Әлеуметтік желі өміріміздің бір бөлшегіне айналып үлгерсе де, көпшілігіміз әлі оны тиімді қолдана алмай келеміз. Mail.ru-дан басталған махаббат бүгінде 2 миллиард халқы, яғни қолданушысы бар Фейсбукке дейін жетті. Бұл қатардан қалыспайтын Instagram, VKontakte, Twitter, Telegram, WhatsApp т.б. желілердің қолданушыларының саны сағат санап артып келеді.
Осы орайда біз өзімізге Әлеуметтік желіге тіркелместен бұрын;
Әлеуметтік желі маған не үшін керек?
Маған бұл желінің пайдасы бар ма?
Мен желіде кімдерді оқимын?
Мен желіде кімдермен доспын?
Мен бұған лайк басып Репост жасауым керек пе?
-деген секілді сұрақтарды қоюымыз қажет. Бұл жазғаным күлкілі болуы мүмкін, бірақ бұл өте қажетті сұрақ екенін қаперіңізге беремін. Арғы жағын өзіңіз бағамдайсыз.
Әлеуметтік желіде барынша Фейк аккаунттан сақтаныңыз. Өзіңізгеде Фейк ашудың қажеті жоқ. Бір Әлеуметтік желіде бір аккаунтыңыз жеткілікті. Оларды көбейту өзіңізгеде, сізге жазылған оқырманғада қиянат.

Инстаграмды ақпарат көзіне айналдырып алдық. Жаңа ән шықса да, бір жерде қар күрелмей жатса да тіпті, қай күні боран соғатынын да осы әлеуметтік желілер арқылы біліп отырамыз. Үлкен ата-әжелеріміздің өзі "Әй, анау интернеттерің не деп жатыр?!" дейтін болған.
Қазір, қолында смартфоны барлардың баршасы журналисттен кем емес. Бірдеңені естіп қалса бірінші болып жариялап, бөліскісі келіп тұрады. Өзіміз де ресми ақпараттан көрі осы WhatsApp немесе басқа да желіден қарай салғанды оңай көріп тұрамыз.
Бірақ, сол ақпаратты инстаграмға жариялап немесе WhatsApp арқылы бөлісіп жатқанда сол жазбамыз үшін қылмыстық жауапқа тартылуымыз мүмкін дегенді ойлай бермейміз. Ал, Сіз, ҚР Қылмыстық кодексіндегі «Жалған мәлімет тарату» деп аталатын бапта ең ауыр жаза ретінде 10 жылға дейін бас бостандығынан айыру қарастырылғанын білесіз ба? Нақтылап айтсам, әлеуметтік желілер арқылы өсек таратқан адамға 5 000 айлық есептік көрсеткіш көлемінде айыппұл салу, бас бостандығынан 2 жылдан 5 жылға дейін шектеулі немесе бас бостандығынан айырылуы мүмкін. Мысалы: Сіздің WhatsApp-тағы «Ағайындылар» деген топқа бір туысыңыздан Шет ауданында «Сибирский язва» ауыруынан 5 адам ауыруханаға түсіпті. Ет жемеңдер" деген сияқты жалған, дәлелденбеген хабарлама келіп, оны Сіз "Өзіміз ғой" деген топқа жіберсеңіз, Сіз автоматты түрде «Жалған мәлімет таратушы» болып жазаға тартылуыңыз мүмкін. Өйткені, Сіз, дәлелденбеген ақпаратты халыққа таратып, халық арасында шу шығаруға жол беріп тұрсыз.
Сондықтан да, дәлелденбеген хабарламаны жарияламаңыз, әрі қарай таратпаңыз тіпті «Лайк» баспаңыз!

Ғаламтор жат ағымдардың насихат ошағына айналып отырғаны жасырын емес. Діни танымнан хабары аз жастар осындай желілерге кіріп, байқамай біреудің қазған орына түседі. Жақында ғана Ақмола облысында бір жас азаматқа қатысты сот процесі басталды. Ол әлгіндей желіде отырып, жиһадқа үндейтін ақпаратқа «лайк» басқан.
Не үшін кінәлі дейсіз ғой? Жаңағы білместікпен басқан «лайк» сол желідегі жат ағымның насихатын тарату деп есептеледі екен. Себебі, ол өзі оқыған ақпаратқа «лайк» басып қана қоймай, оны өз достарына таратқан болып саналады. Демек, ол ғаламтордағы заңсыз ақпаратты таратушылардың бірі болып есептеледі. «Ол білмеді ғой» деген сұрақ тууы мүмкін. Есіңізде болсын, заңды білмеуіңіз сізді жауапкершіліктен босатпайды.
Жалпы, «лайк» басу деген сол жазып отырған адамның ойымен келісу дегенді білдіреді.
Сондай-ақ, «Vk» әлеуметтік желісінде де топтарға жазылмас бұрын оның жазбаларына мән беріңіз. 1 бет жазбаның 1 сөйлемінде ғана терроризмге шақыру туралы жазылуы мүмкін. Байқамай бөлісіп қойсаңыз немесе «лайк» бассаңыз Сіз де келіскен болып саналасыз. Ол туралы ҚР Қылмыстық кодексінің 256-бабында: терроризмді насихаттау немесе тер.актісін жасауға жария түрде шақыру, сол сияқты көрсетілген мазмұндағы материалдарды тарату мақсатында дайындау, сақтау немесе тарату — мүлкі тәркіленіп, 5 жылдан 9 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Сондықтан, әлеуметтік желіде (WhatsApp) бірдеңені жариялап, таратпастан бұрын ойланыңыз. Қажет па? Дәлелденген ба? деген сұрақтарға жауап іздеңіз.
Қолдан жасалған істің құрбаны болып кетпеу үшін аккаунттарыңыздың қауіпсіздігін қадағалаңыз (күрделі құпия сөз орнатыңыз, бөтен компьютерден желіге кірмеңіз.

