Қазақ елінің әлеуметтік-саяси, шаруашылық-этникалық және мәдени дамуының орталығы болған орта ғасырдағы Сауран қаласына былтырғы жылы қыркүйек айында арнайы экскурция жасап барған болатынбыз. Экскурция құрамы Шымкенттің әр түрлі саласында қызмет етіп жүрген, әлеуметтік желі белсенділері — #тәттішай жамағаты.



Отырар, Түркістан, Сайрам, Сауран секілді ортағасырлық қалалардың қазақ тарихында алатын орны ерекше. Солардың арасында жалғыз қала – Сауранның ғана қабырғаларының сұлбалары сақталған. Сырдарияның ортаңғы ағысында орналасқан Сауранның қираған орны Қазақ тарихының талай құпия сырларын бауырына басып жатқан жабық мұрағат секілді.



Сауран – ХІІ ғасырда ірі сауда орталығы ретінде іргетасы қаланған. Түркістанның солтүстік-батыс жағындағы 30 шақырым жерде орналасқан.



Биіктігі 6 м қабырғамен қоршалған қалашықтың өлшемі солтүстік-шығыстан оңтүстік-батысқа қарай 800 м, солтүстік-батыстын оңтүстік-шығысқа қарай 500 м, мәдени қабатының биіктігі 2 м.



Сауран туралы алғашқы деректер 10-ғасырдағы еңбектерде кездеседі. Араб тарихшысы Мақдисидің шығармасында «Сауран жеті қабат дуалмен қоршалған үлкен қала, оның ішінде рабат, мешіт бар» деп жазған. Шыңғыс хан шапқыншылығына байланысты оқиғаларда Сауран туралы деректер кездеспейді. 13-ғасырдың орта шенінде Сауран Ақ Орданың астанасы болды. 14-ғасырдың аяғында қаланы Әмір Темір әскери қамалға айналдырған. Үлкен мешіті болып, ислам дінінің Қазақстанға тарауына ықпал еткен.



16-ғасырда Сауран мұнаралы биік дуалдармен қоршалған үлкен қала болған. Оның ірі-ірі құрылыстарының ішінен замандастары «шайқалмалы минаретті» және қала мен оның айналасын сумен қамтамасыз еткен кәріздерді – жердің астынан салынған каналды ерекше атаған.



Сауран 17-ғасырдың аяғы мен 18-ғасырдың басында әлсіреп, 19-ғасырдың басында біржолата күйреген. Қазіргі кезде Сауран қабырғалары мен мұнараларының қалдықтары бар, ауданы 550 – 800 м дөңгелек алаң. Қаланың ішіне қақпа арқылы кіруге болады.