Бұл жазбам осыдан бірнеше ай бұрын жазылған еді. Десе де, назарларыңызға ұсынуды жөн көріп отырмын!

Біз ішпеген у бар ма?

Зиянсыз болса, зымырандар неге құлайды?

Азаттық таңының астында тағы да жарылыс. Кезекті рет көкке көршіміздің зымыраны емес, халқымыздың үрейі ұшты. Қазақтың Жер- Анасының жүзіне тағы әжім түсті…
Маусымның 2 күні Астана уақыты бойынша сағат 8.30-да ұшуы тиіс болған «Протон-М» зырмыран- тасығыш ғарыш айлағынан 60 км жерге түсіп жарылды. Қоғамда қызу толғаныс тудырған осы бір оқиғаның айналасында дау көп. Билік өкілдері «қауіптенетін дәнеңе жоқ, бұл жәй ғана жарылыс» деді. Бұқпантай болмыс оңай ма? Үш жыл сайын жеріне ракета құлап жатса, «үш күнде көрге де үйренесің» дейтін қазақ, көнбегенде қайтеді?!..
Рас, бұл бірінші рет орын алып отырған жағдай емес. 2005 жылы Қармақшы ауданына, 2007 жылы Жезқазған қаласының маңына, биыл Байқоңырға орыс ракеталары құлады. «Байқоңырды жалға бердік» екен деп, жат жұртты желкемізге мінгізгеніміз қалай?..
Байқоңырдың зымыраны қазіргідей озық техниканың дәуірі орнамай тұрғанның өзінде түзу ұшпап па еді? Енді, көгіміз азат, көкбайрағымыз жел біреген заман да жалға берген ғарыш айлағымыздан бір емес, қатарынан үш зымыранның құлдилап, қазақтың даласы мен ауасын аяусыз улауын қалай түсінуге болады?..
Кешегі төріне шығарғанымен, төбесіне шығармайтын қазақ халқы қайда? Жәнібектің жаугершілігнен, Абылайдың айбарынан, Кенесарының намысынан, Махамбеттің жүректілігінен сау-тамтық та қалмағаны ма?.. Шыдамның да шегі болмаушы ма еді?.. Неге бағзы заманнан ұрпақтан- ұрпаққа мирасқа қалған қасиетті қазақ жері жарылыстың мекеніне айналуға тиіс?..
Қазақ елі Ұлттық ғарыш агенттігінің төрағасы Талғат Мұсабаевтың пайымдауынша, бұл «Ресейдің ішкі проблемасы екен», оған біздің бас қатыруымыздың қажеті шамалы көрінеді. Сонда жарылыс қазақтың жерін е болса, бұл қалайша көршіміздің жеке мәселесіне айналады?..
Сөйтсек, о баста, 2006 жылы келісім-шартқа солай деп қол қойылған екен. Бірде танымал бір тұлғаның: «Біздің биліктегілерге саяси сауаттылық жетіспейді» дегені бар еді. Бұл саяси сауатсыздықтың кесірі ме, әлде, мәңгүрттіктің жемісі ме – дөп басып айту қиын.
Қалай десек те, еркіндік алған егемен ел үшін, даласы текті тұлғалар мен білекті батырларға бай қасиетті қазақ үшін «өз жеріңде өзгенің әмірі жүрді» дегеннен асқан қорлық бар ма?..