Қазіргі заманда әлеуметтік желі арқылы танымал болу оңай. Бастысы, ешкімге ұқсамай, креативті болу. Байқап жүрген шығарсыз бос уақытымызда интернетті ермек қылғанды жақсы көреміз. Инстаграм мен фейсбукке бір кіріп-шығуымыз 3-4 сағатқа созылып кетеді.

Өз басым ғаламтор арқылы әйгілі болған адамдарға қызығам. Өмірлері қызықтырып, таусылмайтын кітап парақтары секілді елестейді. Бірақ менің басымнан да қызық жағдай өтеді деп ойламаппын. Жексенбі күні құрбым екеуміз базар жаққа бет бұрдық. Ананы-мынаны қарап, керек заттарымызға зер салып жүрсек. Қасыма бір кісі келді. Өкінішке қарай, есімін ұмытып тұрмын.
— Сәлем, сен Динасын ба? Абдигалиева Дина?
— Сәлеметсіз бе. Иә, бірақ сіз кімсіз?
— Сен мені танымайтын шығарсың, бірақ мен сені танимын.
— Қайдан?:Q:Q:Q:Q
— Сіз менде фейсбукте барсыз.
Үш ұйықтасам да түсіме кіріп шықпайтын оқиғаға тап болдым. Шынымды айтсам, басында шошып кеттім. Бұл кісі мені қайдан біледі деп))) Шытырманға толы жаңалықтарды тым көп көріп қойдым ғой деймін. Ең соңында «сельфиге түсейік» дегенде, тіпті, ұялдым да қалдым. Бірден " Жо-жо-жооқ" деген жауабымды бір қайырдым да қойдым. Бейтаныс кісілермен көп сөйлесе бермеуші едік. :J Өмір болған соң, неше түрлі тосын-сыйларға толы болады екен. :j

P.S.: Әлеуметтік желіні де өз орнымен пайдалану керек!!!

Twitter Periscope тікелей эфир қызметін қосқаннан кейін Facebook та араға аз уақыт салып, өздерінің тікелей эфир функцияларын қосты. Periscope бастапқыда тек Twitter арқылы ғана болып және барлық смартфон түрлеріне арналмағандықтан аса қатты танымал бола алмады. Бұл олқылықты Facebook жақсы қолданып кетті. Алайда, Facebook қолданушыларының көбі жұртты қызық емес эфирлерімен мезі қыла бастады. Лентаға және ескертпелерге бірінен соң бірі шыға бастағасын бұл функция сүйкімсіз бола бастады. Иә, бұл да желідегі эго қанағаттандырудың бір әдістерінің бірі. Дегенмен, эфирді сүйкімді қылудың жолдарын мамандар айта кеткен екен.

1. Сахна сыртындағы эксклюзивтер
Фанаттардың, көрермендердің әдетте "қолы жетпейтін", көргісі келетін, ресми видеодан тыс нәрселер. Мысалы: сахнаға дайындық, футболшылардың шешіну бөлмесі, редакция немесе офистегі күнделікті істер.

2. Сұрақ-жауап
Жұрттың сұрақтарына жауап беру. Periscope кезінде бұның жақсы үлгісін Жайдарман басшысы Есен Елеукен істеп жүрді. Оқырмандармен, көрермендермен, фанаттармен байланыстың тамаша әдісі.

3. Үйрету
Мини-тренинг немесе вебинар. Бір нәрсенің қалай жасалатынын көрсету, бір нәрсені үйрету. Мысал үшін, тамақ істеу немесе спорт жаттығуларын орындау.

4. Жарнама
Бір өнімді, тауарды немесе қызмет түрін таныстыру, жаңадан шыққан нәрсені көрсету. Кішігірім презентация деуге де болады.

5. Жаңалық
Оқиға орнынан тікелей репортаж. Керемет емес пе?! Ортақ достардың тойы, түрлі марапаттаулар, спорттық жарыс финалы…

6. Ойындар
Қолданушылар арасында өткізілетін түрлі конкурстардың қортындысын шығару, жеребе тарту, тікелей эфирде тапсырма немесе сұрақ қойып, сыйлық тарату.

