19маусым күні Қызылордада облыс әкімі Қ.Көшербаевтың, «KAZAKH INVEST» ұлттық компаниясы» АҚ Басқарма төрағасы Біржан Қанешевтің және Байқоңыр қаласы әкімшілігі басшысының орынбасары Ольга Когайдың қатысуымен Байқоңыр қаласында кәсіпкерлік пен туризмді дамыту мәселелеріне арналған «Байқоңырда бизнес жасау мүмкін бе?» атты ІІ халықаралық интернет-форум өтті.
Сондай-ақ, онлайн режимде өткен форумға әлемнің 10 елінен: Ресей, Қытай, Ұлыбритания, Нидерланды, Әзербайжан, Израиль, Түркия, Финляндия, Дания және Қазақстаннан өкілдер қатысты.
Облыс әкімі интернет-форумды аша отырып, «жұлдызды қалашықтағы» бизнестің даму перспективалары туралы әңгімеледі. Сонымен қатар қазіргі таңда Байқоңыр қаласындағы 14 нысанды аймақтың коммуналдық меншігіне өткізу туралы жұмыстар жүріп жатқанын, ал олардың негізінде өнеркәсіптік контейнерлер жинау, тұрмыстық және өнеркәсіптік құралдар өндірісі, тоқыма, тамақ өнеркәсібі сияқты өндіріс орындарын ашып, туризмді дамытуға толық мүмкіндік бар екенін атап өтті.
-Бұдан бөлек 2023 жылға дейін ҚР туристік саласын дамыту Тұжырымдамасы аясында «Байқоңыр» туристік-ойын-сауық аймағын құру жоспарлануда. Бұл аймақта шолу алаңдары, ғарыштық аттракциондар, сауда орталықтары, музей, аквапарк, кинотеатрлар болады. Аталған нысандарды ашу мемлекеттік-жекеменшік әріптестік аясында жүзеге асырылады. Қазір инженерлік инфрақұрылым тарту жұмыстары жүргізілуде. Біз барлық кәсіпкерлер мен қызығушылық танытқан тұлғаларды осы іске атсалысуға шақырамыз. Байқоңыр қаласы инвесторларды қабылдап, олар үшін қолайлы жағдайлар жасауға дайын,-деді Қ.Көшербаев.
Форумға қатысушылар өз кезегінде «Байқоңыр» кешенін дамыту бойынша, мәселен: ақылды технологияларды енгізу, туристер үшін нұсқаулықтар әзірлеу, өнеркәсіпті дамыту сияқты ынтымақтастықтың перспективті бағыттарын талқылады.

Байқоңыр қаласында Ғарышкерлер күніне арналған XII «Ғылым әлемін ашамыз» ғарыштық зерттеулер бойынша Халықаралық ғылыми жарыстар өтті. Астана қаласы әкімдігінің ресми сайтының хабарлауынша жарыстан елордалық 26 жас ғалым үйге олжалы қайтыпты.


XII «Ғылым әлемін ашамыз» ғарыштық зерттеулер бойынша Халықаралық ғылыми жарыс Байқоңыр қаласында академик В.Н. Челомея атындағы Халықаралық ғарыш мектебі базасында «Дарын» республикалық ғылыми-практикалық орталығымен Ғарышкерлер күні қарсаңында жыл сайын өткізіледі.

Ғылыми жарыстардың басты мақсаты — балалар мен жасөспірімдердің қызығушылығын арттыру, ғылыми-зерттеу қызметіне баулу, отандық және әлемдік ғарыштық жетістіктерді насихаттау, ақпараттық және ғарыштық технологиялар саласындағы халықаралық ынтымақтастықты ынталандыру, дарынды балаларды анықтау, дамыту және қолдау.

Ғылыми жобаларды қорғау 5 секция бойынша жүргізілді: «Зымырандық техника және инфрақұрылым», «Ғарыштық ақпараттық технологиялар және модельдеу», «Экология және ғарыштық қызмет», «Астрофизика және Дүние жүзінің эволюциясы», «Күн жүйесі».

Жарысқа 11-сынып оқушылары – биылғы республикалық ғылыми жобалар конкурсының ІІ кезеңінің жеңімпаздары мен жүлдегерлері, І, ІІ және ІІІ дәрежелі диплом алғандар қатысты. Ғылыми жобалар жарысының қорытындысы бойынша 26 елордалық оқушы жүлделі орындарға ие болды, соның ішінде 9 «алтын», 7 «күміс», 10 «қола».

— Жарыс жоғары деңгейде ұйымдастырылған. Балалар ғарышқа жақын кеңістікке енді. Алғаш рет Байқоңыр ғарыш айлағын, тұңғыш ғарышкер музейін, конструктор Королевтың үйін тамашалады. Көптеген пайдалы ақпаратты олар өз жобаларына қосқан болатын. Осылайша, жарыста жақсы нәтижелерге қол жеткізді, — деді «Астана дарыны» РҒПО инновациялық педагогикалық технологиялар зертханасының әдіскері Жанар Бейсенбаева.

Төреғали Төреәлі және Ерке Есмахан. Алло (ән сөзі)

Сөзі: Қайнар Алакөзов / Әні: Құрал Молжанов

Ернар patick Бекеновтың "Call of duty" ойнап отырып, Байқоңырда тапсырмалар орындағаны жайлы постынан кейін осындай тақырыпта жазба жариялағым келді.

Жалпы, Қазақстан компьютер ойындарында аса жиі болмаса да, біршама кездеседі екен.

Қызылорданың бүйіріндегі Байқоңыр білмейтін адам кемде кем. Ғарыш айлағының аты әлемге әйгілі. 60 жыл бұрын жер кіндігінен ұшырылатын зымырандарды құрастыратын қызметкерлерге арналып қала салынды. Көпшілік үшін жұмбақ саналатын қаланың тыныс-тіршілігімен танысып қайттық.

Алғашында Заря кейін Ленинск аталып, 1995 жылдан бері қала Байқоңыр атауын алды.

«Жұлдызды» қалаға келген әрбір адам алдымен мұражайға бас сұғады. Біз де сол дәстүрден жаңылмадық. Мұнда төрт зал бар. Кеңес Одағы тұсындағы Байқоңырдың тарихы, сынақтан өткен зымырандар, этнографиялық дүниелер мен көрме залында тамсандыратын дүниелерге толы. Жалпы, мұражайда ғарышкерлердің киетін киімі мен ішетен тамақтарына дейін қойылған.





«Байқоңыр» ғарыш айлағынан осы уақытқа дейін 2500-ден астам ракета мен 1500-ге жуық ғарыштық аппараттар ұшырылған.

Әлемде ғарыш айлағы Жапония, Үндістан, Франция, АҚШ елдерінде бар. Соның ең үлкені осы «Байқоңыр» ғарыш айлағы саналады. Мұнда ұшырылатын ракеталардың көлемі де, салмағы да үлкен. Сондықтан болар мұнда зымыранның көкке көтерілгенін тамашалауға келетін туристер көп.




Жергілікті халық мына жерді «Мотовоз» деп атайды. Яғни ғарыш айлағына жұмысқа баратындар таңғы сағат 6-дан бастап осы жерге жиналып, пойызға отырады.


Бүгінде ғарышты қалада 74 382 адам тұрады. Оның 60-ы қазақстандық азаматтар. Жер көлемі 5498 га. 350 көпқабатты тұрғын үй бар.

Қалада 14 мектеп, 2 музыкалық мектеп, 3 университет, 3 арнаулы оқу орны, қалалық мәдениет үйі, 2 қалалық аурухана, 3 емхана бар.
Мектеп демекші, мұндағы 6 қазақ мектебі және 1 балабақша жаңа оқу жылынан бастап қазақстандық білім беру стандартына көшетін болады.

Ал Қазақстан Үкіметі салған перзентхананы ресейліктердің балансына беру жөнінде жұмыстар жалғасып жатыр.

Қалада демалыс орындары жетерлік. Шаһардың он жылдығына арналып салынған стадион бар. Сондай-ақ, бассейн, демалыс парктері жұмыс істеп тұр.




Қаладағы ең үлкен көше Абай атымен аталады. Қазақтың бас ақынының ескерткіші де орнатылған.



Қаладағы әр бір ескерткіштің өзіндік ерекшелігі мен тарихы бар. Мәселен, мынау Байқоңырда 1960 жылы континентаралық баллистикалық Р-16 зымыранның алғаш рет сынақ ретінде ұшыру кезінде орын алған апаттан қаза болған адамдардың құрметіне қойылған ескерткіш.


Ал мынау «галактика» деп аталады. Күнді айнала орналасқан планеталар белгіленген.


Жалпы, ғарышқа байланысты қалада ескерткіш, макеттер көп.












Мына ғимаратта бұрын «Буран» ракетасы құрастырылған. Қазір «ҚР Президентінің «Байқоңыр» кешеніндегі арнаулы өкілінің қызметін қамтамасыз ету басқармасы» мемлекеттік мекемесі жұмыс жасайды.

Бір ерекшелігі мұнда әр адам басына бір талдан келеді десек те болады. Қалада 75 мыңнан астам түп ағаш бар екен. Көшелер мұнтаздай, тап-таза.



Күннің қызуы қайтуымен тұрғындар серуендеуге көшеге шығады. Басым көпшілігінің баратын жері «Источник». Яғни, дария жағасына барып, салқындап қайтады. Көшедегі су бұрқақтардың жанында балаларын ойнатады.




«Байқоңыр» Ресейге ұзақ уақытқа жалға берілген қала. «Жұлдызды» қаланың тіршілігі осындай. Қаланы мұнан әрі көріктендіріп, әлеуметтік-экономикалық тұрғыда дамыту бағытында жобалар жетерлік. Екі емелекет арасында арнайы бағдарлама да қабылданып, алқашқы қадамдары жасалуда. Барлығы сәтімен жүзеге асса бренд саналатын Байқоңырдың болашағы кемелдене түсері анық.

