Қазақ интернет-журналистикасындағы қателіктер немесе блогерлерден құралған редакция неге құлады?

Жазбамды бастамас бұрын бірден ескерте кетейінші. Осы посты «су ішкен құдығына түкіргеннің кері» деп түсінбеңіздер, мен бар болғаны өз тәжірбиемде кездескен қателіктерді тілге тиек етіп отырмын.
Байқап та отырған шығарсыз, әңгіме бір кездері өзім жұмыс істеген Munara.kz сайты жайында болмақ. Өзіміз кездескен қателіктер мен қазақ интернет-журналистикасында көзге түсетін проблемаларды тізіп көрдім және бұл – менің субъективті көзқарасым

Блог - aikarakoz: Қазақ интернет-журналистикасындағы қателіктер немесе блогерлерден құралған редакция неге құлады?
Контент

Munara.kz жаңалықтар сайтының редакциясы блогерлерден тұрды. Тіпті меншіктік тілшілердің өзі блогерлердің арасынан таңдалды десе де болады. Аршат Ораз, Данияр Алан, Айжан Байтанова, Эльвира Ерғалина мен 15 тілшіден тұратын команда «ақпарат мұнарасын» 7-8 ай сүйреді. Бірақ…
Бірақ, бізде дизайнер, аудармашы, SMM-менеджер, редактор, аймақтық тілшілер болғанымен, өз қаламызда, Алматыда журналистіміз болған жоқ. Сондықтан Астана мен Алматыда болған оқиғаларды кешігіп жазатын болдық. Тіпті, әлемде, елімізде болып жатқан жаңалықтардың бәрін кешігіп салатын едік (арасында жанталасып, біз бірінші жариялап жіберген материалдар болды енді). Шапшаңдық жетіспейтін. Оған «лижбы зарблады алсам болды» синдромы кінәлі сияқты. Ешкімнің жаны ашымайды.

Бірінші жариялау қайдан болсын, оқиға болып жатқан жерге интернеті қосулы ноутбукты емес, диктофон мен фотоаппаратымызды арқалап барамыз. Оқиға біткен соң асықпай кеңсеге қайтамыз. Жол-жөнекей шәй ішіп алуымыз да мүмкін. Сосын барып материал жазуға кірісеміз. Біз «жариялау» деген тетікті басқан кезде, орекеңдер ол оқиғаны талқылап, жілігін шағып, майын ішіп отырады. Жазбамыз жаңалық емес, ескілік боп шығады. Контент тұсында жіберілетін тағы бір қателік — қазақ интернет-журналистикасында сараптама жоқ, тың деректер жазылмайды. Журналисттерде өз бетінше іздену деген шынымен де жоқ, елден ерек материалдар сирек, өте-өте сирек жазылады. Көбіне пресс-релиздегі ақпараттарды «азық қылады». Өзіміз де сөйттік кезінде.

Сөйтпегенде қайтеміз, интернеттің не екенін біліп, PR жағын қатырғанымызбен, журналистік тұсқа келгенде тырнақ шұқылап қалатын едік. Журналистер де тап солай (бәрі емес): жазу жағын қатырғанмен интернетті жетік түсіне де, қолдана да білмейді. Жұмысына, жазбасына шығармашылық ретінде емес, механикалық жұмыс ретінде қарайды, құдды бір жұмысқа жегіп қойғандай. Көп журналистерде объективтілік жоқ, «дайын асқа тік қасық» болғанды жақсы көреді көбі. Танымал адамның Инстаграмға жариялаған бір фотосының өзінен үлкен материал шығаруы мүмкін. Мысалы, кеше ғана Роза Әлқожаға Инстаграмдағы қолданушылары «арықта» деген екен, соны үлкен сайттарымыздың бірі ауқымды жазба қылып жазды. Оған екінші бір танымал сайт жауап қайтарып тағы жазба жазды. Яғни, материалды бір жерден алып, екінші жерге қоя салады; салыстыру, сараптау, зертеу жағы кемшін. Мұнараның кезінде ескермей, қазір байқап жатырмыз

Несін айтайын, Мұнараның мультимедиалық жағы «онша емес» болды. Уникал фото тым аз еді, гугл әжейдің жиған-тергенін сарқып біттік. Жалғыз Мұнара ғана емес, қазақ интернет-журналистикасының көбі солай, фотоға назар аудармайды. Тақырыпқа сай фотоны өзі түсіргеннен интернеттегісін қоя салғанды оңай көреді.

