Орталық Азиядағы ресурс үшін күрес

Өндірілетін ресурстарының көп бөлігі шет елдік компанияларға тиесілі Орта Азияның мұнайы мен газы әлемдік энергетикалық қауіпсіздік үшін маңызды рөл атқарады.

Планетамыздағы үлкен газ өндірілетін үштіктің қатарына кіретін Каспий шельфіндегі Қашаған сияқты жағалауда орналасқан әлемдегі ірі орындар немесе Түркмениядағы Оңтүстік Ёлотен жері Орталық Азияның аумағына енеді.
Тасымалдау құбырлары Орталық Азиядан барлық бағытқа таралады, сонымен қатар шығысқа қарай тартылуы тиіс деп отырған Қытай мүддесіне қарамастан, қазіргі уақытта батысқа басымырақ кетіп жатыр.

Теңізге (Каспий теңіз емес, Әлемдегі ең үлкен көл, себебі: Мұхитқа шыға алмайды, тұйық) шыға алмайтын ортаазиялық елдерге Қытай қанша тиімді мүмкіндіктер жасап отырғанымен, олар таяу онжылдықта Еуропа энергетикасындf үлкен рөл атқара бермек.

Алыстағы нарық
Бұл саладағы (Каспийдің қарсы жағында орналасқан Әзірбайжан еліне де қатысты) Орталық Азияның басты проблемасы – ресурстарды нағыз табыс көзіне айналдыра алмай отырғандықтарында.

Негізінен бұл жұмыстар, экспорттық маршруттар ұйымдастырып және ортаазиялық ресурстарды халықаралық нарыққа шығарып отырған шет елдік компаниялардың мойындарына жүктелген; тағы да басқа жолы – бұдан қымбатырақ қаражат төлеп, Ресей аумағындағы Кеңес заманында салынған транзиттік жүйелерді қолдану. Бірақ, шет елдік компанияларға ортаазиялық елдердің билік өкілдерімен тіл табысу оңайға түсе бермейтін көрінеді.

Мысалы, Түркіменияда қазба байлығы бар жерлерін толық бақылауда ұстауға толық мүдделі екен, сөйтіп олар келісім-шартқа отырған шет елдік компанияларға ойларына келген әрекетпен айналысуға шектеу қойып тастаған.

Қазақстандағы биліктегілер, осы салаға байланысты заңдарына қарамастан, ресурстарды игерушілер мәселесіне келгенде, олардың ұлтына көп мән беретіндіктерін байқатып қойды. Бұл атап айтқанда, сенімді инвестициялайтын әріптес елдердің репутациясына қауіп төндіруі мүмкін екен.

Батысқа ұмтылыс
Қазақстандағы жұмыстардың басты мақсаты — 2012-2013 жылдан кейін Қашаған жұмысын бастаған соң, елден әлемдік нарыққа күніне 1,5 млн баррель мұнай тасымалдау болып тұр.

Өңірлік мұнай тасымалдау желісі


Касgий жағасындағы тек үш республиканың, атап айтқанда Әзірбайжан, Қазақстан және Түркімения зерттегіш ғалымдырдың бүгінге дейін тауып, есептеп қойған нәтижелерінің шамамен 3,5% яғни 50 млрд баррель (7 млрд тонна) шикі мұнай өнімін иемденіп отыр; әлемдегі газ қорының 12,5 трлн куб метрі, шамамен 6,8%-іне тең байлық та осы елдердің меншігінде.

Қытайға жіберіліп жатқан Қазақстан мұнайы үш-төрт жылдан кейін күніне 400 мың баррель мұнай тасымалдаса да, батысқа жіберіліп жатқан мұнайдан үш есе аз болар еді.

Қытайға газ керек
Түркімения – қазірде Қытайға жақсы табыс беріп отырған мемлекет.
Небәрі 2,6 жыл ішінде Қытай ұлттық мұнай корпорациясы (CNPC) Солтүстік Түркімениядағы Бағтыярлықтан — Өзбекстан және Қазақстан жері арқылы – Солтүстік-Батыс Қытайдағы Шыңғжан-Ұйғыр автономиясына дейін 2,2 мың км болатын газ құбырын тартып үлгерді.

Өңірлік мұнай тасымалдау желісі


Болашақта Түркімендер Үндістанға, Пәкістанға, егер тыныштық орнап жатса Ауғанстанға да газ тасымалдауға да мүддесі бар.

Бүгінде түркімен елінің газы Ресей, Қытай, Иранға шектеулі мөлшермен ғана кетіп жатыр; бұған Ашхабаттың Мәскеу мен Тегераниен сөзге келіспей қалуы себеп.

Түркімендердің Еуропа нарығына газ шығару себебінің бірі осы еді. Бірақ, бұл жерде Әзірбайжанмен жүргізілер келіссөзде қиындықтар тууы мүмкін, себебі әлі күнге дейін екі жақ Каспийді бөлісе алмай келеді.

2008 жылғы өндірілген мұнай:


BBC агенттігінің нақ тілшісі Джон Робертс керекинфо беріп тұр