Автор: Арнур Ауезхан

«Қазақ әлемі» – екі достың оқиғасы арқылы road movie жанрында түсірілген туынды. Басты кейіпкер – сүйіктісінің қолын алып, ауылда қалғысы келсе, қыздың арманы – Америка. Осы қарама-қайшылықты шешу үшін кейіпкерлер «Нұрлан Қоянбаевты тауып алып келу керек» деген ойға келеді. Бұл сәттен бастап фильмнің негізгі желісі – қазақ болмысы мен қазіргі ұрпақтың ұлттық сана мәселесіне айналады. Нұрлан Қоянбаев фильмде өзін «қазақ болмысына ықпал еткен, тарихты танитын, отансүйер миллионер» ретінде көрсетеді. Бірақ ең қызығы – бұл фильмде өзін ойнайды. Өзін тек актер емес, ұлттық идеяның жетекшісі ретінде көрсетуі, кейде тіпті саясаткер не болашақ президент ретіндегі образды ишаралап беруі – ойландырады. Бұл фильмде реалистік актерлік шеберлік емес, өзін-өзі насихаттау алдыңғы қатарға шыққандай әсер қалдырады.Актерлік құрам кең емес, оқиға тек екі достың төңірегінде өрбиді. Екеуінің рөлі – өздерінің бұрынғы веб-сериалдарындағы жеңіл әзілге толы образдары. Бұл – фильмнің терең идеяны жеткізу мүмкіндігін шектейді. Ал Нұрлан Қоянбаевтың бейнесі – тек «қуатты тұлға» ретінде беріледі, бірақ бұл көрерменге жасанды әсер береді. Әзілдер – шынайы емес, күлкілі болудан алыс.