Сондай-ақ жасырын жарнама үшін де қолдануға болады. Эфир барысында демеуші жақтың бір затын көрсету, эфирді бір ресторанда отырып жүргізу — әдемі жарнама да болып кетеді.

Эфир жасау оңай, эфир жүргізу қиын. Сондықтан эфир жасамастан бұрын оны жұртқа қызықты қылып жеткізуді ойлаңыз. Эфир жиілігін де реттеген дұрыс. Қызық емес эфирлеріңіздің арқасында френд саны да азайып қалады.

«Ақылды» һәм «сауатты», әлжелілер ішіндегі ақсүйектер бас қосқан Фейсбукте отыратын болсаң (по любому отырасың ғой) сенің де өз өмірлері жайлы болсын, болмасын есеп беріп, келсін, келсін келмесін бәрін тиянақтап жазып лентаны толтырып отыратын достарың бар. Бұл мағынасыз, қатаң ақпараттар тізбегі миыңды зорлап жіберетіні де рас. Одан құтылудың бірнеше жолы бар: оларды достықтан алып таста, жазғандары лентаңда көрінбесін, қара тізімге енгіз т.б. Бірақ біз оңай жолды таңдамаймыз, оның үстінде олардың жазбалалары болмаса тым ақылды болып кетуің мүмкін. Сондықтан мыжымаларға өз қаруымен жауап беру қажет. Сен де мыжыма бол! Ол үшін:

Қазір Фейсбук соғыс алаңы. Ия, ақпараттық соғыс. Біреуді біреу ғайбаттап, ұрысып, болмайтын мәселені көтеріп, біржақты шешім шығып жатса «ФБ это сила!» деген желпіністерді жиі көреміз. Тіпті #клоут хештегін орынсыз пихать тықпалап, сол көрсеткішті елдің тағдырына шешуге балап жүргендер де жетеді. Жә, ол бөлек әңгіме, ал Фейсбук әлеуметтік желісі расымен біз ойлағандай шынымен мықты ма?