Айталық, әгәрдәкім, оқиға мүлдем керісінше өрбігенде, мысалы, қазақтың ұшырған зымыраны Ресей аумағында жарылғанда, өздерін аюға телитін көршіміздің – әлемге айқайлап, байбалам салары шығар күндей шындық болған болар еді. Сондықтан, қазаққа көлеңкенің бәрі – сая емес екендігін ұғынатын уақыт жетті…
Жарылыстан депутаттардың дегбірі қашты ма? Тек қана сена¬тор Мұрат Бақтиярұлынан басқасы ізім-ғайып тығылып, інінен шығар емес. Бетін аулық қылсын, алпауыт апат жағдайында немесе ұлтқа қауіп төнгенде «халық қалаулырының» сиырқұйымшақтыққа салынатын жөні жоқ қой. Қайсар атамыз Бауыржан Момышұлының: «Сатып алған жауынгер майдан болса, ешқашан жанын салып соғыспайды» деген жігерлі сөзі еріксіз ойға оралады. Амал қанша…
«Орын алған шығынды Ресей Федерациясы өтеп береді» дейді, біздің билік. Осыған дейін далаңда мыңғырған киігіңді, бүлінген топырағыңды, уланған жайылымдарыңды, қырылған малыңды, ең бастысы, жыл сайын дүние есігін кемтар кейіпте ашып жатқан қарагөз іні-қарындастарымыздың тағдырын қайдағы бір жасыл қағаз қалпына келтіреді дегеніне кім сенеді?!.. Әлі күнге дейін қоңыртөбел күй кешіп жатқанымен қазақ қараңғы халық емес…
«Байқоңырдағы жарылыс нәтижесінде барлық химиялық заттар жанып, түтіні бұлтқа айналды, енді қауіп жоқ» делінді. Бірақ, бұлттың да түбінде – жерге қайтадан жауын болып түсері анық қой. Улы жауыннан кейін төрт түлік мал мен төл табиғатымыздың қауқары қалай болар екен?!..
«Кигенде алаңсыз кепті,
Қартым-ай, ретің сынар:
«Гептильді залалсыз депті,
Өкімет білетін шығар» – деп жазып еді ақын Ғалым Жайлыбай.
Гептильдың адам баласына тигізетін зияны орасан зор. Ол көздің жиі жасаурауына, тыныс мүшелерінің тарылуына, жүйке жүйесінің жұқаруына, ең сорақысы, адам баласының миының ағып кетуіне дейінгі дәрежеде залал келтіреді.
«Бір жамандықтың – бір жақсылығы болады» деген ата-бабамыздың пәлсапасына сүйенсек, орын алған апатты жағдайдың – қазақтың туған топырақ, өскен жерін жат қолға жалға бермеу керектігін санасына нықтап сіңіріп, ащы сабақ болғаны айқын. Тарихтан тағылым алмаған елдің болашағы бұлыңғыр тартады. «Ақша» деп жүргенімізде – бақшамыз жеміссіз қалатын түрі бар…
Тарихымызды тереңнен тартқан жалынды жазушымыз Ілияс Есенберлин: «Қазақтың кеңпейілділігі, ақкөңілділігі сондай – жауының құшағында тұрғанпышағын аңғармайды» деген екен. Көрші көріп, көңіліне қарап, кім көрінгенді құшағымызға аламыз деп жүріп, пышағына ілініп қалмасақ дейміз. Әйтпесе, зиянсыз болса, зымырандар неге құлайды?.. Данышпан Абайға ұқсатып айтсақ: «Біз ішпеген у бар ма?..»