Бұл әліппе несімен ыңғайлы, тиімді: Қазақ алфавитының латын жазуына көшуінің басты мақсаты – ол дамып жатқан сандық технологияға сай келетін латын қарпінде алфавит құрастыру еді. Бұрын шыққан нұсқалардың кемшілігі технологияға сай емес және басқа(латын алф.) мемлекеттерге барғанда бәрібір өзгеріп кететіні. Мәселен, «Ғани(Ǵani), Әділ(Ádil), Өсербай(Óserbai)» деген есімдер қарапайым әлем қолданатын Инстаграм желісінде(акаунты) қате жазылады. Технология дәйекшені оқымайды. Оның дәлелі Түрік елінің есімдерінің технологияда және европада қате жазылуы. Екіншіден, (менің нұсқамда) басқа мемлекеттер де біздің есімдерімізді қаз қалпында жазатын болады(оқылуын бізден сұрайтын болады))). Сонысымен ыңғайлы.
*C,c – «Ц» әрпі төл әрпіміз болмағанымен, одан айрылмауымыз керек. Цемент, Центр, Циркул т.б сөздерді бар. «Сентр» деп айта алмаймыз. Оны біз де, шет елден келгендер де центр деп айтамыз. Жалпы «ц» әрпі басқа тілден енген сөздер үшін керек.
*Kh,(*h) – «Х» әрпі «Kh» және «H» деп таңбалағанымен айтылуы бірдей. «Kh» деп – дауыссыз дыбыстардан кейін, «U,u» әрпінен кейін және адамның атының бас әрпінде жазылса деп ұсынар едім. Қалған жағдайда H деп жазылады. «Khamit», «Halal», «Rahman», «Hat», «Ahmet», «Abylaikhan», «Nuhrkhat», «Askhana».
*Sh – «Ш» әрпі ешқандай дәйекшесіз осылай қалу керек. Тек адам аттарының бас әрпі немесе қысқарған жерлерде қалай жазылатынын білмеймін. «Ш» әрпі қалай жазылса қалған қосарланған дыбыстарда «Ш» әрпіне қарап жазылатын болады.
*Zh – «Ж» дыбысы да «Ш» дыбысы сияқты.
*U,u — «У» әрпін «ý» деп жазу қате болады. «У» әрпі бүкіл әлемде «U» деп жазылады. «ý» деп жазатын болсақ тағы да сол технология түсінбей «Қауын», «Ауыр», «Наурыз» т.б. сөздеріміз қате жазылатын болады. Ондай символдар табу оңай, бірақ технологиямен санасуымыз керек.
**Ae – «Ә» әрпі осылай жазылу керек. Бұл қосарланған дыбыстар европаның бірқатар мемлекеттерінде бар дыбыс. Кейбір тілдерді «ә» дыбысы болғанымен олар «а» деп жазып, қай жерде қалай оқылатынын біледі. Бізде ондай ереже жоқ. Ал бізге ең тиімдісі «ae» деп жазу керек, дәйекшемен жазатын болсақ, технологияда әріп «а»-ға айналып кетеді.
**Gh – «Ғ» дыбысы да «Ә» дыбысы сияқты.
**Nh – «Ң» әрпінің бұндай нұсқасы латын америка тілдерінде бар. Тек оларда «nh»(нь) деп келеді. «Ng» деп жазуға да болады, бірақ бізде ағылшындар секілді ереже жоқ болғандықтан бізге тиімсіз, ең дұрысы осы – «nh».
**Oe – «Ө» дыбысы да «Ә», «Ғ» дыбыстары сияқты.
**Ue – «Ү» дыбысы да «Ә», «Ғ», «Ө» дыбыстары сияқты.
***J,j – «І» әрпін «J» деп алуымның себебі, «J» әрпі әр тілде әртүрлі дыбыс береді: «Х, Й, Ж» сияқты. Кейбір тілдерде жазылады, бірақ оқылмайды. Осы жазылып оқылмайтын нұсқа бізге жақынырақ. Өйткені «І,і» әрпі көптеген тілде жоқ. Егер «j» деп белгілейтін болсақ, мысалы: «бір», «екі», «сәбіз» деген сөздерді «бjр», «екj», «saebjz» деп, яғни «і»-ні үн шығару арқылы деп шетелдіктерге қазақ тілін үйрете аламыз. «Saebiz»-ден жойыламыз)). Оның үстіне «и, й» әріптерін жайына қалдырамыз)). «и, й» әріптерін «I,i» деп белгілеуіміз шарт, өйткені И(й)-ден басталатын адамдардың аттарынан өзіміз шатасатын боламыз.
***Uh – «Ұ» әрпі. U әрпінен кейін h әрпін жазу арқылы белгілеу керек. Бұл нұсқа араб тілдерінде бар дыбыс: «оғ», «уғ». Яғни тек ереже қою арқылы жаза аламыз. «Nuhrkhat», «Buhlt». Егер «Ұ»-ны «U» деп белгілесек, онда шетел сөздері, адам аттары дұрыс жазылмауы мүмкін. Барлық тілдегі «U»-ды «Ұ» деп өзімізге бұрғанша, одан да өзіміз «uh» деп «ұ»-ны белгілеуіміз керек. Сонда ғана қай мемлекетте болмасын «Nuhrsuhltan» деп жазылып, оқылуын бізден сұрайтын болады. Көп елдерде ондай тәсіл бар, жазылуын оқи алмай тұрсақ та — олар қалай айтады солай оқимыз.
Рахмет!