Топырағының татымы жоқ жерге ағаш ексең бейбақтың күйін бір кешесің. Ал, өңделген жерге егілген ағаштан жеміс шығара алмау – одан өткен сорақылық. Сонда өзгелердің келіп «қытайдың, иранның, өзбектің-ақ жемісін жеп жүре бермейсің бе?!» дегені, сын көзбен қарағаны, күмәнданғаны, күлгені – бәрі шамыңа қатты тиеді. Әйтеуір, тырысып-бағып пішіні қисайған жеміс шықса да, дәмі қандай болмасын айызың қанып жейсің ғой?! Есесіне, не жеп отырғаныңды білесің. Сатып алынғанның да сапасы қандай болатынынан хабардар боласың. Өз қолымен ағаш баптамағандар, оның байыбына барып, бас ауырта бермейді. Мақсат қойып, бір жолға бағытталып, сүрініп-шалынып жүргендер мен жолы болып кеткендердің де айырмашылығы осында болса керек.
Ерігіп отырып, еркіндіктің жолын тауып алдым
Достарыммен бір көште болайын деп, фейсбук желісіне тіркеліп, фотолар мен жеңіл-желпі посттар жазып жүргенмін. 4 курста өткен «Азаматтық журналистикаға» аңсарым ауып, сол туралы іздене бастадым. (Әлі де жауабын таппай келемін, шыны керек). Оның құрамдас бөлігі – блог дегенді де оқығанымыз бар. Содан не керек, профилінде «блогер» деген достарыммен жақын танысып жүріп, Астана интернет форумынан бір-ақ шықтым. Аздап ғаламтор тілі түсінікті бола бастады. Кейін Республикалық блогқұрылтайға қатысып, нәтижесінде, қазақша сайттар мен блогтарға тіркеліп шықтым. Тіпті, өзімнің де ойланып жүрген сайт жобамды қалай жарыққа шығаруға болатынын біліп алдым.
Арман – арманыңның орындалуымен ғана шектелсе ғой?!
Тіркелерін тіркеліп алып, не жазамын деп жүргенмін. Содан КерекИнфодан бастадым да, осындағы өзге қолданушылардың жазбасын қарап отырып, Аяулым атты қыздың «Армандар орындалады» дегеніне көзім түсті. Ол: «мамандықты мектеп жасынан-ақ анықтау керек»-депті. Ұстанымымыз ұқсас. Мен де осы қыз секілді бір жолға тұрақталып, қалғанының бәріне көз жұма қарап өстім. Ақыры арманым орындалып, бүгінгі таңда журналистика мамандығын тәмәмдайын деп отырған жайым бар. Тек, сол арман деген арманыңның орындалуымен ғана шектелсе ғой?! Әйтеуір, өкініш қосылады, қайтадан үміт пайда болады, бір құлап, қайта тұрып жүріп төрт жылдың өте шыққанын байқамай қалыппын. Қуанышым — көзқарасымда. Жоғарғы оқу орны мен отбасыдан жырақта тұрудың бала Айзатты есейтуге қауқары жеткеніне қуанамын.
Көкейге түсініксіз өкініштер келіп қонады
Төрт жыл бойы ақша төлеп теориялық білім алдым. Енді, сол білімді басымда шірітпей, тәжірбиеде әбден пайдаланғым келеді. Кеш те болса, осыны сезініп әрекет жасап жүргенде, қыз екенім, болашақ ұрпақ әкелуші ана екенім есіме түсіп кетеді. Сонда көкейге түсініксіз өкініштер келіп қонады. Шынында, 4 айда үйренетін теорияны оқуға 4 жылды бекер құртқан журналистиканы таңдағаныма өкінемін бе, әлде қоғамға бас болатын, ықпалы зор ер адам емес, қыз баласы болғаныма ма?! Неге бәрін тастап, жәй ғана мұғалім ба, балабақша тәрбиешісі ме немесе мүлде көзге түспейтін жерде жүретін жұмысқа бас қоя салмаймын деп те кетемін. Бұл сезімдер бір менде емес, журналистика саласында жүрген екінің бірінде болатынына күмәнім жоқ. Бағытты таңдауға қандай да бір батылдық жетпей жүреді. Ендеше, бұл құбылмалылыққа бір ғана жалын жетіспей тұрған секілді. Және оның жастығымызда ерте сөнуіне жол бермеймін.
Құлазысам, көтеретінім бар
Кейде жарты адамыңды кездестіруде, қызмет жолында кеш те болса қателесіп «бұл – менің адамым емес», «бұл – маған арналған мамандық емес» деп жатамыз. Ал, ата-ана мен бауырың сендік болудан ешқашан ажырамайды. Және жоғарыда айтып өткен жол торабында шатассаң да, соңына дейін демеулік етіп, ықыласын көрсететін – осы кісілер ғана. Маған да ата-анамның «Сен — Бауыржан мен Клараның қызысың. Қорықпа, саған сенетін біз бармыз» деген сөзі биікке шығарып отырады.
«Дұшпаның болса қорықпа, дұрыс жолға бағыттар...»
Мамандығым бойынша менің екі дұшпаным бар. Біріншісі – «Журналистика қызға тән емес» дейтіндер. Екіншісі – «Оқып-оқып құрып қалғыр уақытыңды бекерге құрттың-ау» дейтіндер. (Өздері құрып қалсын). Қандай өкініш болсын, сүріну болсын осы сөздерді ойлап, намысқа тырысып жігерленіп аламын. Себебі, мен кез-келген мамандықты өмірлік рөлге сай ыңғайлап алуға болатынына кәміл сенемін. Ал, осы сенімнің нәтижесінде жетістікке жеткен күні сіздермен бөлісетін боламын. Әзірге маған да сіздерге де сәттілік!
Өзім еккен ағаштың жемісі қышқыл болса да келесі жолы дәмді болады деген үмітпен оны баптай беремін, өсіре беремін! Менің мақтанышым болар мамандықты, біреудің мазағы болуға ешқашанда жол бермеймін. Ендеше, позитив жазамыз!

Пхаха! Бұл жазбаны бастау үшін мен не істемедім десеңші! Әлеуметтік желіден шыға алмай қалдым ғой. Пхаха! Фейсбук желісіне хабарлама келді ме екен деген оймен кіргем. Жай ғана. Пхаха! Аш жүрген студенттен екі жерде жұмыс істейтін бес баланың анасына дейін күн-түн демей пост жазады-ай, шіркіннің!

«Фейсбук» қазір сән. Жоғары кастаға жататын, патриоттық һәм оппозициялық бағытта ойлай алатын өте ақылды жандар жиналған бұл әлеуметтік желінің қазір мазасын қашырып жүргендер көп. Бұрын «малрудың» малдары келіп мазамызды алды деп жылайтын ақсүйектер (фейсбукшілер деп оқы) өздері байқамайтын тағы бірнеше қолданушылар (дүмшелер деп оқы) бар. Отырып алып зайып алатын, бірақ достар тізімінен шығарып жіберуге болмайтын (енді шығарып жіберсең дос саны азайып, блогтурға шыға алмай қаласың) сексуалды бағыты (лібә, сексуальная ориентация осылай аударылады ғой?) бөлек жандар кімдер?

Төртінші билікті алғашқы үшеуінің пайдалануы таңсық дүние емес. Ал егер ол, дәлірек айтсақ, оның ғаламтордағы ең озық және жылдам бөлігі ең ресми билікке жетудің құралы болса ше?
Бұл жазбада біз 2012 жылғы Америка Құрама Штаттары Президенті сайлауының екі басты үміткері — Барак Обама мен Митт Ромнидің жүргізген ақпараттық айқасын талдап, салыстырып көреміз. Яғни, біздің негізгі салыстыру объектілеріміз — қос кандидат кампаниясының әлеумедиадағы жұмысы.