— Мәке, көрінбей кеттің ғой? — деп Амантай амандасып, асханаға кіріп кетті. Күн сенбі болатын. Қолымдағы бір жапырақ қағазды жетекшіме тапсырдым. Жұмыс уақыты аяқталған соң Мәдениет сарайына жол тарттым. Қарным да аш еді. Соған қарамастан Талия Рафаэлловнаның ашық сабағына қатысуға бел будым. Қаланың тарихы тұнып жатқан мұражайға барған күні «Солнышко» мультипликация үйірмесіне де кіріп шыққан болатынмын. Бұл үйірмеге жиырмаға жуық оқушы қатысады екен. Ашық сабақтан соң ғана бұл ұжымның жұмысымен толықтай таныса алдым.

---

---

Мультипликация

Өлген тілдің түсіндірме сөздігінде мультипликация сөзіне «көбейту» деген түсініктеме берген. Қазақша айтсам, техникалық амалдар арқылы үстелде жатқан суреттердің ауысу реті бойынша қозғалыстағы суреттер иллюзиясын жасау ғой. Еуропалықтар мұны «анимация» дейді. Француздардың сөзі екені рас, Le Grand Robert деген алты томдық түсіндірме сөздігінде бұл сөзге «тірілту», «жан беру» деген мағына берген. Жалпы, мультипликация туралы орыстар жақсы мәлімет берген. Ал мен ашық сабақ барысында мультфильмнің әлі жарық көрмей тұрып қандай қадамдардан бастау алатынын көргем. Grand Duos-ым көргенімен бөліссін ал.

---

---

Алғаш келгенде мұғалім мен оқушылар диалогының куәсі болғанмын. Жоқ, бұл мектеп емес, үйірме. Талия апайдың педагогикалық іс-әрекетіне қызықтым. Балаға деген мейірімі де бар, жұмысына деген адалдығы да көрініп-ақ тұр. Балалар ойынға еріксіз беріліп кеткен тұста ұстазы үлгілі түрде ескерту жасап, балалардың ойынды ары қарай жалғастыра беруіне рұқсатын бергені де естен кетер емес. Бұл балалар мультфильмді қалай жасайды екен? Өздері дыбыстайды екен. Жалпы, мультфильмді дүниеге әкелудің қиындығын саналы түрде дұрыс түсінемін. Міне, балалардың қандай міндеттер атқаратыны, мультфильмді қалай дыбыстайтыны менің ұйықтап жатқан қызығушылығымды анимациялық түрде теуіп оятқан да болатын.

---

---

---

---

Жаттығулар жұмысыБалалар жаттығудың жеңіл түрінен бастаған болатын. Бір қызығы, ұстаз да бірге жаттықты. Әй, педагог деп бекер жазбадым ғой мен. Әлбетте, мұндай жаттығулардың мультипликациямен қырық қайнаса да сорпасы мен көжесі бірге қайнайды. Бар болғаны, назарыңыз суреттерде болсын.

---

---

Бұл не жаттығу деп ойыңызға «жоңғар шапқыншылығын» жасай көрмеңіз. Сіз үшін жаттығуларды видеоға түсірген болатынмын:


Мына видеода балалардың мультфильмді қалай дыбыстайтынын көрмесеңіз де, дауыстарына қызығатын боласыз. Жаңылтпаштарды сайрай жөнелетін дауыстар әлгі Союзмультфильм туындыларындағы дыбыстауларға өте-мөте ұқсайтын сияқты, иә?!

---

---

---

---

Мультфильм

Негізі, ашық сабақта көбінесе жаттығумен жұмыс болды. Содан соң мұғалім нобайдағы жұмысымен бөлісті:

---

---

Сабақтың соңына таман балалардың пластилиннен жасаған кейіпкерлерін көрдік.

---

---

Сабақтың қанша уақытқа созылғаны есімде жоқ екен. Әйтеуір, қарнымның қатты ашқаны анық есімде. Шаршау да болды. Мұнда сонымен қатар «Мечта» сурет өнері студиясы бар еді. Ал оның жай ғана көрмесі өтіп жатты.Елена Васильевнаның балаларының суреттерін тамашалауға шамам жетпеді. Қарнымның қатты ашқаны әрі қарай шыдатпады. Талия Рафаэлловнаның да пікірін алмай үйге қайтып кеттім. Дегенмен, қаңтар айында дыбыстап, ақпан айына қарай мультфильміміз дайын болады деген.

---

---

Ертеңіне жұмысқа жетсем, директор мырза арызыма қолын қойған екен. Жетекшім арқылы жолдаған болатынмын. Айлық та түскен екен. Түбіртекті жыртып тастадым. Өткен айда да осындай жиырма мың теңгенің көлемінде айлық алған едім. Жұмыстан өз еркіммен шыққаныма еш өкінбедім...

---

---

P.S.

— Іһқее-хеһе-х! — деп Алматыдан бөлем хабарласты. Жазда қыдырып келгенде күннің 40 градус ыстығында қаланы көрсеткен едім. Ал қазір Байқоңыр суық. Бұл жүгермекке енді қайтпек керек? Жұмаділдаев болғанын қайтейін, бұл өзі тарихқа, ескерткіштерге қызығатын адам. Міне, Байқоңыр қаласының тарихи мұражайы бар екенін кеше ғана білдім.

---

Қала мұражайы Мәдениет сарайында орналасқан. 1967 жылы қарашаның жетінші күнінде құрылған. Мұражайда 4 зал бар. Қала тұрғындарының айлықтан айлыққа әзер жететіні себеп болар, оған қоса рубльдің теңгеге деген «шезлонг» қатынасы бар — осыған сәйкес мұнда көбінесе қонақ боп сырттың адамдары келеді. Мұражайға 40 рублімді төлеп кірдім. Иә, мұнда суретке түсіруге болмайды. Жоқ, болады. 50 рубліңді төле де, суретке қалағаныңша түсіре бер. Жалпы, бұдан басқа мәліметті мұражайдың сайтынан іздесеңіз болады: www.museum-baikonur.ru

---

Ерлік және Еңбек даңқы залы

Мұражайдың ең алғашқы залы. Кеңес Одағы тұсындағы Байқоңырдың тарихы осы залда тұнып жатыр.Алғашқы құрылысшылардың марапаттары осында жиналған. Дауылбаев көкеміз де бар екен.Жо-жоқ, Сталинның шинелі емес. Бұл Байқоңыр ғарыш айлағы құрылысының басшысы болған генерал-майор Г.М. Шубниковтың жеке заттары ғой.Сынақтан өткен зымырандар да көздің жауын алып, көңілімді сергітті.Телеметрические датчики. Артемизайос деген шешесі өзбек грек жігіті Төретамның базарында қасапшы ғой. Сол жігіт телеметрияны "қашықтықты өлшеймін" деп жүр. Телеметрия телемеханиканың әдіс-тәсілдері арқылы бақылаудағы нысанның параметр өлшемі (кернеу, тоқ, қысым, температура т.б.) бойынша ақпарат алу болып табылады.

---

Зымырандық-ғарыштық техниканың даму тарихы және ғарыш кеңістігін игеру залы

Жапонияда, Үндістанда, Францияда, АҚШ-та да ғарыш айлағы бар екен.Ал бұл Байқоңырда 1960 жылы 24 қазанда континентаралық баллистикалық Р-16 зымыранын алғаш рет сынақ ретінде ұшыруға дайындық кезінде орын алған апаттан қаза болған адамдардың құрметіне қойылған ескерткіш. Батыста бұл апат Nedelin catastrophe деген атпен белгілі.Ғарышкерлер мұражайға құр алақан келмейді. Міне, мұражайға жасаған сыйлықтары осы.Ғарышкердің ішіп-жемін «Ну, погодиден» көрген едім. Енді мұражайдан көрдім.Ал мына дүниені көрген кезде астроном болсам деген бала арманы көп оқушы кезім есіме түсті.Көзі жоқтың өзі жоқ деп үн-түнсіз мына кереметті видеоға түсіріп алдым:

---

Этнографиялық зал

Иә, қазақтың дүниесін көргенімде қуанышымда шек болмады. Зал іші жүйелі түрде сапаның сәнін мұрныңа тақап та көрсетіп тұр.Мұражайдың мына дүниесі тіптен ұнады.

---

Көрме залы

Бұл зал шағын болғанына қарамастан қымбат дүниелерімен артық.Ал мына бір дүниеге қызықпай өте алмадым. Алыстан қарағанда түкке тұрғысыз сурет секілді көрінді.

---

Мұражай дәлізі де әдемі безендірілген екен. Бұл жердің де тынысы ерекше. Тіпті, облыс әкімінің мұражайға деген сыйлығы осында ілулі тұр.Мұражай ұжымы интернет деген қу дүниемен таныс екен. Рас-ей, «брат братом силен!»

---

Алдағы уақытта қонақ боп келетін бөлем өзін не күтіп тұрғанын да білмейді. Сонымен қатар мұражайда ғалымдардың дәрістері, ғарыш саласына қатысты фильмдер бар екен. Осындай дүниенің «дәмін» келесіде бөлеммен бірге "өле жегенше бөле жеп" көрермін. Оқырман, сізді де Байқоңырға қонақ болуға шақырамын. Бірге шәй ішеміз… :)

Тонадайда мырс-мырс күліп Ақнұр Бектеміс кетіп бара жатты… ©

---

"ҚАЗАҚСТАН" ТЕЛЕАРНАСЫ

AKA тоғай ішіндегі үйіне мырс-мырс күлген күйде кірді. Қарашаның қара суық мезгілі екенін есіңізге сала кетейін. Ақнұр Бектеміс сайттан алғыр «Ас мәзірі» сайтына кіріп, кеше ғана өзі жариялаған «Роллтон мен Big Bon по-доширакски» жазбасын оқыған бойда плазмалық «Рекорд» телебезерін қосты. Құдайдың бере салған жалғыз "Қазақстан" телеарнасын ғана көрсетеді екен. Ақнұрдың мән бермегенін байқаған әлгі телебезері Нұр Отан партиясының кәсіпкерлерді қолдайтын бағдарламасын назарына ұсына қойды. Ақнұр қылқ ете кілт тоқтай қалды. Жападан-жалғыз қалғанда өзінен-өзі сөйлейтіні бар. Құрылысшы қызды үнсіздікке не нәрсе бойсұндырды екен, ә?! Телебезер Көркем Аблаеваның кәсіпкер атанғанын мақтана көрсетіп жатты. Ақнұрдың екі беті қызарды да қалды.