Кеше 16 Желтоқсан Тәуелсіздік күніне орай Измирде білім алып жатқан қазақстандық студенттер Измирдегі Алаш Қазақ жайлауында атап өттік. Жайлаудың иесі Шеризат ақсақал соңғы уақыттарда сыр бере бастаған денсаулығына қарамастан зиярат етуге келген қазақ жастарын көріп, көңілі босап қатты толқыды. Екі сағат бойы дастарханда бірге отырып, әңгімесін айтып, өсиетін жеткізді. Үлкен дастархан жайып қонақжайлылық танытты. Қазақы дастарханда ыстық бауырсақпен қою күрең шай ішіп, қымыз бен палау жеп жастар ауылға барғандай әсерде қалды. Шеризат Доғру ақсақалдың бір сөзін қысқартпастан осында жеткізуді жөн көрдім…
Түркияда тұрып жатқан қазақтар әр түрлі жағдаймен Ата жұрт Шығыс Түркістаннан Түркияға көшіп келген. Көштің себебі – Ресейде коммунизм орнап, Қазақстанның талан-таражға түсуі, дінге тыйым салыну, мал-мүлкінің тәркіленуі. Ауыл мен қыстақтардың колхоз бен совхоз ретінде ұжымдастырылуы. Осының бәрі бір қазаннан жеп ішуді міндеттеді. Қазақстанда жүзеге асқан осы режимді Шығыс Түркістан басшылары да іске асырғылары келді. 1935 жылы Шығыс Түркістан үкіметі мемлекеттендіру саясаты шеңберінде бүкіл халықтың мал-мүлкін тартып алмақшы болды. Діни кітаптарды жинап алды. Ұлттық рухты жоқ қылу үшін қолдарынан келгенін жасады. Бұл зұлымдыққа шыдамаған қазақтар алдымен қытайлық мұсылмандар (дүнгендер) тұратын Гансу-Синхайға көше бастады. Шығыс Түркістан үкіметі, бүгінгі Шынжаң Ұйғыр Автономиялық Районы, бұл көшті тоқтатуға тырысты. Құрлықтан және әуден шабуыл жасап, осылайша соғыс басталды. Екі жақтан да көп шығын болды. Осы соғыста қазақтардың көш басшысы, Есілхан батырдың әкесі Әліп Жамысбайұлы тұтқынға түсіп, азапталып өлтіріледі.
Ал, қалған қазақтар көптеген шығынға ұшырап, малдарымен бірге Гансу-Синхай мұсылман аймағына жетеді. Бірақ ол жерде де қиыншылықтарға тап болады. Мұсылман аймағына көп малмен барған қазақтарға жергілікті халық өріс тауып бере алмайды. Сондықтан жергілікті халық қазақтарды үкіметке жиі-жиі шағымданады, соның нәтижесінде дау-дамай пайда болады. Қазақтарды қытайлық мұсылмандар өлтіреді, қысым басталады. «Мұсылман ел» деп барған жерінн үміттері ақталмай, қазақтар тағы да көшуге дайындала бастайды. Бұл жолғы бағыт – Үндістан-Пәкістан. Топ-топ болып ол жаққа көшкен қазақтар малының 90%- ын, адамдарының 80%-ын шығындап, межеге жетеді. Ол кезде Үндістан мен Пәкістан бір еді. Аз уақыттан кейін екіге бөлінді. Бөлінген кезде қазақтар мұсылмандар көп орналасқан Пәкістан жағында қалады. Климаттың ыстығынан оба секілді ауруға душар болады. «Жығылғанға жұдырық» дегендей өздері Тибеттен азып-тозып келген қазақтарға бұл қиынға соқты. Осыншалықты қиыншылықтарға қарамастан олар Пәкістанның әр жерінде қолдарынан келетін өнерлерімен күн көруге тырысты.
1949 жылы «Соңғы қазақ көші» ретінде белгілі Әлібек Хәкім мен Сұлтан Шәріп бастаған көш Гималай асып, Үндістанның Кашмир қаласына жетеді. Пәкістандағы қазақтардың басшылары Әлібек Хәкіммен хат алмасады. Әлібек Хәкім бұдан кейінгі мақсаты Түркияға жету екендігін жазады. Пәкістанның әр жерінде тұрып жатқан қазақтардың рубасылары бас қосып, Түркияға көшуге шешім қабылдайды, Түркияның Пәкістандағы елшілігіне өтініш білдіреді. Түрік үкіметі Кашмир мен Пәкістандағы қазақтардың өтініштерін қарастырып, шамамен 5000 қазақты қабылдайды. Түрік үкіметі өздерін «Ата жұрттан келген қандастар» ретінде танытқан қазақтарға көмек қолын созады. Шығыс Түркістаннан шығып, Пәкістан мен Үндістан арқылы 1954 жылы Түркияға ата жұрттан келген соңғы қазақ бауырларын Түркия үкіметі үлкен қуанышпен қарсы алады. Келгендердің қайда, қандай жерге орналасқылары келетіндіктерін анықтау үшін анкета өткізеді. Анкетаның нәтижесінде бір бөлігі «Орта Азиядағы Алтай таулары секілді суық жерге орналасамыз» десе, бір бөлігі «жазық жерде өмір сүреміз» деп жауап береді. Осыған орай, Түркия үкіметі қазақтардың бір бөлігін суық, қарлы аймақ Кайсерінің Мұсақажы, Яхиялы ауылдарына, бір бөлігін Орта Анадолыда Нийде Ұлылышлы деген жерден Алтай ауылын құрып, сонда, ал енді бір бөлігін Ақсарай-Сұлтанханы мен Конияға орналастырады. Ішінде мен же болған Әлібек Хәкім тобын Салихлиде Құртылыш деген махалла құрып осы жерге орналастырды.
Түркияға келген қазақтардың көпшілігі ата жұрт Шығыс Түркістаннан келген. Бұдан басқа II Дүниежүзілік соғыста Қазақстаннан Германиямен соғысу үшін әскерге алынып, сонда тұтқынға түсіп, кейін елге қайта алмай Түркияға келгендер де бар. Жалпы, Түркиядағы қазақтардың саны 25000 шамасында.