— Серғали, қазақ интернет-журналистикасындағы контент неге орыстардікінен кеш шығады? Қазақтардың жайбасарлығына жабамыз ба?
Блог - aikarakoz: Қазақ интернет-журналистикасындағы қателіктер немесе блогерлерден құралған редакция неге құлады?
Серғали Балажан
— Иә, қазақша жаңалықтар орысшадан қарағанда сәл кешігіп шығады. Оның негізгі екі-үш себебі бар.Ең негізгісі — өтетін жиын, іс-шаралардың барлығы дерлік, өкінішке қарай, орыс тілінде өтеді. Қазақтілді журналистер оны түсініп, аударып боламын дегенше, орыстілді журналист дереу жариялап үлгереді. Екіншіден, интернет журналистикада қазақтілді мамандар әлдеқайда аз. Қазақтілді ақпараттық порталдардың да санын арттыру керек. Үшіншіден, қазақ журналистері орыс журналистеріне қарағанда ынжықтау, жасықтау. Бір маманнан пікір алу үшін бірнеше күн артынан жүруі мүмкін, спикері сылтау айтса соған көніп, қоя салады. Пікір білдірмеймін десе де көне салады. Қазақ журналистерін еріншек, жайбасар деп айта алмаймын, еңбекқор әріптестерім көп.


Блог - aikarakoz: Қазақ интернет-журналистикасындағы қателіктер немесе блогерлерден құралған редакция неге құлады?
Сайттың техникалық жағы

Мұнара сайты оқырмандарға жол тартпай тұрып сіздер көргендегіден мүлде басқа дизайнда болған. Бәленбай қаржыға жасалған нұсқасы редакцияның қолдануына өте ыңғайсыз болды әрі дизайны көз тартпады. Сондықтан Аршат өз қалтасынан қаржы шығарып, Wordpesтің шаблонын орнатты. Әрине, нөлден бастап жасалған сайттармен салыстыруға келмесе де, ыңғайлылығы олардан кем емес еді. Сайтымыз жиі шабуылға ұшырап, ара-тұра құлап қалатын.
Біздегі (бәрі демейін) көп сайттар жасалуына, техникалық жағына қаржы қысылып бөлінгендіктен осындай қателіктерге жиі ұрынады. Яғни, сайт жиі ашылмай қалады немесе оқырмандары көбейген сайын ашылуына салмақ түседі.
Ақылы плагиндердің түр-түрін сатып алып, оқырмандарға жайдай жасап қоятындары да жоқтың қасы.

— Аршат, қазақ интернет-журналистикасы техникалық тұрғыдан ақсап тұр. Оған себеп білікті маманның болмауы ма?
Блог - aikarakoz: Қазақ интернет-журналистикасындағы қателіктер немесе блогерлерден құралған редакция неге құлады?
Аршат Оразов
— Техникалық тұрғыда басты мәселе — жоба менеджерлерінің болмауы. Редакциялар техникалық жағына немқұрайдылық танытады, арнайы маман басқармайды сайт істерін. Сондықтан да жүйелі жұмыс жоқ. Нәтижесінде арзанға жасалған нашар сайттар, жұтаң контент, әлсіз SMM көрудеміз. Яғни, жоба-менеджерлігі жоқ деуге болады. Басқарушылардың дені — тек журналистік тәжірибесі бар адамдар, ал интернет істері бойынша біліктіліктері төмен. Сондықтан да интернет-редакциялар әлі газет редакциясы деңгейінде.

Блог - aikarakoz: Қазақ интернет-журналистикасындағы қателіктер немесе блогерлерден құралған редакция неге құлады?
Қаржы және PR

Munara.kz сайты қаржыландыру жағынан кемшілік көрген жоқ. Тіпті, аймақтардан 15 тілші алып, оларды қажетті техникамен қамтамасыз ете алды. Бірақ, «әттең-ай» дейтін бір тұсы — тілшілерге төленетін гонорар материалдың мазмұнына қарай емес, көлеміне қарай төленді. Колумнистердің еңбегі газеттегідей әріп санымен емес, көрілім санымен бағаланса, оқырмандар саны көбейер еді. Жазбадағы символ көбейген сайын алатын қаламақың да көбейетінін білсең не істейсің? Әрине, «көбәріптікке» жол бересің. Сала-құлаш жазбаны ешкім оқығысы келмейді, қазір халыққа қысқа-нұсқа жазба керек. Адамдардың талғамы өсті ме, әлде еріншек боп бара ма, инфографика, фото, видео арқылы жеткізілетін шағын ақпараттарға құмартып барады.

Ақша демекші, ұзынқұлаққа сенсек, тіпті қазақ интернет-журналистикасының тізімін бастап тұрған бірнеше сайттар тендерден күреп ақша алады екен-мыс. Өкініштісі – ол теңге құжаттағыдан тыс мақсаттарға жұмсалып жататыны. Соның салдарынан командадағы адам саны қысқарады, жарнамаға қаржы бөлінбей қалады, тағысын тағы жалғаса береді.

— Ақберен, сіздіңше, қазақ интернет-журналистикасында ақша дұрыс игеріле ме?
Блог - aikarakoz: Қазақ интернет-журналистикасындағы қателіктер немесе блогерлерден құралған редакция неге құлады?
Ақберен Елгезек
— Қазақ интернет журналистикасында игерілетін ақша жоқ қой)) Үкіметтің беретін тендері айлықтан аспайды. Дамуға ақша қалмайды.