---

---

АКА-НЫҢ АШУЫ

Сөйтіп, біздің Ақнұр ашуға бой бергісі келмесе де, ертегі оқиғасының жалғасуы үшін ашуға бой алдырды. Тіпті, ашу-ызасының бойында буги-вуги билегенін түрінен де байқауға болады. Сонда біздің қызымыз не үшін ашуланды? Міне, Ақнұрдың ашуды жеңу үшін ас әзірлейтін қазақбайшылық әдеті бар еді. Бұл жолы қандай тағам дайындайды екен? Көркем екеуі әлгі трафигі толғыр сайтта адамзат дәмін көрмеген неше түрлі тағамдардың дайындалуын жазатын. Крейтервейс сорпасын да әзірлеген осы екеуі еді. — Кеше ғана ас дайындап жүрген Көркем қалайша кәсіпкер боп шыға келді? — деп, Көркем қыздың пісірген бауырсағын қарқылдап күлген түрде дайындай бастады. Расында, оған Көркемнің ойда жоқта кәсіпкер болғаны қызық көрінді. Қызғанбады да. Ақнұр үнсіз қалғанда менің тіліме сөз қайдан қонсын?!

---

---

АЛТЫН БАУЫРСАҚ

Ашуы тарқамаған Ақнұр осыншама пісірген бауырсағын жалғыз тауыса алмайтынын анық білді. Ескі ағаштан жасалған терезесінен басын шығарды да, "әппағым-әппағым, сендей жанды таппадым" деп бұлбұлша сайрайтын кәрі қарға арқылы VKM -ге осы шақтан әлдебір дыбыстарды: абракадабра, ақалай-мақалай сиқырлы сөздерін қайталау арқылы хат жолдады. Алқамшүкірін айтып, көзі түскен бауырсаққа енді ғана тырнақтарына Orly лагы жағылған қолын соза беріп еді: — Ақнұр Бектеміс, мені жеме! — деген дауысқа лезде сұлап түсті. Есін жиған соң, «дауыспен» сөйлесе бастады. — Мен — алтын бауырсақпын! Сен — құрылысшысың, — деді бауырсақ. Ашуына жүк болған бауырсақты қолына ұстаған сәтінде: — Мені жеме! Жеті шелпек болып кетпей тұрғанымда жеті тілегіңді орындауға әзірмін, — деп қыздың көңілін тапты. Ал бауырсақтың бұл әрекеті қазақтың қызға сөзі жүрмейтін жігіттеріне сын. Алайда қыз баласын мал секілді алып қашуды алтын бауырсақ сөз етпеді. Ақнұрымыз ақымақ емес, құрылысшы. Сондықтан Санта-Мария Нашенте мешітін салу оның арманы еді. Қызымыз да пенде ғой. Пендешілікке салынып, Көркемдей кәсіпкер болуды қалады. Бірақ бұл тілегі орындалмады. Неліктен дейсіз бе? Жалғыз қырсық себебі: VKM келді. Сол сәтті пайдаланып, бауырсақ та ашық тұрған терезеден аксель секіріс жасап қашып кетті.

---

---

ТОҒАЙ ІШІ ДУ-ДУМАН

Алды-артына қарамастан қашып келе жатқан алтын бауырсақты бұрышта cannabis sativa шегіп тұрған Adiletshu тоқтатты. — Зомбилар ақылды мақұлық қой, — деді қарқылдап-күркілдеп. «Зомбидің қолын шауып, тісін қағып тастаса ешкімге зияны жоқ екен. Дәл солай жұмысқа сап қойса ешек сияқты еңбегі адал екен ғой жарықтықтың...» деп әңгімесін жалғай түсті. Бауырсаққа бұл кісінің тоқтамастан күле бергені ұнамады. Қашып құтылды. Алдынан кеше ғана Түркістаннан келген ErbolAliaskaruly шыға келді. Қарны әбден ашқан көрінеді. — Мені жеме! — дегеніне біздің Ерболымыз себебін сұрады. Әлбетте, бауырсақ ән айтты. — Мария Магдалина, чип-чип-чип! — деп ыңылдай бастағаннан-ақ әлгі балақай билеп, Күнсұлуын іздеп кетті. Бауырсақ бұған ашуланды. Әлі әндететін "Қызыл өрігі", «Бол жанымдасы», «Ақ маржаны» бар еді. Қамырын бір сілтеді де, жолын жалғастыра берді.

---

---

АЛҚАШ ӘУЛИЕ ВАЛЕРИЙДІҢ АҚЫЛЫ

VKM Ақнұр Бектеміске көмектесе алмады. Сөйтіп, сыпырғысымен Өскеменге ұшып кетті. Құмалақ ашуға қарсылық білдіретін қызымыз амалсыз Әулие Валерийдің үйіне барды. Алқаш әулиеміз есік алдында шалқанды тартқылап жатыр екен. Бір кезде көмекке мысық сасыған алжапқышы бар баба Зина жүгіріп келді. Екеуінің де шамасы келмеді. Ақнұр болса жай ғана бақылап тұр. Мұсылманшылық жасап, көмектессе де болар еді-ау! Олар да ізгі христиандар. Үшінші боп шалқан тартысқа қызы Наташа ұйқыдан ояна салған түрімен қосылды. Күні бойы ашық-шашық жүретін Наташаның бұл тұрысына Ақнұр Бектеміс жиіркеніп қарады. Ал Ispek92 осы қызды көрген бойда артына кеп жабысты. Әлбетте, алқаш әулиеге қызына жабысқан күйі қол ұшын созды. Ит-мысығы да қосылып, сері жігіттің үстін бүлдірді. Шал шаруасы біткен соң, Ақнұрға алтын бауырсақты іздеуден бұрын үйіне пластик терезе салдыруын кеңес қылды. Әйтпесе, бауырсақ табылғанымен, терезеден қайта қашып кетеді. Өкінішке қарай, пластик терезе Ақнұрдың ауылынан табылмады. Валерий әкей Төретамда сондай кәсіппен айналысатын Тимур Джуринский бар екенін айтты. Ақнұр «Түркістан-Сексеуіл» пойызына отырып, Төретамға жол жүрді.

---

---

ТИМУР ДЖУРИНСКИЙ

Ақнұр Тимур Джуринскийдің жұмыс орнына жеткен соң есіне Жәния Джуринская түсті. Дегенмен, ол үшін Көркем қыздай кәсіпкерлікті қолға алу бірінші орында еді. Бұл кәсіпті жыл бұрын бастаған Тимур цехті көрсетті. Цех орны әзірше Тимурдың үй жағында сарайда екен.


Ескі сарай ішінде Ақнұрдың тынысы тарылып, сыртқа шықты. Ом бху бхувах свах тат, сыртта да ашық аспан астындағы цех бар екен.


Ақнұрдың қызығушылығы оянғандай болды. Дегенмен, оның іздеп келгені басқа мәселе еді. Тимур да телебезерге шығамын деген оймен өзінің бәдік әңгімесін сапыра жөнелді:

Бұл кәсіптің басты ерекшелігі: айлықты күтпейсің. Бәрі де тапсырысқа байланысты. Ал қиыншылықтары: жасап берген соң қалай қолдану керектігін түсіндіріп бересің, бірақ сонда да қолдан қиратып тастайды. Бір жылға дейін кепілдік бар. Тапсырыс әр кезде әрқалай түседі. Қазір валютаның ойнауына байланысты қиыншылықтар көбейіп тұр. Бәрі ақшасын ұстап отыр. Жазда тапсырыс көбірек түседі. Қазір адамдар сапаға мән беретін болды. Негізі, кәсіп деген заман талабына қарай өзгеріп отырады. Сондықтан әзірге бұл нәрсе керек. Ағаш терезеден айырмашылығы көп. Боямайсың, сырламайсың. Тек қана шаңын сүртіп аласың. Кез келген пластикалық материалың жетпіс жылға дейін жетеді. Пластикалық терезенің тек резеңкесі ауыстырылады. Сынса, терезесін ауыстыру керек.

---

---

АКА АҚАЙДА

Тимур Ақнұрға пластик терезенің қалай салынатынын, жалпы, жұмыс барысын көрсету үшін оны Ақайға ертіп әкетті. Тимурдың қарамағында Асан мен Үсен деген екі батыр бар екен. О баста отыз мың теңгеге жұмыс істеген екеуі бүгінде елу мың теңге айлық алады екен. Бәрінен бұрын Ақнұрға жаңа салынған үйдің құрылысы әсер етті. Тіпті, мұнда қайдан неге келгенін ұмытып та қалды. Қиялдаған күйі терең ойға шомып кетті.

Ақнұрдың ішіне кіріп-шықпаған Тимур әңгімесін жалғастырды:

Бізде терезелер Түркиядан келеді. Қазақстанда да шыға бастады. Алайда сырттың терезелері жақсырақ боп тұр. Түріктердің, немістердің, қытайлардың пластика терезелері бар. Айырмашылықтары бар: күнге сарғайып кететіні болады. Қытайлық терезелердің де жақсылары болады. Бәрі бірдей емес. Тапсырыс берушілер көбінесе жылы болсын дейді, жел соқпасын дейді.

Бәсекелестер бар. Бірақ бар деп қорқуға болмайды. Әркім өз жұмысын таза істесе, ешкімді алдамаса, жақсы шығады. Біз бәсекеден қорықпаймыз.

Тимурдың мылжыңы ақыры Ақнұрдың зығырданын қайнатты. Бірақ Ақнұр бұл маңды бет алды тастап кете алмады. Алтын бауырсақтың да уайымы эндокарды бүріскен жүрегін мазалай берді. Аритмияға сәл-ақ қалған еді. Қажет кезінде электрокардиостимулятор да болмай қалды. Ақнұр Тимурдың мынадай сөздерінен соң сабасына түсті:

Мемлекеттен ақша бөлініп жатыр дейді. Бөлінсе бөлініп жатқан шығар, бірақ бізге жеткен жоқ. Біз барсақ, бізге анау дейді, мынау дейді. Мына жаққа жұмсайды, ана жаққа жұмсайды. Онымен айналысып жүруге уақыт жоқ. Жұмысты кім жасайды сонда? Терезенің шаруасы бір күнде біте қоймайды. Оны жинауың бар, салуың бар, тексеруің бар. Әуелі өлшемі алынады. Пластик терезенің зияны бар деп те естігем. Бірақ қарап отырсаң, жүз пайыз зиян емес нәрсе болмайды ғой. Барлық заттың плюс-минусы болады.