Түркиядағы қазақ мәдениетінің ошағы «Алаш» ауылы, толығырақ айтқанда Алаш қымыз фермасы қашан, қандай мақсатпен құрылды?
Эгей теңізінің маңайында, көрікті Кемалпаша ауылының жанында, Ниф тауының баурайында орналасқан. Қазақта мынадай мақал бар, «қолда барда алтынның қадірі жоқ» деген. Егер, бәлкім, туған жерімде болсам, қазақтың әдет-ғұрпына мұншалықты көңіл бөлмес едім. Шет жерде жүрген, отанын сағынып жүрген адам ретінде қолымда мүмкіншілігім болса не істер едім деп ойлап жүруші едім. Түркияға келгенімізде көк тиынымыз болмады. Бірақ қырық жылдық әр саладағы еңбегімнің арқасында қолыма белгілі мөлшерде қаржат жиналды. Ойлаа келе, бұл қаржымен бір ферма құруды жөн көрдім. Ферманы құрмай тұрып, тек қазақ халқы үшін ғана емес, өз ортамда жүрген түрік халқы мен Түркі әлемі үшін не істеуге болады деп зерттей бастадым. Егер тек қазақтарға ғана бағытталған әрекет жасайтын болсам, бір ұлттың тармақтарын бөлек ұлт деп қабылдап, бізді бөлуге тырысатын жауларымызға қызмет еткен боламын деп ойладым. Әсіресе, Анадолыдағы түріктерге ұмыт болайын деген мәдени мұрамыз «отау» (киіз үй) мен «қымызды» танытудан бастайын дедім. Сол мақсатта Алтай тауларына ұқсайтын Измирдің Кемалпашасына қарасты Ниф тауының баурайын сатып алдым да тарихта аты қалсын деп «Алаш» атадым. «Алаштың» бірнеше мағынасы бар. Соның бірі түркі бірлігіне шақыру ұраны. 1987 жылы Түркия стандарт институтының 2008/34147 нөмірімен «Алаш Қазақ Аңғары» патентін алдым. Алаш қымыз фермасын құруда басқа мақсатым бар еді. Османлыдан бері Түркиядан басқа жердегі түркілер бастарына қиын күн туғанда, Түркияны паналады. Анадолы түріктері ешқандай ақы сұрамай, одарға құшақтарын айқара ашты, ішерге ас-су, паналайтын баспана берді. Бұл басқа елдерге нәсіп болмаған жақсы қасиет, қонақжайжылық. Осы жақсылықтарына бір сый ретінде Анадолы түріктерінде ұмытыла бастаған екі құндылығымызды қайта жандандыру үшін осы ферманы құрдым. Түрік мәдениеті мен Түркі әлеміне қызмет етіп келе жатқанымызға отыз жыл болып қалды. Ферма құрылып, отау тұрғызылғаннан бері Наурызды тойлап, Түркі Әлеміне қатысты конференциялар ұйымдастырып келеміз. Ешқандай пайда ойлаған ақылды кәсіпкер Түркия халқының түп мәдениетінде сирек кездесетін, ұмытылып кеткен жылқы фермасын құрып, кішкене екі емшекті биені күніне әр екі сағатта бір сауып, жалпы сегіз-он рет сауу сияқты машақаты көп ата сусынымыз қымызды танытуға бел байлай алмайды. Бұл – іштен шыққан ұлттық сезімнің күші, жігерлігі.
«Қазақстан» Түркиядағы қазақтар үшін нені білдіреді? Туған жер ме? Отан ба? Әлде атажұрт па?
Қазақта «қырық жылда момынға да бір зауал» деген сөз бар. Кеңес Одағы әлемдегі екі алпауыттың бірі болып тұрғанда да Қазақстанның сыртындағы біздер «Күндердің бір күнінде бұл дәурен өзгерер, Қазақстан тәуелсіз ел болар» деген үмітпен қмір сүрдік. 1972 жылы Түркістан жәрдемдесу қауымдастығы атынан шығарған «Ұлттық өлеңдер жинағы» кітабының мұқабасына Қазақстанның тәуелсіздігін үміт етіп, Хан Тәңірі тауының бір сілемі болған Алатауды салдырдым. Таудың етегіне бір киіз үй салдырдым. Отау (киіз үй) – орманы қалың бір аңғарда сарқырап ағып жатқан өзеннің жағасында еді. Отаудың тек қаңқасын салдырдым да киізін салдырмадым. Отаудың үсіне түркілердің санасындағы еркіндік пен азаттықтың белгісі – Алтайдың ақ иықтв бүркітін салдырдым. Қазақстан тәуелсіз ел болғанда жаңағы отаудың киізі жабылады деп ойладым. Күндердің бір күнінде Қазақстаннан бастап барлық Түркі мемлекеттерінің тәуелсіздіктерін алатындығына сенімім шексіз еді. «Өзім көрмесем де, балаларым немесе немерелерім сол күнді көреді» деген сеніммен өмір сүрдім. Аллаға мың шүкір, бүгін Қазақстан және басқа түркі мемлекеттері тәуелсіздіктерін алды және отаудың киізі жабылды. Қазақта «өлсем де өкінбеймін» деген бір сөз бар еді. Иншалла, бұл тәуелсіздік мәңгі болсын. Түркиядағы және басқа елдердегі қазақтар, Қазақстан тәуелсіздігін жариялағанда жүректері жарылардай қуанды дей аламын. Сол күні Түркия Қазақстанмен бауырлас ел екендігін дәлелдеп, Қазақстан тәуелсіздігін мойындаған алғашқы ел болды. Бұл ізгі қадам Түркиядағы қазақтар үшін де үлкен қуаныш болды.
Менің ойымша, көшпен бірге келген қазақтар үшін Қазақстан --негізгі Отан. Түркияда туып өскен қазақтар үшін болса, ата жұрт. Бір-бірімізге соншалықты жақын халық болғанымызға қарамастан, неге Түркиядағы қазақтар Қазақстан үшін диаспора болады? Қазақстандағы түріктер Түркия үшін диаспора бола алмайтынындай, түркі елдеріндегі қандастарымыз бір-біріне диаспора болмауы керек деп ойлаймын. Әзірбайжан президенті Хайдар Әлиев айтқандай: «Біз – бір ұлт, екі мемлекетпіз» немесе «Бір ұлт, көп мемлекетпіз».