Ертеме кешпе ғаламдық жылынудың кесірінен арктиканың мұздықтары еріп, құрлықтың көп бөлігі су астында қалады. Қай жерлер, қай қалалар тіпті кей мемлекеттердің аумағы мұхит табанына айналар екенін төмендегі суреттен көрелік.

1 cурет


Ақ түспен белгіленген аумақ су астында қалады. Сондықтанда Солтүстік Американың ірі мегаполистерімен тұрғындар қоштасқаны абзал.

2 сурет


Амазонияның көптеген тайпалары өздерін құтқарып үлгеретін шығар.

3 сурет


Еуропа барлығынанда көп зардап шегеді. Нидерланды және Венеция секілді ұмытуымыз мүмкін. Ал, біздің Каспийдің көлемі ұлғаяды.

4 сурет


Азияның халқының 60 пайызы су астында қалады.

5 сурет


Африка басқа материктерге қарағанда көп зардап шекпейді. Тек жағалауы тұрғындары болмаса.

6 сурет


Аустралияның температурасы қазіргіденде жоғарлайды. Бірақ қалаларының саны азая түседі.

7 сурет


Антарктидаға келсек, егер оңтүстік полюске баруды армандасаңыз? Бару жолы жеңілдеп тез, әрі жылдам оңтүстік полюті көре алатын боласыз.

Еспейді самал таңменен,
Шалдыққан шартарабымда.
… Жазира Жаңаарқамменен
Қара орман Қарқаралымда.

Мұң емес, —
Мұқалмас қайғы,
Ғасырлардың қауіпті өткелі.
Жусаны жұпар шашпайды,
Ақбөкен ауып кеткелі.

Келгендей Арқаға құрдым,
Тажалға лағнет мейлі —
Жаңаарқа,
Қарқаралының
Базарда малы да өтпейді.

Кигенде алаңсыз кепті,
Қартым-ай,
ретің сынар:
«– Гептильді залалсыз депті,
Өкімет білетін шығар…

Қайтейін, асығыс бәрі,
Жөн еді қашық ұшқаны.
Ресейдің құламаса екен
Зымыран тасығыштары».

Арқам-ай,
арқаға батты,
Ауыл тұр шайқала…
жүдеп.
Құрдасым тартады арақты:
— Уды у қайтарады, — деп...
Ғалым Жайлыбай

Алматы облысының іргесінде ұшақ құлап, бортта болған 20 адамның тағдыры әзірге белгісіз. tengrinews.kz/kazakhstan_news/obnarodovan-spisok-pogibshih-pri-krushenii-samoleta-bliz-almatyi-227528/ Құлауға ауа-райы себеп емес. Бұл алғашқы болжамдар. Есімдері жарияланған азаматтардың жақындары қандай күйде десеңші…
Бейбіт заманда тағы қан төгілді. Біреудің қолынан емес, биліктің салғырттығынан. Олай дейтініміз, бұған дейін өткен жылы 2 тікұшақ құлап, 12 адам мерт болды. Содан кейін әскери тікұшақ апатқа ұшырап, 27 адамды опат етті. Олардың бәрі шекара қызметінің серкелері еді. Бізде тек апат жиілеп, адам шығыны көбейгеннен кейін ғана тексеру жүргізілетіні әдетке айналғандай. Неге олай? Аурудың алдын алса оңайырақ екенін қашан шенеуніктердің басына жетеді? www.facebook.com/photo.php?fbid=475372445859941&set=a.323016807762173.77482.100001615685290&type=1&theater

… Жұма күні 13-не сәйкес келсе келеңсіздіктер мен оқыс жағдайларға дайын болу керек деген сенім бар. Бұл сенімнің қайдан шыққанын аздап зерттеп көрейік.
Бұл жағдай медицинада фобия деп қарастырылып, кейде параскавидекатриафобия деп те аталады. Терминді америкалық психотерапевт Дональд Доссей гректің παρασκευή (жұма) и δεκατρείς (он үш) деген сөздерінен құрастырып, ғылымға енгізген. Доссейдің сөзіне сенсек, бұл сөзді бірнеше рет жаңылыспай айтып шыққан адамның «жұма 13-інің» алдындағы қорқынышы сейіледі екен.
Зерттеушілер бұл қорқыныш кейінірек ХІХ-ХХ ғасырларда шыққан деп отыр. Негізі ежелден келе жатқан «13-саны жаманшылық алып келеді» деушілер және «жұма күні жаманшылық алып келеді» деушілердің қосындысынан шыққан. Бір зерттеуші мұны: «Ежелден келе жатқан екі қорқыныш қосылып «супержаман» күнге айналған (ағ.: «The two unlucky entities ultimately combined to make one super unlucky day.»),-дейді.
Бұл күннің танымал болуына 1980 жылы шығарылған «Жұма 13-і» («Пятница 13-ое») фильмі де өз «үлесін» қосты. Ал, хакерлердің бұл күн алдындағы қорқынышы 1988 жылы шыққан Jerusalem вирусы болып табылады. Вирусты дәл осы күні, яғни жұма 13-іне іске қосса жою қабілеті бірнеше есе артады екен. Алғаш рет 1988 жылдың 13-мамырында іске қосылған «қара әзіл» негізінде, кейінірек тағы да басқа вирустардың ойлап табылуына алып келді.