Ақнұрға таң қалуға болады. Ол сыртқа шықты да, жаңа салынып жатқан үйлерге көз жүгіртті. Өзі де құрылыс жайын ойлап, армандай бастады. Немене, болмайды ме екен? Бұл да құрылысшы ғой.

Шетелде пластик терезелерін қойып, қайтадан ағашқа көшіп жатыр деседі. Материалы тура осындай. Кепілдігі он жылға созылады екен. Бірақ ол бізде қымбат болады. Бұқараның тесік қалтасы көтермейді. Ақша бөлініп жатыр дейді, бірақ өз күшімізбен жұмыс істеп жатырмыз. DAMU-ға да барып көрдік, басқа да ұйымдарға бардық. Қыста тапсырыс аз болғанымен істеуге болады. Мен өзім соның мысалымын. Бұған дейін фирмаларда айлыққа жұмыс істедім. Ешбір жұмысқа алмады. Жұмыссыз жүрген соң осы кәсіппен айналыса бастадым.

Ақнұрдың бар ойы кәсіпкерлікте болды. Ол үй құрылысын қызықтаумен алаңсыз жүре берді. Тимурдың сөздері мына құлағынан кіріп, ана құлағынан шығып жатты.
Біздің қызымыз үй құрылысын сыртта тамашалап жүрген кезінде іште Құдайберген Бекіштің "Қуырмашын" сүймей-ақ тыңдайтын құрылысшы жігіт Зейнедин терезе салып жатты.


Асан мен Үсен елін табу үшін осы жерде жұмыс істеп жүр. Екеуінің де сынық ине мен пышақтың сынығын табатыны осы жер болса керек. Енді жақын жерден қазақтардың моласын тапса, елін табатын түрі бар. Молалы жерде су болады, сулы жерде ел болады деген сандырақ санасын сан-саққа жүгіртеді әлі.


Ақнұр Бектеміс ойдың түбіне батып, терең тыныс ала бастады. Алтын бауырсақтың уайымы 1400 теңгенің Аквафор сүзгісінен өткен суын сепкендей басылды. Por favor!

---

---

АҚЗЕРЕНІҢ ӘРУАҒЫ

Кенет Ақнұрдың көз алдына Zere әруағы көрінгендей әсер қалдырды. Табиғаттың сылқым күші болар деп Ақнұр сабыр сақтай алмай, абдырап тұрып қалды.


Өзі үшін уайымға түскен Ақнұрымыз алды-артына қарамастан қашты. Қала шетіндегі саябаққа жақындады. Бұл саябақ «Саяжан» атанып кеткен еді. Қарадан шыққан KILYZAMAN -ның билігі кезінде бір ингуш шешеннің он үш жасар Саяжан деген қызы осы саябақ ішінде жоғалып кеткен болатын. Бірақ Ақнұр бұл оқиғаны, бұл мекенді білмейді, тек мен ғой әңгімелеп отырған.


Қызымыз саябақтан аман шыққан соң орталыққа жетейін деп автобусқа мінді. Жұрт толы жерде жаны жай табар деп үміттенді.


Қызымыз автобустан түскен сәтте әлем төңкерілгендей болды. Орталыққа саябақ ішімен қорыққан күйде өтіп, өзі әзер дегенде жетіп еді. Енді не болды? Торғай Атажанның әруағы жыққыр, қайтадан «Саяжан» саябағы шықты.


Бұл жолы Ақнұр Бектеміс… Әдетте, бұл ертегіні Дулаттарға әңгімелеп берер болсаңыз, мына шежірені тарқата қисайып, масайраған күйде айтыңыз. Шапыраштыларға бұл әдіс сәйкес келмейді. Сөйтіп, Дулаттарда Шымыр деген бір атасы бар екен. Шымырдың өзі үш атаға бөлінеді: Бекболат, Шынқожа, Темірболат. Бекболаты сан жағынан көп екен: Жиенбай, Толмәмбет, Жиенбет, Шілмәмбет, Бестерек. Жиенбайда екі-ақ ұл болған екен: Жаңабай мен Шажыт. Жаңабайдан бес ұл тараған: Шоқан, Күлтемір, Айтқұл, Шөже, Сырлы. Ал Шажыттан үш ұл туады: Байқан, Бектеміс, Сәмбет. Дулаттардың қалған аталарын Албандардың тойында тарқата жатармыз. Міне, Ақнұр Бектеміс осы Шажыттың Бектемісіндей болса, бәлкім, есінен танып, қара жерге еркін құлау үдеуінің көрсеткіші 985 см/сек² болмас па еді. Бізге бұл құбылыс беймәлім, бірақ Ақнұрдың санасында мынадай естеліктер кадры жүріп жатты:

---

---

ОЯН, ҚАЗАҚ!

— Оян, қазақ! — деп орысша сөйлеген VKM бесін кезінде алма шырынын ішкен соң көз шырымын алған Ақнұр қызымызды оятты. Түрі бозарып, шошынып оянған еді. Сөйтіп, Малика көкесіне көрген түсін, алтын бауырсақты тәптіштеп түсіндіріп айтып берді. Жалпы, өмірде ешқандай «алтын бауырсаққа» сенім артпай, тек қана еңбектеніп өмір сүрудің маңызын түсініп, осыған сәйкес шешім шығарғандай болды. Шәйнекті қайнатып, екеуі дастархан басына жайғасты. Сол сәтте VKM сөмкесінен мына бір жапырақ қағазды шығара бастады:


Бұл басқатырғыштың сұрақтары мынандай еді: 1. Адамның өзіндік табыс алуға бағытталған дербес қызметі. 2. Кәсіпкерлікті, сауда-саттықты ағылшындар қалай айтады? 3. Сон Паскальдің ата-әжесі бұл сөзді Ресейде «подпись» деп айтады. 4. Қаражатты ұзақ мерзімге әр саладағы бағдарламаларға, инновациялық жобаларға құю. 5. Тауар өндірушілердің күресі. 6. Іс-әрекет жасауға бағыт беретін нұсқаулар жиынтығы. 7. Үй шаруашылығын жүргізу өнері. 8. Бағаның өсіп, тауар тапшылығы мен оның сапасының төмендеуінен болатын ақшаның құнсыздануы. 9. Шикізатты дайын өнімге айналдырудың әдіс-тәсілдер жүйесі.

Мутанттар туыла ма? Алматыда оқып жүргенімде осы сұрақ алдымнан көп шығатын. Жыл өтті, құлағым тыныш. Ал жазда бөлем қыдырып келген кезде таң қалған: — Қазақтың жері емес пе? Тіпті, мынау тұрған Қазалыдан келген Ispek92 -тің туыстары да дәл осы сұрақты қойған болатын. Рас, Байқоңыр қаласына құжатсыз кіру қиын. Ал мүмкіндіктері қарастырылған. Мен Атбасар, Щучинск, Жітіқараның Солтүстік Қазақстанда, ал Хромтау мен Жемнің Батыс жақта екенін білемін. Алайда жұрттың көбісі мен туған жердің қайда екенін, қандай қала екенін мүлдем біле бермейді екен. Осы бір себеппен Grand Duos-қа сенім артып, қаланы жаяу араладым...

---

---

№1 бөлік. Сырдариядан стадионға дейін...

Мен тұратын үйдің сиқы осы. Жалғыз біздің ғана ауламыз көлікке толып тұрмайды. Пошта жәшігі әкімшілікке шағымдануым арқылы пайда болды. Көшенің сәнін газ құбыры келтіріп тұр. Ал екі үйдің ортасы қазіргі күнде тегін автотұраққа айналған. Біздің мұрынбоқ кезімізде бұл футбол алаңы болатын. Жігіттер оқуға кеткен соң алаңымыз алаңсыз солай қалды. Бұл күнде санаға деградация жасайтын бір сұрақ бар: адам өзгерген бе, әлде заман өзгерген бе? Әлбетте, мен де жауапсыз қалуды жөн көремін. Дегенмен, сізге сұрақ: біздің алаңда ауланың жүгермектері доп теппейді, ал алаң «баяғы жартас сол жартас» әлі. Қандай өзгеріс бар екен? Иә, мүмкін олар жасыл алаңда бұт терлетіп жүрген шығар.

---

Өзен жағалауының көрінісі осы. Әкімшіліктің бұл жерді жиыстыруға құлқы жоқ. Әй, әкімшіліктің осы отырысы дұрыс-ей! Жағалауды қоқысқа толтырған әкімшілік емес қой! «Сатурн». Кезінде кинотеатр болса, қазір тек мәдени іс-шаралар өтеді. «Дом пионеров». Әлбетте, пионерлердің заманы өткен. Мектеп оқушыларын жетпіс түрлі өнерге баулитын үй. «Луна» осыдан екі-үш жыл бұрын жабылды. Кезінде талай оқушының мас күйінде, ал жігіттердің тасқа түйінделген қайран зар заманы болған еді. Ал шіркеуіміз сонау ІІІ ғасырда өмір сүрген, Рим императоры Гай Авреелий Валеерий Диоклетианның тұсында басы шабылған мегагиперсупер азап шегуші Әулие Георгийдің атында. satibaldi -ның ата-әжелеріне құрмет ретінде оқиғалардың хронологиялық кестесін ұсынамын:

1 сәуір, 1992 жыл	Протоиерей Геннадий Макаренко ізгі христиандарға алғашқы «жұмасын» өткізді.
24 сәуір, 1992 жыл (Пасха)	Протоиерей Алексий Бутенко алғаш боп басқарған ғибадатхананың тіршілігі басталды.
1992-1994 жылдар аралығы	Иерей Сергий Снопков «бас имам» болды.
1994-1996 жылдар аралығы	Иерей Евгений Ворончихин «бас имам» қызметін атқарды.
1996 жыл	Шіркеудің «бас имам» қызметіне Сергий Бычков тағайындалды. «Наиб имамы» протоиерей Михаил Иванцов болды.
1 маусым, 2005 жыл	Жоғары мәртебелі Елевферий (Олефир), Шымкент пен Ақмола архиепископтары шіркеуді дәріптеді.