Түркияға келген қазақтар туған жерлерінен мал-мүлкімен бірге көш ретінде келмеді. Зұлымдықтан қашып, қиын шарттарда отбасылары бөлініп келді. Біреулері жарынан, біреуі жақынынан айрылып Түркияға жетті. Тркияға келгеннен кейін естерін жиып, өздеріне келіп отбасын құра бастады. Еңбекқорлығымен жергілікті халықты баурап алды. Тектері мен аталарының аттарына дақ түсірмей, ешкімге мұқтаж болмай, бала-шағаларын өсірді. Әдет-ғұрыптарын жоғалтпау үшін тұратын қалаларында қауымдастықтар мен қорлар құрып, қоғамдық іс-шаралар ұйымдастырып отырды. Той мен астарда міндетті түрде бас қосып тұрды. Бастарынан өткен осыншама қиыншылыққа қарамастан, тіршіліктерін жалғастыра білген Түркиядағы қазақтар Қазақстан халқы мен мемлекетінің құрметіне бөленді деп есептеймін. Ал ендігі негізгі мәселе – Түркиядағы қазақтардың тағдыры. Түркияда тұрып жатқан қазақтардың болашақта Қазақстанмен байланысын үзіп алмауы үшін естерін жиып, екі баласы бар болғандар бір баласын, үш баласы барлар екі баласын Қазақстанда оқытуы керек және қазақтармен үйлендіруі керек. Қазақстанда жұмыс тауып, өз елінде орнықты жұмыс жасау керек. Қазақстанның болашағы жарқын екені белгілі және көптеген елдерге қарағанда әлдеқайда тұрақты. Осылай болған жағдайда қазақы болмысын сақтап қалады деп ойлаймын.
«Елу жылда ел жаңа» дейді. Біздің Түркияға келгенімізге алпыс жыл болды. Қарттарымыз арғы дүниеге аттанып кетті. Жастарымыз Мұхтар Шаханов айтқандай, түрі ғана қазақ, ал басқа жағынан түрік болып кеттік. Бұдан басқа ұысынысым мынау: Түркия мен Еуропада көптеген қазақ балалары университетте білім алып жүр. Осы балаларды жаз айларындағы демалыстарын қауымдастық пен өорлар арқылы Қазақстанда өткізулерін Қазақстан үкіметі тұрақты түрде ұйымдастырса жақсы болар еді деп ойлаймын.Жеріміз кең, халқымыздығ саны аз. Дүниежүзі қазақтары тұрып жатқан жерлеріне сіңіп кетпей, Қазақсандағы жобалардан да орын алып отырулары керек.
1954 жылы Түркияға келгенімізде Түркия халқы қазақтарды онша танымайтын еді. Өйткені Кеңес Одағы жабық есік режимінде болғандықтан, сыртпен байланысын үзген болатын. Ақпарат өткізбейтін. Түркия көп нәрсе біле алмайтын. Түркиядағы оқыған зиялылар тарихқа сүйеніп, қазақтарға қара қырғыз, қырғыздарға қырғыз дейтін. Біз «Қазақстаннан келдік» дегенде, халық: «Қазақстан Түркияның қай жерінде?» – деп айтатын. Алғаш бізді көргенде, не татар, не қытай немесе жапон деп ойлайтын. Сондықтан өзімізді қазақ деп таныту қиынға соқты. Сол мақсатта біз Салихлы Түркістандықтар Жәрдемдесу Қауымдастығы атынан «Түркістан» ұлттық би тобын құрдық. «Қара Жорға» биінен бастап, көптеген халық биін білетіндер үйретті. Ұлттық киімдерімізді киіп шерулерге шықтық. Алаш Орданың елұраны «Арғы атам – Ертүрік, біз Қазақ Еліміз» деген плакаттар жазып, ән айтып Түркияның түрлі қалаларында, әскери мектептерінде өзімізді таныттық. Таныту барысында сахнада алдымен қазақтар туралы мәлімет беріліп, сосын барып концертімізді бастайтын едік. Ол кездерде топтың жүргізушісі, түркі әлеміне ғашық жас жігіт, бүгінде үлкен профессор Ахмет Бижан Ержиласун еді. Түріктер Қазақсанды атажұрт деп біледі.
Қазақстан тәуелсіздігін алғаннан кейін Түркиядан көптеген кәсіпкерлер Қазақстанға барды, бірақ, олардың орыстанып кеткенін кеткенін кқріп мұңайып қайтып келді. Қазақтар тарихи санасына байланысты түріктерге мән берсе де де, алғашқы кездесулер жақсы әсер бермеді. Яғни, алғашында қазақтардың түріктерден, түріктердің қазақтардан көңілі толмады. Кейіннен ірі түрік кәсіпкерлер қарқынды жұмыс істей бастағаннан кейін түріктердің абыройы көтерілді және екі жақта бірін-бірі түсіне бастады. Ал бүгінгі таңда екі бауырлас ел бір-бірінің қадірін білетін екі мемлекетке айналды. Екі елдің қарым-қатынасының мұншалықты жақсы болуының ең негізгі себебі – түбі бір ұлт болуында деп ойлаймын. Қазақстанның аз уақытта қол жеткізген жетістіктеріне таңданбайтын адам жоқ. 20-30 жылдық жобаларды 10-15 жылда атқарды. Солардығ бір үлгісі елорданы Алматыдан Астанаға көшіруі болды. Бұл заманда бір елдің ішінде бірнеше ұлт тату-тәтті өмір сүре алмай отырғанда, Қазақстанда 130 ұлт бейбіт өмір сүріп жатыр. Бұл жетікстік Қазақстанның Ататүрік сынды көшбасшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың еңбегі екендігін айтуымыз керек.