13-і жұма күнтізбесі

2011—2020
2011-мамыр
2012-қаңтар, сәуір, шілде
2013-қыркүйек, желтоқсан
2014-маусым
2015-Ақпан, наурыз, қараша
2016-мамыр
2017-Қаңтар, желтоқсан
2018-сәуір, маусым
2019-Қыркүйек, желтоқсан
2020-Наурыз, қараша

Жұма 13-не сәйкес келетін оқиғалар тізбегі:

1907 жылдың 13 декабрі – жеті мачталық «Томас У. Лоусон» шхунаның жартастарға соғылып, быт-шыт боп кетуі.
1942 жылдың 13 ноябрі – Гуадалканал үшін болған шайқаста одақтастардың быт-шыт болып жеңілуі.
1972 жылдың 13-сәуірі – Сатыбалды Кербабаевтің дүниеге келуі.
1972 жылдың 13 октябрі — FH-227 ұшағының Андта апатқа ұшырап, тірі қалған 72 адам бірінің етін бірі жеген (каннибализм) дейд.
2012 жылдың 13 январі – өзіміз куә болған «Costa Concordia»-ның апаты.

Қорытынды:

Бүгінгі жұмамыз тыныш өтсін. Пибімізден айырмасын будда.
сілтемесі мында

Баяғыда осыдан отыз бес жыл бұрын, Кеңестік бір мықты спортшы, спорттан қоштасады. Қарасаңыз жайғана оқиға, кім кетпей жатыр дейсің осы спорттан… Бірақ бұл оқиға өзгеше болды. Себебі, (санай отырыңыз..) әңгіме әлемнің 11 дүркін рекордсмені, 17 дүркін әлем чемпионы, 13 рет Европаны бағындырған, 7 мәрте КСРО ның чемпиноны болған тұлға жайлы болмақ. Спорт әлемінде осындай тұлғалар саусақпен санарлық. Дәл осылай атақты спортшы, өзінің бабының келіскен, шарықтау шыңында спорттан қош айтысады. Мәскеуден жеке аяқ киім тігу шеберханасын ашу оның арманы болатын. Иа солай, ол өз талантын Ераван көлінің кірге толы мұз қатқан тұңғйық тереңіне батырды. Ал ол үшін ешкім, ешқашан оны кіналай алмасы қақ.

…1976 жылыдың 16 қыркүйегінде Ереван қаласында дамба үстінен жүріп бара жатқан тралейбус суға құлады.Тоқсан екі жолаушы он метрлік тереңдікке тірідей батты. Маңдайға жазылған өлімнен құтылу мүмкін болмады, тек мына жағдай болмаса: дәл сол кезде суға жүзуден әлемнің бірнеше чемпионы Шаварш Карапетян кезекті жатығуын өзен жанында өткізіп жатқан еді. Опат нәтижесін шығарған эксперт мамандар: ешікм ешқашан өмірде осындайіс әрекетті ітсей алмас еді, тіпті физикалық тұрғыдан алсаңыз да, -деген. Лай, кір өзенге кірпік қақпастан секіріп түсіп, тралейбустың артқы терезесін аяғымен сындырып, естен таңған жолаушыларды құтара бастаған. Жиырма минуттай мұзды суда тұру бұл ерлік еді. Жиырма адамды ажал ауызынан құтқарды.Негізінде тралейбустан жиырмадан көп адамды қсыртқа алып шығады, бірақ біразы мерт болды. Шаварш кезекті рет суға секіргенін және үсті басының сынған терезе сынықтарының жабысып қансырағанын дамба маңына жиналғандар көрген болатын.