---

Бәрі жек көретін ЦОН (ХҚКО). Мына еркек болса жүгіріп бара жатыр. Көк туымыз желбіреген орын — сот. Құдай сақтасын! «Титаник» кафесі тек жаздыкүн шілде болғанда орыстарға толады. Біздегі жұрт тұзды суы үшін мына құбырдың астына жата кетеді. Жым-жырт жағалауда жалғыз жүріп сергіп алдым.

---

«Орион». Бассейн. 2009 жылы 1 ақпанда ашылған мемлекеттік бюджеттік мекеме. Мекемеге «Олимпия» кафесі де тиесілі. Мұнда көбінесе балаларды жүзуге үйретеді. Сонымен қатар шейпинг те бар. Мекемеде 96 адамға арналған бассейн, дамбал кептіретін зал, он бес адамдық 2 жаттығу залы бар. Футбол алаңында еркектердің доп тебетінін көргем. Бірақ теннис алаңы «ескерткіш» үшін салынған-ау шамасы. «Десятилетие» стадионы «Маяк» спорт кешенімен қоса мемлекеттік бюджеттік мекемеге тиесілі «Байконур» спорт-сауықтыру кешеніне қарайды. Бұл кешен 2001 жылы 27 сәуірде құрылған. «Байқоңыр» кеден бекетінде тірі жанның бар-жоғы білінбейді. Байқоңыр әкімшілігінің бөлімшесінде тұрғындардың құжаттары рәсімделеді. Иә, сырттан келетін қаратабан «елім-айшыларға» да бір айлық уақытша құжат осы жерде дайындалады.

---

---

№2 бөлік. Алаңда Ленин алаңсыз...

Орталық алаң. Ленин де әжем заманнан бері әлі тұр. Кейде «Центральная» қонақүйіне жол сілтеп тұрған шығар деген азғын ойлар сананы сан-саққа шапқылатады. Суретте шошқаның етін жейтін орыстың екі сары домалағы 24 сағат бойы сауда жасайтын «Космо» дүкеніне кіріп бара жатыр. Бұл дүкенге өзім кіріп көрмеппін. Бұл дүкеннің орны кезінде офицерлердің үйі болған деседі.

---

Екінші дүниежүзілік соғыста о дүниеге аттанғандардың құрметі үшін саябақтың кіреберісінде ескерткіш қойылған. Қалалық мәдениет және демалыс саябағы Байқоңырдың бір шеті боп табылады. Ары қарай Жезқазғанға жол тартуға болады. Асықпаңыз, өкініштің үшінші дәрежесіне сәйкес әлі ондай жол салынбаған. Ал мұндағы атракционға бала-бақша көбінесе мереке күндері ғана келеді.

---

---

№3 бөлік. Arbeit? — Жоқ, Арбат!

Циолковский атындағы мен оқыған №2 қазақ орта мектебі. Биыл шынымен де іші-сыртын жөнге келтірген. Директор әжейдің жасы жетпістен "қашып" бара жатса да, «тағынан» тұратын ниеті жоқ. Алжыды деген осы! Әй, не де болса, әбілхаят суын ішіп жүр-ау осы. Мектептің жанында қарттардың балабақшасы бар. Орыстар әке-шешелерін азанда әкеліп тастап, кешке әкетеді. Балаңа жасағаның алдыңнан шығады деген осы.

---

---

№4 бөлік. Көлік және денсаулық һәм Қарулы күштер министрлігіне қарассыз қала бөлігі

Аурухана жаққа (госпиталь) жол тарттым. Госпиталь дегенім, кезінде бұл жер әскери аурухана болған. Тіпті, кереуеттері де сол тоқсаныншы жылдардан қалған дүние. Осыдан алты-жеті жыл бұрын соқырішекпен осы жерге түскен едім. Кереуетте жазылған «Мордовия» жазуы әлі есімде. Жолдың арғы бетінде жетімнің үйіндей қазақтардың әскери комиссариаты бар. Жеті насырым жерге кіріп, бетіңіздің суы бес төгілетіні сөзсіз. Мұнда әскерге бару үшін де, бармау үшін де тиын-тебен төлейсіз. — Отан алдындағы борышыңды өтемейсің бе? — дейді өзі әскерге бармаған иығында «шені» бар еркек. Бұл жетім бұрышта дамбал киген жігіттердің күлкісінен микрофлорасымен қоса ағызып шайып кететін оқиғалар көбірек болады. Ауруханаға қарама-қарсы бетте перзентхана орналасқан. Иә, қандай керемет, үшқабатты ғимарат деп тамсануға болады. Тек асықпаңыз. Перзентхананың сырты бүтін болғанымен, іші түтін. Ішінде лифт жоқ екен. Сөйтіп, әкімшілік түрлі себептерді негізге ала отырып, перзентхананың ашылуына рұқсатын бермеді. Қазақтардың бюджетті қалай тонағандарын әңгімеге қоспайын. Себебі бұл ғимараттың кірпіштері сонау 2007 жылдары қаланған еді.

---

Мәдениет сарайы. Міне, Қайрат Нұртасың да, Музартың да, Моцартың да, басқасы да мың теңгелік концертін осы жерде өткізеді. Соңғы рет оқушы кезімде Шаншарды тамашалауға келіппін. Балақай болса музыка мектебінің есігін ашып жатыр. Еті тірі аналар балаларын осы мектепке береді. Екінші қабатында біреу пианинода ойнап жатқан. Көзбен көрмеген соң құлақпен тыңдағандай болдым.

---

МАИ. Мәскеудегі авиациялық институттың филиалы. «Біз оқушы кезде бұның дәрежесі жоғары болатын. Қазақтан жылына бір-екі бала ғана оқуға түсетін. Ал қазір қазақтың ұл-қыздары өріп жүр. Шүкір, қазақтың білімі артқан екен», — деген ішкі монологым іштей тынды. Дегенмен, біздің колледждің мұғалімдері асханасы арзан деп осы МАИ-ға барады. Үшінші суреттегі ғимарат жұмыспен қамту орталығы ғой. Осы мекеме арқылы «Космос» колледжіне жұмысқа орналасқам. Мына қатынымыз Стелла емес, стела. "Ғылым және ғарыш" ескерткіші. №1 орыс мектебінің ғимараты ұнайды. Ғимаратта бөсіп жүр Таня, Катя, Машалар.

---

---

№5 бөлік. Шағын ғана ықшам аудан

6 және 7-ықшам ауданды жалғап тұрған мына жолда «Ленинск» жазуы әлі күнге дейін тұр. Дұрыс, бұл — тарих! Қаланың бір бұрышы 7-ықшам ауданға тіреледі. Ары қарай: Ақай елді-мекені. Сәйкесінше, Ақайға осы ықшам аудан арқылы өтесіз. №14 мектептің кімнің атында екенін білмеймін. Бұл да қазақтардың жылап жүріп ашқан бір мектебі. Орыстар оңайлықпен рұқсатын бермеген еді. «Евразия» базары қазақтың қолында. Қаладағы мақтауға тұрарлық орта. Дәл қасында «Аяулым» мейрамханасы бар екен. 2009 жылы «Голливуд» клубы болып ашылған еді. Бастығы — қазақ. Сол жерде біздің түлектер бешірі болған. Есте қалғаны, темірді көрдім де, қызды көрмедім. «Гранд» маркеті бар деп бір молда қуанып келе жатса, дәл артында түнгі клубы тұрғанын көріп, мешітке №1 автобуспен тайып тұрыпты.

---

---

№6 бөлік. Қала орталығы — Абай көшесі

Орталықты Абай көшесі алып жатыр. Көшенің мұрны ҚР ІІД мекемесіне тіреледі. Ар жағы — Ақай, мына жағы — Төретам. Жалғыз кітапханада бірде-бір қазақша кітап жоқ. Нәтижесінде жақсы білім алып шығасыз. Себебі қазақ тілінде мұндағы кітаптарды таппайсыз. Екіншіден, ақпаратқа қарныңыз әбден ашып жүрген болар. «Астана» кафесі қалай ғана дағдарысқа ұшырамай жүргеніне таң қаламын. Орталық үлкен базарды өзіміз «дәу базар» дейміз. Гагарин атындағы №8 қазақ орта мектебінің алды көлге айналды. Ал әскери бөлімшенің мына бір ғимараты солайымен тұр. Құлайтын түрі де жоқ. Біздің «Космос» колледжі сарбаздардан қалған осындай ғимарат қой.

---

---

№7 бөлік. «Даманский» ықшам ауданы

Континентаралық қос сатылы сұйықтық… іһқэх-һэх-іэх! Межконтинентальная двухступенчатая жидкостная ракета легкого класса 15А15 (SS-17) главного конструктора М.К. Янгеля. Оһ, міне, енді дәл келді. Даманский аралында орыстар мен қытайлар қақтығысқа қата қалса да, бұл Даманский шағын ауданы қазақ пен қазақтың талай төбелесіне куә болған жер. Сырттан келген қаратабан қазақтар осы ауданда көп. Сондықтан алқаш Жәкеңнің Бәке-Сәкелерге "әкең!" деп тәжікені таңға дейін созатынын жиі көретін боласыз. Әуезов атындағы №6 қазақ орта мектебінің артындағы ашық жер қоқыр-соқырға жиналған. Тіпті, мектептің айналасы қоқыс боп жатыр. Байқоңырдың бір бұрышы осындағы шеткі үйлермен бітеді. Ар жағы шекара. Байқоңыр мен Төретамды осы қоршау бөліп тұр.

---

---

Әдишінлей: Төретам

Білесіз бе, Қазақстан темір жолы арқылы Оңтүстіктен Батысқа қарай сапарға шықсаңыз, Байқоңырдың вокзалын таппай өтесіз. Жолсерік қатынға немесе қарынға теңгесін берсеңіз де, ол сізге тек Төретамның вокзалын көрсете алады. Мінген сасық пойызыңыз Төретамға жақындағанда қаланың картинасын көруіңіз сондай ғажап! Менің де айтпағым сол, Байқоңырға келу үшін жалғыз дүңгіршегі бар Төретамның вокзалынан 8 минут ішінде түсіп үлгеруіңіз керек. Ал мына сызба сіз үшін құпия карта болмақ.