Сәлем қаззақтар! Бүгін әлеуметтік желіде сынақ жасап көрдім.
Әлеуметтік желі болғанда да бала — шаға жиналған вк да емес, өздерін қазақтың майлы қаймағымыз деп есептейтін Фейзбукта.

Қайрат Нұртастың инстаграмдағы парақшасынан алтын түсті машинамен түскен суретін алдым да

instagram.com/p/3711-wM5xe/?taken-by=kair_n

Фейзбуктағы бір группаға "Қайрат Нұртас алтын жалатқан машина сатып алыпты". деген тақырыппен салып жібердім.



Бір сағат ішіндегі нәтиже:

• 70 тен астам лайк;
• 120 шамасында пікір;
• Оншақты бөлісу.

Бірі мақтап, бірі даттап жатыр. Мынау рас ақпарат па? деп тексеріп жатқан бір адам жоқ.

Қорытынды:
Шошқа секілді алдарыңа келгенді жей бермей сәл ізденсеңдерш уоптывмоадожадр ау!

Дау жоқ, «фейсбук», «инстаграм», «вконтакте» сияқты қалың бұқараға бағытталған әлеуметтік желілер — интернет нарығының теңдессіз алпауыттары. Алайда, осы алпауыттардың тасасында қалған, дегенмен, атап өтуге тұрарлық айрықша әлеуметтік желілер де бар. Кейбірінің қолданушылары жүз миллионнан асса, кейбірі жүз мыңға да жетпейді. Кейбірін барынша пайдалы деп тапсаңыз, кейбірі еріксіз жымитады. Бұл желілер бір ғана мақсатпен не бір ғана аудиториямен шектеледі. Бастысы — барлығының көңілінен шығуды мақсат етпейді. Назарыма ерекше ілінгендерін тізіп өткім келеді.

… сананың ұсақтығы. Жекелеген емес, қоғамның. Уәде беріп орындамаған әкім де ұсақ. Қожайын сезінген Өскемен де ұсақ. Жетім сезінген Семей де ұсақ. Осыны тізбелеген адам да ұсақ. Орысша айтқанда «комплекс неполноценности»...

бұл менің сөздерім емес, Алмас ағаның (kozildirik ) цитатасы ғой.
Қалай басталды бұл әңгіме...?
Опчм осы сайтта көп азаматтар сұрап еді «Фб-та барсың ба?»- деп, жақсы жер деп те мақтады. Кіріп көрдім, танысып көрдім… бірақ мақала ол туралы емес.  бүгін сол Фб-тан бір жазбаны байқадым. Данияр Токтарбаев деген азамат былай жазыпты:

Шығысқазақстандықтар! Жерлестер! Мұхиттай барысымыздың жеңісі құтты болсын!!! Ура! Ура! Ура!)

Білмейтіндеріңіз болса, кеше Мұхит атты ағамыз "Қазақстан барысы"-ның жеңімпазы атанды. Шыны керек, үлкен қуаныш! Шығысқазақстандықтар үшін екі жыл қатар жерлестерінің "Қазақ барысы" атанғаны уапче қуаныш!
Тек осы қуанышты бөлісе алмағандықтары ма, әлде бір-бірінен қызғанғандықтары ма… кей ағалар Фб-ті басына көшіріп жатыр екен. Бағдат Амангелді деген ағамыз:

Шығыстың барысы деп жеңісін ортақ қылған Айбекке облыс уәде еткен үйін әлі берген жоқ!Қайта Семей өз ұлына қолдау жасады.Алдымен облыс орталығы өз батырларын жарылқасын, сосын барып ортақтассын!

десе, оған жауап бергендердің ішінде, пост авторы (Д.Токтарбаев) былай депті:

Семей — ШҚО бөлігі, сен олай санамасаң, менің ойым сол. Ертең семейлік спортшы немесе басқа азамат әлем чемпионы атанып жатса, ол Қазақстан емес Семей азаматы дейсің бе?! Айбекке мен пәтер уәде еткен емеспін, сол пәтерді беруден бас тартқан да мен емес. осы сөздеріңді не облыс әкіміне не сол пәтерді уәде еткен азаматқа жеткізгенің жөн болар! Айбекке де Мұхитқа да шын көңілмен жанкүйер болдым. Бұл жазбам да шын қуаныштан жазылды, Айбек те, Мұхит — Шығыс барысы! Акимат барысы болмаса да, халықтың барысы.

Дау арасында Жалғас Зейноллаев деген семейлік айтыскер-ақын бауырымыз да бар екен, Қанат Оралбек деген азамат қосылыпты… түптің түбінде әңгіме Бағдат пен Алмас ағалардың арасында өрбіді…
— — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — —
— — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — —

Еліміздегі спорт тізгінін ұстаған ағаларымыз "Қазақ барысын" дамытып жатқанда, сол сайысқа қатысар түрлері жоқ біздің батырлар Фб-та дау ішінде жүр. Опчм, жігіттер ұсақталып барады, даушыл шарқыш болып барады… Осындай батырдың бірі күйеу болар болса, мен күйеуге тигім келмид!