Желі қолданушылары латын әліпбиінің қабылданған нұсқасын талқылап жатыр.

Танымал ресейлік «Хор Турецкого» ұжымы қазақтың халық әні «Назқоңырды» нақышына келтіріп орындап, қазақы көрерменді таңдай қақтырды. Десек те, музыка – ұлт пен нәсілге бөлінбейді. Тек жанды дауыста ғана ән орындайтын тілі мен ділі басқа өнерлі жігіттер «Қайырлы кеш, Қазақстан!» жобасының сахнасында тілдерін барынша сындырып, әсем әнді әуелете шырқады.


Жігіттің қыз баласына деген әдемі сезімін бейнелейтін әннің сөздері қандай әсерлі болса, әуені де сондай сазды. Сондықтан болар, халықтың баға жетпес қазынасына айналған «Назқоңырды» дәстүрлі әншілерден бастап, бүгінгі таңда талғамы биік эстрада өкілдері де орындап жүр.
Эстрада жұлдыздарының ішінде Роза Рымбаеваның, Медеу Арынбаевтың орындауы халықтың есінде ерекше қалды. Ал жастардың арасынан бұл әнді «Superstar.kz» байқауының жеңімпазы Қайрат Түнтеков 2010 жылы Юрмалада өткен «Жаңа толқын» халықаралық байқауында орындап, төртінші орынды иеленген болатын. Ізінше бұл әнге бейнебаян да түсірді.