1. 1000 теңге? Иә, вокзалдағы тайқарбай-майқарбай такси жүргізушілер сізді қалаға мың теңгеге жеткізіп салады. Бір жақсысы, сіз қаланың шетіне жаяу тартып, дуалдан секіріп жүрмейсіз. Кім біледі, бұтыңыз екіге ажырап кетер. Дегенмен, құжат көрсету арқылы өтетін шекарадағы (КПП) кезекші сарбаздарға сөзі өтпейтін шопырлар да болады. Міне, күніңіз соларға қараса, әуелі сізді қаланың шетіне жеткізіп тастайды. Дуалдан амалсыз секіруіңізге тура келеді. Сөйтіп, жалдаған таксиіңіз қаланың ішінен сізге жетіп, туысыңыздың үйіне аман жеткізеді. Біз болсақ «КП» (кыпы) дейміз.

2. Бөгет бөгет болмас. Мың теңгеңізді бейшара шопырға қимасаңыз, дуалдан«О, мақанзең!» деп омақаса құлағанда жыртыла жаздайтын бұтыңызды сол ақшаға тіктіріп аларсыз. Бірінші тұрған нысананың белгісі Сырдарияға жақын орналасқан. КП-дан алыстау. Сонымен қатар мешітке жақын дуалдан да аттап өтуге болады. Кейде Даманскийден келе жатқан жігіттер ерінгенде сол жерден секіріп өтеді. Бұл — суретте екінші нысана.

3. Пүлістің белгісі Төретам мен қаланың орта нүктесі. Осы жерден Ақайға да жол тартуға болады. Тіпті, осы орта жолда да қалаға өтуге болатын дуалдар бар. Алайда өтуін өткенмен, алдыңыздан еменнің бұтағы құлайтындай күйге түсесіз. Себебі қаланы жылумен қамтамасыз ететін ЖЭС және жұмысшыларды пойызбен алаңға жеткізетін орын орналасқан. Қысқасы, қорқынышты ортадан өтесіз. Алайда дефектолог Korkem секілді жоғалып кетуіңіз мүмкін. Ол Facebook-тан әрең табылған еді. Міне, сіз не қоршаудан шаршау білдірмей екі аттап өтесіз, не болмаса КП-да сиықсыз орыстан көтіңіз гүрілдемей аман өтесіз. Жалпы, бізде үш КП бар. Төретам мен қала арасы — негізгі жол. Бұл жолға Королев көкеңнің аты берілген. Ал орта жолда орналасқан КП арқылы сіз бірден қала бұрышындағы ықшам ауданға тартып кетесіз. Міне, сол жақта қала мен Ақайды ажыратып тұрған шекара — тағы бір КП бар.

---

---

Бұл коллажда екі суретке рентгенге түскен алақанымның суретін жабыстырдым. Біріншісі мен айтқан қорқынышты ортадан қалаға өтетін жол. Байқасаңыз, дуалдың жартысы жоқ. Ал екіншісі Ақайға алақайлап тартатын жол. Айтар ақылым, бұл жақпен Ақайға барып жүрмеңіз. Себебі бұл орын сонау тоқсаныншы жылдардан қалған өнеркәсіп орындары, сысысырыңа көк тігілгір!

---

---

Атамның әңгімесі

Жалпы, қарашаның он төрті күні Төретамды толықтай бір айналып, суретке түсіріп шыққам. Сол үшін қолда бар алтынның қадірі болған Grand Duos-қа шектеулі алғысымды білдіремін. Сурет пен сөзге сүрінген болсаңыз, атамның әңгімесін тыңдап көріңіз:

---

---

Құрметті оқырман, сізді мына сілтемелерге әбден сілтеп-сілтеп жіберейін: Байқоңыр панорамасы, Нөстәлжі Байқоңыр, Байқоңыр әкімшілігі. Сонымен, не білетін едіңіз, енді не білдіңіз? Сіз білмейтін тағы не бар?

Әдетте, салауатты өмір салты дегенде мұрныма спорттың «иісі» келеді. Дегенмен, өмірді спортпен «сасытуға» еш қимаймын. Шыны керек, осы күнге дейін бұл тақырыпқа ми қатырған емеспін. Енді, міне, ойда жоқта ұйықтап жатқан қызығушылығымды теуіп оятты. Әңгіменің ашығы, менің өмірім спорт дегенде сорпасы BOSCH HGG 343455 газ плитасында 70-80 градуста төрт қайнаса да қосылмайды. Сондықтан салауатты өмір салтының мәні мен маңызын екі күн бойы іздедім...

---

---

І күн. Уәһәбиссің бе? — Мен мұғаліммін...

Бейсенбі күні сабағым (сағатым) болмаған соң жұмысқа (Байқоңыр «Космос» колледжі) бармадым. Ал жұма күні бармасам, үйіме ит ататындармен бірге іздеп келетін еді. Кафедраның іші мұғалімдерге толы екен. Оның да себебі түсінікті: кітапханада жөндеу жұмыстары жүріп жатыр. Шакимов ағайға жақындай бергенімде: — Уәһәбиссің бе? — деді. Таз таранғанша той тарқар демекші, бұл жалтыр бас кісі осы сұрағын үшінші рет қойған еді. Бәлкім, ер адамда сақал-мұрттың өсетінін білмейтін шығар. Әншейінде ауыз жаппас еркектің осы тақырыпта неге білімі жоқ екен, ә? Сонау Алматыдан Байқоңырға осыдан үш-төрт жыл бұрын көшіп келген елуді еңсерген еркек мүмкін діни ағымның тыңшысы болар? Тәблиғ жамағатпен палау жеп, сәләпиттермен бірге балақ қысқартып, сақал тарасқан шығар? Күдікті екен. — Сақал-мұртыңды қырмайсың ба? — деді. Рас, тықыр бас менің үнемі қырына бермейтінімді біліп, күнде таңертең айна алдында қырынуды әдетке айналдыруымды түсіндіргендей болды. Рақмет!

«Сұрағаның алдыңнан іздемей-ақ табылар» дегендей, сағат он бірден өте кәмелетке толмаған балалардың ісін қарастыратын капитан келіншек пен орыс жігіті (РФ ІІМ) колледжге келді. Жиналыста «мұрынбоқтардан» үлкендердің тиын-тебен жинап-жинамайтыны сұралды. Төретам мен Ақайдың боқмұрындары мәз болып, бірауыздан жоқ десті. Қап-қара Төренің көгерген көзі бұған дәлел бола алмады. Келген "қонақтар" да бәрін біліп отыр. Алайда мұғалімдердің студенттерді сессия кезінде «ақшаға отырғызатыны» туралы әңгіме болмады. Тіпті, грантта оқитын кейбір студенттердің сабаққа қалаған уақытында келетіні сөз етілмеді. Қызық екен… Ал кейбір билігі бар мұғалімдер бейшаралардан ай сайын «тапқанын» алып отыр.

Орыс жігіті төрт адамның төбелесін топтық бұзақылыққа жатқызып, жігіттердің әуелі колледждің "қара тізім қармағына" ілінетінін, келесіде қайталанса, РФ "ішкіштер" (Ішкі істер) мекемесіне тіркелетінін ескертті. РФ заңнамасында насыбайдың есірткі боп табылатынын да айтты. Нәтижесі темекінің айыппұлынан да көбірек болатынын қуана жеткізді. Жаңалықтан алыс жүретін мен үшін бұл жақында шыққан заң секілді немесе джируги-сул жасап, құлақтан паль чаги сам бон тари тебіс боп көрінді. Осы ақпаратты телефоныма түртіп отырғанымда бойымның қысқалығы, әрі кіші көрінетіндігім үшін ойы қысқа келіншек мені студент қатарына тықпалағанымен, мұғалім екенімді жеткіздім. Жиналыс аяқталған соң келіншектің қасына барып, қаладағы жастардың қылмыстық істері жөніндегі статистиканы сұрадым. Өтініш жазып, тек бастықтың рұқсаты арқылы ғана бұл мәліметке қол жеткізе алатынымды қазақшалап айтты. Ал мен салауатты өмір салты «тірі» кезінде жастардың қылмыстық әрекеттерге неге баратынын білгім келген еді. Әлде қоғамдағы рөлі әлсіз бе? Мәні неде?

---

---

«Представитель партии Нур Отан»...

«Десятилетие» стадионы жанындағы «Маяк» спорт кешеніне барып, жаттықтырушылардан салауатты өмір салтының мәнін сұрадым. Қой аузынан шөп алмас, той күндері мас болмас мен үшін бірқызық жағдай болды. Тәжірибе деген атымен де, затымен де жоқ. Логикалық тұрғыдан бара салып сұрақтарға жауап алып қайту оңай көрінді. Бақытыма қарай, футболдан жәй ғана доп беріп ойнатып қоятын Қанат ағай жұмыс орнында екен. Ол балаларды жаттықтырмайды, ештеңе үйретпейді. Бар болғаны екі-үш сағат футбол ойнап қайтатын едік.


Қанат ағай балаларға мені «представитель партии Нур Отан» деп таныстырып жіберді. Қақпасына гол, бәлкім, бір күні партия қамқорлық танытып, партиясына қоса жатар. Тек бір ғана себеппен Нұрсұлтан Әбішұлы менің де президентім. Жоқ, қазақ болғаным үшін емес. Колледжде айлықты теңгемен алатыным бар. (Әйтпесе деймін-ау, заңы РФ-ға бағынып отырса, әкімі Мәскеуде бекітілсе, сауда рубльдің тілінде жүрсе, кәсіпкерлер мен Halyk Bank-тегілер, базардағы қатындар халықтың тапқан-таянғанын валюта бағамын күн сайын ойнату арқылы жырып отырса т.б. себептерге реалистік тұрғыда қарайтын болсақ, бұл елдің президенті Путин болмағанда несі қалды). Басында қазақша сұрақты түсінбейтінін, орыс мектебінде оқығанын алға тартты. Содан соң қалтасынан қағазын шығарды да, айтатын сөзін жаза бастады. Сөйтіп, диктофоным мұрнына тақалған күйі жауап берді:

Салауатты өмір салты денсаулық үшін керек. Тәрбие болады. Бала спортқа қатысса, далада жүрмейді. Іііі… Боғауыз айтпайды. Жауапкершілігі болады, үлкендерді сыйлайды. Екінші сұрағыңа келсек, салауатты өмір салты жалғыз спортта емес. Оған деген дұрыс тамақтану мен ұйқы керек. Ата-анасының тәрбиесі керек. Сосын… спортта темекі шегеді дей ме, насыбай атады дей ме, сыра ішеді дейді ме, ондайға мен тіпті қарсымын. Спортты ондай нәрсеге қосуға болмайды мүлдем. Жаттықтырушы боп жүргеніме он жылдай болды. Оған дейін жас кезімнен бастап футбол ойнадым осы қалада. Байқоңыр құрамасында ойнадым. Бала кез келген спортқа бара беру керек. Тамақты мезгілімен ішуі керек. Сабағын жақсы оқуы керек. Сосын әке-шешесін, үлкендерді сыйлауы керек.

