып көрінген планеталар Темірқазықты айнала қозғалмайды, жер бетіне қатысты ұшқан дене неліктен доға жасап барып жерге құлайды? Біріншісіне Кеплер, екіншісіне Галилей және Ньютон жауап берді деп классикалық білім тарихында есімдері қалды.
Гожер Котестің, Кеплердің, Ньютонның оппоненттері қазіргі заманда да табылады. Олардың да өз шындығы бар шығар. Бірақ отандық оқулықтарды, жалпы оқытудың мәні сынға алынып жатқанда, «Құбыжықтың жазбалары» оқушыларға пайдасын тигізбейді. Құбыжықтың жазбалары мектеп мұғалімдерінің біліміне және біліктілігіне сын. Егер осындай сынға тап болса, сүрінбей өткенін тілеймін.

Гожер Котестің жазғанын Иссак Ньютон «Математические начало натуральной философии», Л.С. Полака редакциясымен 1989 жылы Москвада «Наука» баспаханасынан шыққан кітапбының электронды көшірмесінен таныстым. 1686 жылғы латын тіліндегі түп нұсқадан 1936 жылы А.Н. Крылов аударыпты. Сол аударма кітапқа негіз болыпты. Бір қызығы кітаптың бас жағы кәдімгі қазіргі физика кітабына ұқсас.

PS: Қажет дегендерге құбыжықтың жазбаларына сілтемені жіберемін. Сілтемені ашық көрсетсем, оны жарнамалағанмен тең.

Шелли Мэрли (1797-1851) ағылшын жазушысы 18 жасында «Франкенштейн немесе заманауи Прометей» атты көркем-фантастикалық романын жазды. Романды оқи отырып оның авторы 19 ғасырда өмір сүріп, 18 жасында мұндай романды жазу үшін білімі, дүниетанымы жоғары