Ақпарат әлемді билейді. Ақпаратты таратудың әртүрлі технологияларының дамуы біздің планетамызды үлкен «ауылға» айналдырғандай және бізді ол «ауылда» шынымен не болып жатқаны қызықтырады, дегенмен, сол болып жатқан жағдайлар туралы басқалардың не жазып, не айтатындығы одан сайын қызықтыра түсетіндігі шындық.
Біздің жетістігіміз бен өз өмірімізде қаншалықты алға жылжығанымыз санамызға қандай ақпаратты саралап енгізгенімізге байланысты.
Ақпаратқа ие болғандар әлемді билейді. Осы сөздің дәлелі ретінде австралиялық интернет-журналист, хакер Джулиан Пол Ассанжды (Julian Paul Assange) келтіруге болады. Wikileaks сайтын құрушы Ассанж 1971 жылы шілде айының 3 күні Австралияда дүниеге келген. Үлкен көлемде шпиондық жанжалдар, биліктің жоғары эшелонындағы жемқорлық, әлемдік державалардың дипломатияларының «жасырын» тұстары мен әскери қылмыстары туралы құпия құжаттарды көпшілік назарына жариялаған. 
Мемлекеттік құпия құжаттарды жариялау қылмыспен теңеледі. Және бұл үшін бас бостандығынан айрылатынын, тіпті өміріне де қауіп төнетінін біле тұра Ассанж осы «батырлығын» қалай және не мақсатпен жасады?
Wikileaks сайты өз жұмысын 2006 жылы бастаған екен. Алдағы уақытта қандай деңгейде жұмыс жүргізетінін білген Ассанж негізгі сервердің «үйі» Швеция болады деп шешті. Себебі, бұл ел журналистерге деген түзу ниетімен танымал. Сайттың басты ерекшеліктері: Интерфейс қарапайым және түсінікті, белгілі техникалық білімі жоқ адам да жеңіл қолдана алады; кез-келген адам өзіне белгілі болған құпия құжаттарды еш кедергісіз сайтқа жібере алады; криптографиялық технологияларды қолданудың нәтижесінде ақпарат жіберуші толықтай жасырын түрде қалады (анонимно) және оған ешқандай қауіп-қатер төнбейді. Қауіпсіздікті қамтамасыз ету шаралары ретінде құжаттар Wikileaks сайтына шықпас бұрын порталдың барлық серверлеріне көшірме жасалып, бір уақытта шығады. Нәтижесінде ақпарат қай жерден жіберілгенін анықтау мүмкін болмайды. 
Джулиан Ассанж Wikileaks сайтымен шектелмей, Ауғанстандағы соғысқа қатысты 100 мың, Ирактағы соғысқа қатысты 10 мыңдай құжаттарды баспасөз беттеріне де жариялауға берген. Олардың қатарында «әл-Жазира», «The Guardian», «Der Spiegel» және «The New York Times» секілді газет редакциялары бар. 
Бұл құжаттарды жариялау бұқара халыққа осы елдерде ғана емес, әлемде не болып жатырғанын жақсы түсінуге көмектеседі деген болатын Джулиан және ол қолында Пентагонның 15 мыңға жуық құпия құжаттары бар екенін де мәлімдеді. 