Жалпы, бірінші сұрақ ретінде салауатты өмір салтының мәнін, қаншалықты қажет екенін алдым да, келесі екі сұраққа: салауатты өмір салтының спортқа ғана байланып-байланбағанына, спортта жүрген ішіп-шегетін жастарға байланысты пікір керек еді. Стадионға барып, бокс бапкері Айбек ағайдан салауатты өмір салтының мәнін сұрадым. Әлбетте, мұрнына диктофонымды тақай алмадым…

Салауатты өмір салты адамға жауапты болуы үшін, дені сау, дұрыс жолдағы адам болуы үшін керек. Бокспен 18 жыл айналысқам. Байқоңырға келгеніме екі жыл болды. Спортта жүрген темекі шегетін жігіттер белгілі бір мерзімге дейін ғана шыдайды, әрі қарай қалады. Мына он екі баланың арасынан екі-үш боксшы шықса да жетеді. Кейде табиғатынан талантты боксшылар болады. Олар ішіп-шексе де, спортта жетістікке жетеді.

Суретке түсіруімнен, тегін жазып алудан күдіктенді, келісім бермеді. Бұл да сақал-мұртыма америкалық үлгіде қайта-қайта қарай берді. Өзінің шашы өсіп кетіпті. Бір кезде белсебетпен тағы бір жаттықтырушы келе қалды. Қазбек ағай екен. Бұл кісі диктафонға жауап беруден мән таппады. Мен де есімде қалған сөздерін келтіріп отырмын. Иә, сөйтіп, ол кісі темекісін шеккен күйі:

Не үшін керек дейсің бе? Өзің нашақор адам мен спорт адамын салыстырып көрші. Салауатты өмір салты деген тек қана спорт емес. Балыққа бару, тауға шығу, демалу, саяхаттау т.б. салауатты өмір салтына жатады. Өзім темекі шегем. Бірақ бізге қазір ол аса маңызды емес. Темекі шекпегенмен, спортқа икемі жоқ адамдар да болады.

Есте сақтау қабілетімнің әлсіздігі тағы бір мәрте күмілжіте түсті. Сөйтіп, бірінші күні салауатты өмір салтының мәнін қайыршыға тиын тастағандай тапқандай болдым. Салауатты өмір салты адамның жан саулығы үшін, жауапкершілігі жоқ жерден дүниәға шыр етіп келе қалуы үшін, тәрбиелі болуы үшін қажет екен. Дегенмен, салауатты өмір салты «бар» болса, неге жастар арасындағы бұзақылық, ішіс пен шегіс, т.б. қиянаты бар нәрселер көп деген сұрақ туындап отыр. Шыны керек, «түсік жасатуға» да келмеді. Ал ішу арқылы адамның денсаулығы жақсара түспейтініне ауладағы Қырғызбай алқаш мысал.

---

---

ІІ күн. Күрес

Екінші күні жұмыстан ертерек шығып, стадионға тарттым. Себебі спорттық сайыс өтетін еді. Ол қандай спорттық сайыс еді?

Ағылшын халқының сөзін қазақшаласақ, «білек» екен. Күрес тек екі адамның арасында ғана жүреді. Жаныңызға досыңызды шақырып, бір адамға жабыла алмайсыз. Амал жоқ, әлсіздік танытсаңыз, таяқты тігінен «жұтуыңызға» тура келеді. Ас болсын! Бұл күресте аузыңыз әбден ашылады, тамырыңыз теріңізді жырта жаздайды, бейсаналы түрде бетіңіз бен көтіңіз неше түрлі эмоцияның көкесін көрсетіп, әкесін танытады. Иә, дәл таптыңыз, бұл — армрестлинг _VideoArm.

Қол күресі стадионның шығыс трибунасында өтіп жатыр екен. Қайда барсаң да Қорқыттың көрі. Бұл жолыма сақал-мұртыма орыс (көше жағалап жүретін) полиция қызметкерінің көзі түсті. «Жағы» сынған Lenovo-м ішінде «жүзіп жүретін» сөмкемде не бар екенін сұрады. Қай террорист өзінің сөмкесінде жарылғыш заттардың, қару-жарақтың бар екенін айтады? Мақұл, сөмке тексеру — оның қызметі. Ішке кірсем, халық деген «ығы-жығы». Отыратын орын таппадым. Амал қалмай, сайысты суретке түсіруіме тура келді. Білем, «Виза 2» каналының операторы мен журналисі менің қолымдағы Grans Duos-ты көріп, күлкіден «жер жастана» жаздады. Үстел үстінде медальдар мен мақтау қағаздары жатты. Ал орындық үстінде Демидов Сергей Петрович қатысушыларды бақылап, қағазға оқушылардың ұпайын белгілеп отырды. Иә, бұл деген 65, 75, 85 кг салмақтағы оқушылар арасындағы қол күресі болатын. Ал 16 қараша күні үлкендердің қол күресі өтеді екен.
Сайыс мәресіне тез жеткендей әсерде қалдырды. Әлбетте, арасында үзілістері де болды.


Үзіліс кезінде мынадай қызықты тамашаладым:
Керек болса, мінеки, сергіту сәті:


Сөз бен суреттен жалыққан болсаңыз, ұйқыңызды келтірген болса…


Дегенмен, төрешілер қатысушылардың ұпайын есептеп, марапаттау рәсіміне дайындала бастаған.

---

---

Күрес соңы

Сайыста күрестің соңы болғанымен өмірде күрестің соңы тек өліммен аяқталатын шығар. Рас, өмірден өттің — бітті. Қарның ашпайды, ұйқыны іздемейсің, тән қалауың жоққа айналып, топырақта жатады. Ал адам тірі кезінде күнделікті тіршілігі күреспен өтеді. Қайдағы күресті айтасың деп те өзіңіздің эгоңызды уқаласаңыз болады. Алайда адам баласы, әйтеуір, бейсаналы түрде болса да бірнәрсе үшін күреседі. Күрестен қашқан адамдар тағдырдың боқ-зәріне тап болады. Өмірдегі қиындықтар адамды құлату үшін емес, сынақ ретінде кездеседі. Тек қана адам күресе білсе, айналдырған бір қадам арқылы өмірін жақсы жаққа өзгертеді.

Әлбетте, сайыстың соңғы сәтін де тамашалай отырыңыз:

---

---

Өмір — күрес

Қазіргі технология дамып жатқан тұста көбіміз аз қимыл-қозғалыс жасайтын секілдіміз. Ал айтатын әңгімеміз — салауатты өмір салты. Күлкілі. Дегенмен, өмірде аз қозғалыспен де жетістікке жеткен адамдар баршылық екен. Мәселен, Стивен Хокинг физика ғылымының саласында көптеген марапаттауға ие болғанымен, толықтай сал ауруына шалдыққан екен.

P.S. Жалпы, кез келген құбылыстың мәнін бір іздегеннен табу мүмкін емес. Алайда салауатты өмір салтында мынадай түсінік қорытылған сияқты: адамның күнделікті тіршілігі — күрес. Бұл күресте әрбір адам өзінің жағдайын ойлайды. Бірі жақсарту жолында күрессе, бірі тағдырдың соққысына шыдамай, жерге жығылуда. Салауатты өмір салты деген адамның жақсы өмірге деген ұмтылысы, сол жолда күресі секілді. Құрметті оқырман, сіз үшін салауатты өмір салтының мәні неде?

АҚШ-тың әдіре қалғыр тыңшы спутнигі түсірген суреттер екен.


«Байланыс үйі». Өзіміздің тілде «Домсівәз». Қазіргі таңда Байқоңырдың бүкіл телефон, пошта қызметтері осы жерде атқарылады.

«Гагарин старты»

Көшелер


Гөспитіл


Үйлер


Әскерлік саябақтағы би алаңы, яки әке-шешелеріміз осы жерде билеген

Жағалау. Ұзын жағалау ғой.

Бақылау пүнкіті сол. Кезінде «Жұлдызды қалашық» болған.


Қазан төңкерісіне 50 жыл болған кезде...

Ленин алаңы. Орталық алаң. Қазір мұнда Лениннің ескерткіші бар «ана жақта» деп көрсетіп тұратын. Орталық қонақүй де осында. Байқоңырда көптеген ғимараттар бір-біреуден ғана ғой. Бір қызығы, соның бәрін «орталық» деп қосып атайды.

Орталық қонақүйдің құрылысы

Пелімен пісіретін жер. Пелімен жемегелі қай заман

«Сатурн». Қаладағы мәдениет орталығы.

Стадион салынып жатқан кез


Театральная көшесі. Қазір Королев даңғылы-ау деймін.


Қызыл әскер кезінде басты штаб болған жер. Қазір ЦЭНКИ-дің басты ғимараты. Ал арғы жағында универмаг тұр. Бала кезімде ішіне кіргем. Қазір жабық-қо-қо-қо!

Анна Петровнаның мұрынбоқ кезі десең, ә-на-ққ! Саябақтағы субұрқақ қой.

Төретам вокзалы. Байқоңыр жоқ кезде, мұнда Төре деген кісі жалғыз тамда тұрған екен. "Ғасырдан да ұзақ күнді" немесе «Боранды бекетті» оқысаңдар, ішінде Байқоңырға, Төретамға қатысты әңгімелер айтылған болуы керек. АнтиАйтматовшыларды прошу не беспокойИТ!