Биылдыққа оқыған екі кітабым, мен үнемі оқитын блоггерлерде тіл үйренудің артықшылығын айтыпта, жазыпта келеді.
Елбасыда биылғы жолдауында ағылшын тілін үйренудің қажет екенін шегелеп бекітіп берді. Соңғы күндері (опшым айлары, жылдары) Ағылшын тілін үйренуге құштарлығым артып-ақ жүр. Бірақ күнделікті күйбең тірліктен шаршап келгенде сол құштарлық әп-сәтте талқан болады.
Тіл үйренушілердің кеңестерін, сайттармен бағдарламалардың бәрін қарағаныммен соңында бір нәрсе кедергі келтіріп, желкемнен тартып жібермей тұрғандай көрінеді. Осы жайлы таныстарымнан кеңес сұрасам?! -олардың бәрі ақылдасып алғандай, Соның не керегі бар, ағылшын тілін үйреніп қайда барасың? -деп, іштей аяқтан тартқысы кеп тұратыны байқалады. (Бәлкім менің ойым солай шығар). Жә, ол уақытша кедергі екені анық. Бірақ ертеңге қалдыра бермей тіл үйренуді тездетіп қолға алу керек. Әйтпесе Абай секілді "Қолымды мезгілінде кеш сермедім" -деп іштей өз ісіме өкініп жүрмесем болды. Бүгін, дәл осы сәттен бастап ағылшын тілін үйренуге бар күшімді саламын. Тіл үйрену артықшылық қана емес, тіл үйрену білім алу, білім қууға керек басты кілт!
Ал, сіздер тіл үйренген болсаңыздар пікірге кеңестеріңізді қалдырыңыздар!
Әсіресе жұмыстан кейін шаршап келіп тіл үйреніп жүргендер болса.

Менің биыл қытай тілін үйреніп жүргеніме бір жарым жылдың жүзі болып қалыпты. Осы уақыт аралығында маған сабақ берген қытайлық мұғалімдермен сөйлесіп жүріп аспан асты елін біршама танып- біліп қалдым. Сол қытайлықтардың айтуы бойынша, еліміздің біраз артықшылықтары бар екен:

1) Ғимараттардың алуан түрлілігі. Қытайда үкімет жоспары бойынша тұрғын үйлер бірдей 25-28 қабатты блогтар ретінде қаз-қатар тізіліп тұрғызылады екен. Ол үйлер жер сілкінісі кезінде кейде шыдамай, көп адам үйіндінін астында қалып жатады. Сол үшін, қытайлықтарға бірі қызыл кірпіш, бірі сары кірпіштен салынған, аласа, биік үйлердің алуандығы әсем көрінеді.
2) Тамақтың сапасы. Қытайда тұтынушы халық тым көп болғандықтан, өндірушілер көбіне сапа емес -санына, жеделділігіне назар аударады. Сол себепті, тағамдардың кейбір түрлері құнарсыз, сапасы төмен болып келеді. Қытайлықтар осындағы нанның түр-түрінің көптігіне және дәмділігіне таңданады. Сондай-ақ, балмұздақ, шоколадтың дәмі ерекше дейді.

3) Қазақтардың болмысы. Қытайлықтар негізінен өте сыпайы халық. Оларда да ағылшындар сияқты үнемі жымиып, күліп жауап береді. Сол себепті де, адам сені жақтыртпай тұр ма, жоқ па, түсіну қиын. Ал, қазақтар олай емес, шынайы ниетін эмоциясымен көрсете біледі дейді.

4) Ашық мінезділік. Қазақтар әңгімеге жақсы. Әсіресе, таксистер дайын тұрған әкім, тарихшы, экономист мамандар көрінеді.