Бүгінгі таңда Ассанж Лондондағы Эквадордың елшілігінен саяси баспана алып, сонда отыр. 2013 жылдың тамыз айында Wikileaks сайтында 400 гигабайттық құпия материалдарға сілтеме салынған. Бірақ, құжаттар құпия кодпен сақталған. Құпия код  Джулиан Ассанжға немесе Wikileaks сайтының негізгі өкілдеріне қауіп төнген жағдайда жарияланады делінген.
Жасаған істерінен сөз бостандығын қалыптастырып, әлемде әділдік орнату, адам құқығын қорғау, құпияларды жариялау арқылы басқарушы элитаны «аяғын аңдап басуға» итермелегендей көрінеді. Алайда, бір емес, бірнеше әлемдік «айдаһарлардың» құйрығын басқан бір адамға барлығы жүріп қарсы тұра алмағаны қалай деген заңды сұрақ туады. 
Интернет-журналистің АҚШ-тан бастап, көптеген батыс елдерінің мемлекеттік «құпия» құжаттарын жариялап, қылмыс жасағанына қарамастан, оны халықаралық арнайы қызмет органдары іздеу салып, ұстай алмай жүргендігіне сену қиын. Wikileaks сайтында жарық көрген құжаттардың көпшілігінің АҚШ-қа қатысы бар. Америка Құрама Штаттары бәріне белгілі көп мөлшердегі ақшалай ғана емес, адами ресурстарымен, хакерлерімен, ұлттық қауіпсіздік агенттіктерімен қалайша бір сайтты жауып, жұмысын тоқтатуға күші жетпей отыр?
Джулиан Ассанж Остинда өткен технологияны дамытуға арналған South by Southwest халықаралық конференциясында Skype арқылы сөз сөйлеп, «АҚШ-тың ұлттық қауіпсіздік агенттігі мен Ұлыбританияның мемлекеттік байланыс орталығы біздің планетамызға «тыңшылық» жүргізетін болады, себебі, бұл бағыттағы олардың мүмкіндіктері 1,5 жыл сайын екі есе өсу үстінде» екенін мәлімдеді. 
«Әрбір адамды бақылау мүмкіндігі көп ұзамай шындыққа айналады, бұл алдағы бірнеше жылда шешілетін мәселе» деді Ассанж. Сонымен қатар өз сөзіне «біз жаңа тоталитарлық әлемге аяқ басып келеміз, Сталин немесе Пол Пот кезіндегідей емес, әрине,  тоталитарлық-тұрақты бақылау жүргізу мағынасында» дегенді сенімді түрде қосып айтты [1]. 
Америкалық лингвист, философ, саяси аналитик – Ноам Хомский өзінің зерттеулерінде «БАҚ көмегімен адамдарды басқарудың 10 әдісін» келтірген болатын [2]. Солардың ішінде «бірте-бірте енгізу» мен «адамдар туралы олардың өздерінен де көп білу» әдістері бар. Америка Құрама Штаттарының арнайы бақылау агенттіктері адамдарға бақылауды күшейтпесе, әлсіретпейтіні анық. Дүние жүзі бойынша көптеген мемлекеттер мен адамдар арасындағы ақпараттық-коммуникациялық байланыстарды, интернет желісіндегі процестерді, смс-хаттамаларды, пошта жәшігі арқылы хат алмасуларды, ұялы телефондармен сөйлесулердің барлығын бақылап отыратындығын, жазылып, сақталатындығын 2013 жылы Американың арнайы агенттіктерінде жұмыс жасаған Эдуард Сноуден мәлімдеген болатын. Онымен қоса «PRISM», «X-Keycore», «Tempora» сынды жобалар туралы да құпия құжаттарды жариялауға берген. 

Әскери адамдарға «бұрынғы» деген сөз қолданылмайтыны белгілі. Ал Сноуден сынды арнайы қызмет өкілдерін «бұрынғы» деп айтуға тіптен келмейді. Қандай «қылмыс» жасаса да оның бір себебі, анық «миссиясы» бар. Сноуденнің «миссиясы» Американың әлемге бақылау орнататындығы туралы «құлаққағыс» ретінде тұспалдап көрсету, аудиторияны соған дайындау немесе осы арқылы алдын ала қоғамның реакциясын біліп, саналарына судай сіңіргісі келген шығар. Бұл ақпарат интернет арқылы бұқараға тез жетіп, таралып, уақыт өте келе қалыпты жағдай ретінде қабылданатын болады. Осылайша Ноам Хомскийдің БАҚ арқылы басқарудың бірінші әдісін байқауға болады.

Екіншісі, «адамдар туралы олардың өздерінен де көп білу». Жоғарғы «система» адамдардың физиологиясымен қатар психикасы туралы да өте көп мөлшерде ақпарат жинап, басымдыққа ие болды. Ақпараттық технологияның дамыған заманында интернет, әлеуметтік желілер арқылы бұқара халық туралы әр түрлі бағытта деректер жинақталады. Олар Facebook, Twitter, Instagram т.б. тіркелу кезінде (аты-жөніңіз, суретіңіз, телефон нөміріңіз, айналысатын кәсібіңіз), қолдану кезінде (күнделікті суреттеріңіз, немен айналысатыныңыз, қызығушылықтарыңыз, GPS арқылы әрдайым жүрген жеріңіз, ой-пікіріңіз) тағы да басқа әркімнің өзі жазған ақпараттары арқылы қолданушының психикасын толықтай зерттеп біледі. Ал адамның психикасын білу дегеніміз – сол адамның қоршаған ортадағы болған оқиғаны түсінуін, елестетуін, қабылдауын, ерік, сезімін білу деген сөз. Психиканың жоғары нысаны – адам санасы. Демек, бұқаралық ақпарат құралдары арқылы адам санасы басқарылады деген сөз. Адам санасын басқару – күштеп емес, адамдарды «саналы» түрде өзіне тиімді жаққа бұру, керек іс-қимылдарға итермелеу. 