Кейінріек, — Сол кезде ең қорқыныштысы не болды? — деген сұраққа Шаварш Карапетян: «Мен қанша мықты дайындықта болсам да, су астында көп тұра алмайтынымды білдім және көп адамды құтқара алмайтынымды түсіндім. Су астында түк көрінбеді, мен тек сезіп ұстап көру арқылы ғана адамдарды құтқардым. Бірде мен өз қолымда былғары орындық алғанымды көрдім Соны көрдімде менің қателігм, адам өмірімен пара пар екенін түсіндім, ал сол орындық менің түсіме мың рет кірген шығар. — дейді спортшы».

Спортшы осы оқиғандан кейін ауыр пневмониялық ауруға шалдығып, оның қанында кір судан жуқпалы ауру жұққаны анықталады. Ал көлгеге өз кезегінде қалалық қоқыс сулар құйылған екен, сіра содан да болар… Дәрігерлер әреңдеп жүріп Шавраштың өмірін құтқарады, бірақ спортпен мәңгіге қош айтысады. Ал атақты спортшы, әлем чемпионы — Шаварш Карапетян мүгедек болып қалды..

Өз өміріне, спорттық ғұмырына балта шапқан Шаварш Карапетян, адамдарға деген махаббатын ұмытқан емес. Адам өмірі үшін спорттық ғұмыры сол Ереван көлінінің тұңғиығына кетті. Жаратқан иемиіз оның осы ерлігі үшін, қорқынышқа толы жиырма минутын мыңдап еселеген болар…

Менің ойымша: дәл осында адамдардан бүгінгі жастар үлгі аласа деймін. Баларалды осылай тәрбиелесе ғой шіркін… Мектепте осында ерліктерді үлгі қылып айтса ғой… Дәл осы оқиғадан тура 11 жыл өткеннен соң мен дүниеге келдім… Бірақ осы адам туралы, осы қайғылы оқиға туралы бүгін білдім!!! Тек 36 жыл өткеннен соң.!!!

P.S. Шаварш Карапетян бүгінде Мәскеуде тұрады. Құдай қалап, Мәскеуге барып жатсам, осы ҰЛЫ АДАМДЫ іздеп тауып қолын қысар едім…

Жалғасы. Басы мұнда.

Қайдан бастау алғанын және кім бастағанын ешкім білмейді, алайда «ақырзаман болады, жер айрылып, жындар шығады, көк пен жердің ортасы отқа оранып, суға толады, жел тұрып, бұршақ соғады» деген лақпа сөздердің пайда болғанына бір айдың шамасы болды.

Жалғасы. Басы мұнда.

Шыны керек, әуел баста, асқазанының түп етегінен ала түскен суық сезім қайыршының түрінен болды деп ойлаған. Алайда, бірер секундтан кейін қорқыныштың өзі күткен, алайда бар жан-тәнімен қаламаған жағдайдан болғанын түсінді. «Не!? Қалай? Менің округімде!? Мүмкін емес! Неге!?» Сумаңдаған ойлар сондай бір сұмдық жылдамдықпен мидың түкпір-түкпіріне шашырап, бір-біріне соғылып, көбейіп, балалап, шерифтың қалың құйқалы, тікен шашты басына ұялап жатты.

Спасибо, Боже, что дал насладиться этим местом, перед тем, как здесь начнется Конец Света.
Симпсоны

— Хееееййй… Джооон! Қалллайсың!?

Терезе алдындағы үстелде сыра ішіп отырған қатпа қара есіктен кірген еңгезердей шерифті көріп, әкесі келгендей қуанды.

Соңғы уақытта мені осы мәселе қатты толғандырып жүр. Бұған қатысты мамандардың пікірі екіге жарылып отыр. “Ой, АЭС салса, ел энергия тапшылығы мәселесін шешіп қана қоймай, одан кейін басқа да салалар дүрілдеп дамымақ” деген сияқты жылтырақ сөздерді өзім ұнатпаймын. “Қазақстан Жапония сияқты теңіздердің ортасында тұрған жоқ, уранды шикізат күйінде сата беру ақымақтық, соңғы технологияның жетістігін пайдалану керек” деген ғалымдармен де келіспеймін. Сонымен мені не алаңдатады?