Жарнамаға қаржы бөлінбеген соң, жұрт ол сайт туралы естімеген соң бұрынғы ақпарат алып жүрген «жылы орнынан» қозғала қоймайды. Танымал сайттарға баннер орнатып, PRлату қазақ интернетінде ақсап емес, тіпті мүгедек болып тұр. Бренд жасауға ұмтылмайды (бәрі емес). Бірнеше жылдық тәжірбие мен танымалдықтан соң өзі-ақ брендке айналар деген ойдың лебі сезіледі. Біз Мұнараны баннер орнатумен танытпасақ та, көрінген жерде айта жүріп-ақ елге таныстырған сияқтымыз. Брендке айналдыра алар ма едік, ол сайттағы қызметіміз қыршыннан қиылып кетті.
Мүмкін SMM жағы мықтырақ болды ма екен, әйтеуір Қазнетдода жарысында интернет-БАҚтар арасында бірінші орынға ие болды Мұнарамыз. Жұрт дауыс берді. Басқа онлайн-БАҚ сияқты үздіксіз сілтеме лақтырып, лентадағылардың «қанын ішкен» сияқтымыз басында. Кейін уақыт интервалын реттедік. Тіпті, төте жазумен аударып алып, Қытай қазақтарының сайтына ақпарат салып кетіп те жүрдік. Олар фотоны көру үшін біздің сайтқа өтетін, қандай қулық, ә? Қазақ интернет-журналистикасындағы сайттарға көп оқырман қажет болса, міндетті түрде сайтқа төте жазу нұсқасын орнату керек. Өйткені, шетелдегі қандастарымыз Қазақстандағы жаңалықтарға сусап отыр. Біздің, яғни қазақтардың интернетінде SMM деген нәрсе тек сілтеме бөлісумен ғана сипатталатындай. Сайттың аудиториясын, оларға не қажет екенін, қай ақпараттар көбірек оқылатынын, жалпы статистиканы бақылап отыратын мамандар аз.

— Жалғас, қазақ интернет-журналистикасында жарнама арқылы табысқа белшесінен батып отырған сайт жоқ. Неге?
Блог - aikarakoz: Қазақ интернет-журналистикасындағы қателіктер немесе блогерлерден құралған редакция неге құлады?
Жалғас Ертай
— Себебі — көп. Әр қайсына ежіктеп отырғым да келмейді. Бірақ, негізгілерін атап айтуға болады. Бірінші, мазмұнның сапасы нашар. Ешкім ол мазмұнмен санасқысы келмейді. Екіншіден, жаңалық жасайтын сайттардың жасаған материалдары, көп жағдайда, журналистиканың нормаларына сай келе бермейді. Интернеттің беріп отырған мүмкіндіктерін толық пайдаланбайды десе де болады. Бұның бәрі — сайттың мазмұнына қастыстысы. Одан өзге, үшіншіден, интернет журналистикадағы дәстүрлі журналистика өкілдері, көбіне, техникалық жағынан ақсап жатады. Сәйкесінше, тақырыптың қойылуы, оның іздеу жүйелеріне бейімделуі, суреттердің қарапайым авторлық құқығының сақталуы сияқты нормаларды қадағалай бермейді. Ал, бұның бәрі, сайттың имиджіне кері әсер етеді. Ол, өз кезегінде, жарнама берушінің алдында сапалы сайт ретінде бағасын жоғалтады. Осының бәрі, нәтижесінде, жарнама берушілердің қазақша сайттарға қызықпауына алып келеді. Одан өзге, мысалы, сайттың жетекшілерінің өз аудиториясын зерттемеуі, олардың қалауын қадағаламауы, олардың сұранысына сай мазмұн ұсынбауы сияқты проблемалар да жетіп артылады. Осы мәселердің кешені жарнама берушілердің назарын аударуға кедергі болады деп айтсам, артық емес шығар.

Жоғарыда жазылғандардың Мұнара сайтының қазіргі жұмысына еш қатысы жоқ. Өйткені, ондағы блогерлерден құралған редакция қазір тарап кетті. Жаңа құрам басқаша жұмыс істейді. Бірақ, «ақпарат мұнарасының» дәл қазір ашылмай тұрғаны көңілге кірбің ұялатты. Қазір кездестіріп жүрген қателіктерді тізіп шыққаныммен, жазбамды бір ғана сөйлеммен аяқтағым келеді:

БЛОГЕРЛЕР ЖУРНАЛИСТ БОЛА АЛМАЙДЫ.


Суреттер интернеттен алынды.
Әрі қарай

Интернет журналистика деген не?

Блог - abzalsariyev: Интернет журналистика деген не?
Жалпы, «Журналистика» ұғымын өз басым:
«тұрмыста болып жатқан жәйттар мен қоғамдағы актуалды мәселелерді шығармашылық тұрғыда өңдеп, оның жиынтығын бұқаралық ақпараттық құралдар (телевидение, баспа, интернет, радио) арқылы көпшілікке тарату» деп түсінемін.
Әрі қарай