Байқап қарасақ, тарихы тереңде жатқан АҚШ-қа Wikileaks сайтында жарияланған «құпия» құжаттар ешбір кесірін тигізбейтіндей. Құжаттар қатысты болған мемлекеттік өкілдер не жазаға тартылып, не өз орнынан түсті дегенді естімедік. Сноуденнің мәлімдемесінен кейін АҚШ ұлттық қауіпсіздік агенттіктері мен барлау орталықтары «бақылауын» тоқтатты деп ешкім айта алмайды. Тарихта бірнеше рет кездесетін «ақпараттың жайылып кетулері» Американы басқалардың алдында одан сайын күшті қылып көрсететіндей. Әлемді мысымызбен басып отырмыз дегендей пиғылдарын үсті-үстіне дәлелдей түсетіндей.
Ресейлік жазушы, журналист, саяси сарапшы Д.Ю.Лысков pravda.ru сайтындағы жарияланымында былай дейді: «Wikileaks жеке мақсаттармен жасалған дүние ме, әлде АҚШ мемлекеттік департаментінің қаруы ма?» деген пікірталаста басы ашық тұрған нәрсені назардан шығарып аламыз, ол – Wikileaks-тың АҚШ тапсырысымен жасалғандығы.
Алайда, Wikileaks-ты кім жасағаны маңызды емес. Джулиан Ассанж бен оның ең басты ақпарат берушісі Бредли Меннингтің оқиғалары шынайы ма, әлде ойдан шығарылған «аңыз ба», оған ешкім ешқашан нақты жауап бере алмайды. Себебі, қандай жағдай болмасын күмән болуы заңдылық» [3]. 
Ең бастысы бірнеше жыл ішінде ғаламторда әлемнің назарын өзіне аудартқан ақпараттық ресурс таралды. Бұл ақпараттық ресурс ғаламшарымыздың көптеген мемлекеттерімен қатар, экономикалық аймақтарының да саясатына айтулы өзгерістер әкелді. 
«Тек бір ғана нәрсеге сенімді бола аламыз, яғни, ештеңеге ақи-тақи сенімді болмау керек» — деп Үлкен Плиний айтқандай [4], бұл ақпараттық ресурсты кім шығарғанын нақты айта алмаймыз. Оның мұндай жұмбақтығы оған тағы да күш қоса түсетіндей. Қалай болғанда да Wikileaks ақпараттық қоғамда әлемдік деңгейде көрініс берген ең ықпалды ақпараттық қару ретінде тарихқа енгені анық.


(Суреттер интернет желісінен алынған)

Мені
twitter: twitter.com/Raiymbek94
Facebook: www.facebook.com/raimbek.ramazanov?ref=tn_tnmn
желілерінде оқыңыз. Рахмет!

Қарағанды қаласында IV-ші блогқұрылтайдың дүркіреп өткені көпшілігіңізге белгілі. Бұл құрылтай жайлы айтылып жатыр, жазылып жатыр, мақтап жатыр, даттап жатыр, әлі де бүл үрдістің жалғасатыны белгілі. Менің айтпағым сол құрылтайдан мемдерге кейіпкер табылып отырғаны жайлы Бұл кейіпкеріміз Қазнеттің серісі — e_zhalgas болып отыр.

Оқуға кетер алдында, ректораттың шешіміне сәйкес, жұмысқа қажетсіз сайттарды жауып тастаған едім. Қажетсіз сайттарға кіру әрекеті жасалған кезде, сайттың не үшін жабылғаны, және жұмысқа тіке не жанама түрде қажет болатын болса ресурстың толық адресін көрсетіп, қызметтік хат жазу керектігі жазылған болатын. Әрине кім фейсбук, мой мир керек еді деп жаза қоймасы анық, дегенмен агент пен скайпқа рұқсат бердік. Ал БАҚ.кз сайтының қазақстандық БАҚ бөлімінің телеарналар беті жабылды. Түсініп отырған боларсыңдар, трафик көп кетеді. Ал мекеме мемлекеттік болғасын нағыз жұмыс түске таман басталады (ерте сегіз жарымда келгенмен) да, кешке жай бітеді. тоғыз, ондарда. Кешке жіберіп алған телесериалдарының қазасын түске дейін өтейтін хатшы қыздар жетіп артылады.
Сонымен бүгін сырқатыма байланысты үййде отыр едім. Оны мұны шұқып, мал агентім, шырылдай қалғаны. Сол стандартты "Қал қалай, сабақ қалай" деп басталған диалогтың астары бірдеңе сұрау екенін түсінетін шығарсыздар. Сөйтсек бір жұмыстасымыз түсте ерігіп отырса керек, дым ермек жоқ екен. Әңгіменің төркіні «мой мир ашып берші»-ге тірелді. Әрине ашып бере салуға болады еш қиын емес, бірақ мен дәл осы уақытта ол мекемеде жұмыста жоқ едім. Ал ол кісі болса, ара тұра қашықтан қолдау көрсетіп тұратынымды біледі. Сонымен бөтен мекеменің ісіне араласқан ұят болады деген сылтау айтып шығарып салғаным үшін, мықты ренжіп қалды. Тіпті бар ренішін агент арқылы төкті. Түскі үзіліс біткенше назын оқумен болдым, сосын отырып ойллаймын осындай болмайтын дүниеге ренжуге болады ма?