5) Жайбарақат өмір. Қазақстанда адамдар біртүрлі алаңсыз, асықпай, саспай жүреді дейді. Ал, қытайда сіз бір күн жұмысқа шықпай қалсаңыз сіздің орныңызға жұмыс істеуге дайын 200 адам бар.

6) «Барлығы арзан!»-ДЕЙДІ де… енді бұл салыстырмалы түрде. Олар үшін, әрине, 1 юань- 45 теңге болғаннан кейін солай. Қаншама шетелдік студенттердің доллар, эвроларымен келіп, мәз-мейреам болып жұргендерін көргенбіз.

7) Еркіндік. Қытай халқы өте консервативті, өз дәстүрлерін қатты ұстанатын, тәртіптері қатал халық (жемқорлық, мұнай-газ ұрлаған үшін өлім жазасына кесетінін айтпағанда) Мәселен, қытай мұғалімдері біздің оқушылардың сабаққа кешігіп келетіндігі, телефондары шырылдаса аудиториядан шығып кететіндігі өте ерсі көрінеді. Қытайда кешігіп келген студент сабақ бойы түрегеліп тұрады, ал телефонмен ұсталған студент онысынан айырылып, ешқашан қайтарып ала алмайды екен.

8) Бос кеңістіктің көптігі. Ең үлкен артықшылығымыз осы-ау. Қытайда бір жерге барамын десеңіз 2 сағатыңыз ғана жолға кетеді. Адамның көптігінен бірінші реттен метроға отырып кете алмайсыз, жолыңыз болса 2-ші, болмаса 3-ші партияман ғана орын табасыз.

Солаааай)

Əлемдегі ақылды елдердің қатарынан Америка көш бастап тұр екен. Мүмкін білім жүйесі мықты шығар. Мүмкін тəрбие жақсы шығар. Осылардың халқы қалай ақылды деген сұраққа жауап іздеп көрдім.

Барлық кинолар, компьютерлер, технологиялар осы кəрі құрлықтан бастау алады. Бұл елде көбінесе қашықтықтан оқытылу жүргізіледі. Көзбен көргендер американдық оқушылар сабаққа немқұрайлы қарайтын көрінеді. Сонда да əйтеуір осы ел бірдеңені шығарып жатады. Əлқисса былай екен. Батыс елінің ата- анасы баланың қызығушылығына аса мəн береді. Ол бала не нəрсемен айналысқысы келеді. Болашақта қандай саланы шыр айналдырады баланы сол кəсіпке бейімдейді екен. Біздегідей «менің балам əкім болады, бастық болады» деген сөздерді айтпайды. Қысқасы біздегідей универсал емес проффессионал етіп шығарады.
Бəлкім көреалмаушылық жоқ шығар

Бостан бос, еш әрекетсіз, не өзіңе, не басқаға пайдаң тимей өткен уақыт «өлген уақыт» деп саналады.

Ал 5-ке шақырылған той 8-9-да басталғанда «мен сол кеште 3-4 сағатым- уақытым, яғни өмірім текке кетті, өлді» деп санаймын! Кешігіп баруға қалыптасқан тәртіп, той иесіне деген құрметім жібермейді.

Жылына қанша өмірім осындай тойларда, қонақтарда өліп жатыр десеңші! Ал бір тойға 300 адам жиналса, төртке көбейтсек 1200 сағат өмір шығады екен. Бұл деген не деген далаға кеткен ресурс! Текке кеткен өмір! Сол уақтты қаншама білім жинауға, қаншама денсаулық үшін спортпен айналысуға, басқа да пайдалы шаруаға жұмсауға болушы еді!!!

Ал бүкіл Қазақстанды алып есептеп көрсеңіз, бұл деген қанша адамның өміріне пара-пар уақыт қой!!!
Әрине той тәңірдің-қазынасы, бірақ уақытында басталып, уақытында аяқталса қандай ТАМАША!

Мен қарта ойнап, бильярд ойнап, сыра ішіп, крассворд шешіп, түкке тұрмайтын сериалдар көріп, нард ойнауға кеткен уақытты Өлген өмір деп ойлаймын. Адамдар ондай уақыттарын өзінің сүрген өмірінен сызып тастау керек. Сонда нақты қанша өмір сүргендері белгілі болады.

Мен өзім де осы уақытқа дейін жарты өмірімді ӨЛТІРІП алыппын!
Енді қалған азын аулақ өмірді өзіме де, маңайыма да пайдасы тиетін қылып өткізуді ұйғардым!