Әрбір адамның өзіне туған жері ыстық, әлбетте. Мен 19(...) жылы Байқоңыр қаласында дүниеге келгем. Байқоңыр қаласының тарихы қызықтырса, Google-дан іздесеңіз болады. Егер қызықтырмаса, онда Google сізге көмектесе алмайды. Дегенмен, әркімге өз туған жерінің алғашқы суреттері қатты қызық болуы керек. Ескі суреттерді айтамын да. Мен де Байқоңырдың ескі суреттерін іздеп таптым. Кейбір суреттер монтаждың арқасында ескіге айналған болуы да мүмкін. Жалпы, Байқоңырда болған адамдар «таза қала» деп жатады. 1955 жылы құрылысы жүргізіле бастаған. Ленинск қаласы деп аталып келген. Оның алдында құпия болуы үшін сандармен белгіленген. Байқоңыр деп қоңыр топыраққа бай өлке болғандықтан аталған. Өкінішке қарай, өңірдің қазіргі жағдайы басқаша. Протондар ұшып, озон қабаты тесіле берген соң, күн сәулесіне шомыламыз. Кейде «гептил» жейміз. Мутанттар туылмай жатыр. Туылса, "Өрмекші адамның" жалғасы осы қалада түсірілмек. Қызылорданың ағаштары кедергі болмас. Қайдааа!? Қызылорда Байқоңырдан 250 км жерде орналасқан. Қызылордаға бізден гөрі Шиелі жақын. Қалғанын география пәнінің апайы үйрете жатар. Сонымен, суреттер сөйлейді. Сөйлегенде көпіріп, былшыл етіп, аузы жабылмайын деп тұр.

Алғашқы қазық


USSRstagramға суретке түскен екен

Алғашқы жылдар...




Алғашқы қызметтік мекеме

Әскери казарма. Полигон штабы



Саябақ



Қала. 1960 жылдар...








Бақылау пүнкіті. Мұнда орыстың мілсәлары құжатыңды тексереді. Құжат болмаса, қаланы айналып, қираған қоршауларынан өтесің.

Қызыл әскер көрген балалар футбол ойнап жүр. Әпісерлердің балалары шығар.

Бұл жазбам осыдан бірнеше ай бұрын жазылған еді. Десе де, назарларыңызға ұсынуды жөн көріп отырмын!

Біз ішпеген у бар ма?

Зиянсыз болса, зымырандар неге құлайды?

Азаттық таңының астында тағы да жарылыс. Кезекті рет көкке көршіміздің зымыраны емес, халқымыздың үрейі ұшты. Қазақтың Жер- Анасының жүзіне тағы әжім түсті…
Маусымның 2 күні Астана уақыты бойынша сағат 8.30-да ұшуы тиіс болған «Протон-М» зырмыран- тасығыш ғарыш айлағынан 60 км жерге түсіп жарылды. Қоғамда қызу толғаныс тудырған осы бір оқиғаның айналасында дау көп. Билік өкілдері «қауіптенетін дәнеңе жоқ, бұл жәй ғана жарылыс» деді. Бұқпантай болмыс оңай ма? Үш жыл сайын жеріне ракета құлап жатса, «үш күнде көрге де үйренесің» дейтін қазақ, көнбегенде қайтеді?!..
Рас, бұл бірінші рет орын алып отырған жағдай емес. 2005 жылы Қармақшы ауданына, 2007 жылы Жезқазған қаласының маңына, биыл Байқоңырға орыс ракеталары құлады. «Байқоңырды жалға бердік» екен деп, жат жұртты желкемізге мінгізгеніміз қалай?..
Байқоңырдың зымыраны қазіргідей озық техниканың дәуірі орнамай тұрғанның өзінде түзу ұшпап па еді? Енді, көгіміз азат, көкбайрағымыз жел біреген заман да жалға берген ғарыш айлағымыздан бір емес, қатарынан үш зымыранның құлдилап, қазақтың даласы мен ауасын аяусыз улауын қалай түсінуге болады?..
Кешегі төріне шығарғанымен, төбесіне шығармайтын қазақ халқы қайда? Жәнібектің жаугершілігнен, Абылайдың айбарынан, Кенесарының намысынан, Махамбеттің жүректілігінен сау-тамтық та қалмағаны ма?.. Шыдамның да шегі болмаушы ма еді?.. Неге бағзы заманнан ұрпақтан- ұрпаққа мирасқа қалған қасиетті қазақ жері жарылыстың мекеніне айналуға тиіс?..
Қазақ елі Ұлттық ғарыш агенттігінің төрағасы Талғат Мұсабаевтың пайымдауынша, бұл «Ресейдің ішкі проблемасы екен», оған біздің бас қатыруымыздың қажеті шамалы көрінеді. Сонда жарылыс қазақтың жерін е болса, бұл қалайша көршіміздің жеке мәселесіне айналады?..
Сөйтсек, о баста, 2006 жылы келісім-шартқа солай деп қол қойылған екен. Бірде танымал бір тұлғаның: «Біздің биліктегілерге саяси сауаттылық жетіспейді» дегені бар еді. Бұл саяси сауатсыздықтың кесірі ме, әлде, мәңгүрттіктің жемісі ме – дөп басып айту қиын.
Қалай десек те, еркіндік алған егемен ел үшін, даласы текті тұлғалар мен білекті батырларға бай қасиетті қазақ үшін «өз жеріңде өзгенің әмірі жүрді» дегеннен асқан қорлық бар ма?..
Айталық, әгәрдәкім, оқиға мүлдем керісінше өрбігенде, мысалы, қазақтың ұшырған зымыраны Ресей аумағында жарылғанда, өздерін аюға телитін көршіміздің – әлемге айқайлап, байбалам салары шығар күндей шындық болған болар еді. Сондықтан, қазаққа көлеңкенің бәрі – сая емес екендігін ұғынатын уақыт жетті…
Жарылыстан депутаттардың дегбірі қашты ма? Тек қана сена¬тор Мұрат Бақтиярұлынан басқасы ізім-ғайып тығылып, інінен шығар емес. Бетін аулық қылсын, алпауыт апат жағдайында немесе ұлтқа қауіп төнгенде «халық қалаулырының» сиырқұйымшақтыққа салынатын жөні жоқ қой. Қайсар атамыз Бауыржан Момышұлының: «Сатып алған жауынгер майдан болса, ешқашан жанын салып соғыспайды» деген жігерлі сөзі еріксіз ойға оралады. Амал қанша…
«Орын алған шығынды Ресей Федерациясы өтеп береді» дейді, біздің билік. Осыған дейін далаңда мыңғырған киігіңді, бүлінген топырағыңды, уланған жайылымдарыңды, қырылған малыңды, ең бастысы, жыл сайын дүние есігін кемтар кейіпте ашып жатқан қарагөз іні-қарындастарымыздың тағдырын қайдағы бір жасыл қағаз қалпына келтіреді дегеніне кім сенеді?!.. Әлі күнге дейін қоңыртөбел күй кешіп жатқанымен қазақ қараңғы халық емес…
«Байқоңырдағы жарылыс нәтижесінде барлық химиялық заттар жанып, түтіні бұлтқа айналды, енді қауіп жоқ» делінді. Бірақ, бұлттың да түбінде – жерге қайтадан жауын болып түсері анық қой. Улы жауыннан кейін төрт түлік мал мен төл табиғатымыздың қауқары қалай болар екен?!..
«Кигенде алаңсыз кепті,
Қартым-ай, ретің сынар:
«Гептильді залалсыз депті,
Өкімет білетін шығар» – деп жазып еді ақын Ғалым Жайлыбай.
Гептильдың адам баласына тигізетін зияны орасан зор. Ол көздің жиі жасаурауына, тыныс мүшелерінің тарылуына, жүйке жүйесінің жұқаруына, ең сорақысы, адам баласының миының ағып кетуіне дейінгі дәрежеде залал келтіреді.
«Бір жамандықтың – бір жақсылығы болады» деген ата-бабамыздың пәлсапасына сүйенсек, орын алған апатты жағдайдың – қазақтың туған топырақ, өскен жерін жат қолға жалға бермеу керектігін санасына нықтап сіңіріп, ащы сабақ болғаны айқын. Тарихтан тағылым алмаған елдің болашағы бұлыңғыр тартады. «Ақша» деп жүргенімізде – бақшамыз жеміссіз қалатын түрі бар…
Тарихымызды тереңнен тартқан жалынды жазушымыз Ілияс Есенберлин: «Қазақтың кеңпейілділігі, ақкөңілділігі сондай – жауының құшағында тұрғанпышағын аңғармайды» деген екен. Көрші көріп, көңіліне қарап, кім көрінгенді құшағымызға аламыз деп жүріп, пышағына ілініп қалмасақ дейміз. Әйтпесе, зиянсыз болса, зымырандар неге құлайды?.. Данышпан Абайға ұқсатып айтсақ: «Біз ішпеген у бар ма?..»

Еспейді самал таңменен,
Шалдыққан шартарабымда.
… Жазира Жаңаарқамменен
Қара орман Қарқаралымда.

Мұң емес, —
Мұқалмас қайғы,
Ғасырлардың қауіпті өткелі.
Жусаны жұпар шашпайды,
Ақбөкен ауып кеткелі.

Келгендей Арқаға құрдым,
Тажалға лағнет мейлі —
Жаңаарқа,
Қарқаралының
Базарда малы да өтпейді.

Кигенде алаңсыз кепті,
Қартым-ай,
ретің сынар:
«– Гептильді залалсыз депті,
Өкімет білетін шығар…

Қайтейін, асығыс бәрі,
Жөн еді қашық ұшқаны.
Ресейдің құламаса екен
Зымыран тасығыштары».

Арқам-ай,
арқаға батты,
Ауыл тұр шайқала…
жүдеп.
Құрдасым тартады арақты:
— Уды у қайтарады, — деп...
Ғалым Жайлыбай

БАҚ-ты қарап отырмын, мына материалға көзім түсті, обшым Байқоңыр қаласындағы қылмыстық іс туралы екен. мәселе онда емес, астындағы комментарилерде болып тұрғаны, Ресейдің қаласы деп ұрып отыр патшағарлар