Уақыт өте келе технологиялар дамып, үлкен-кіші демей кез-келген адам интернетке қол жеткізе алатын дәрежеге жеттік. Бұрын әлеуметтік желіні тек қарым-қатынастың құралы ретінде көрсек, кейінгі уақытта ол қосымша қаржы табу көзіне де айналып отыр. Бұл үрдіс әсіресе адамдардың өмірінде Instagram пайда болғалы үдей түсті.

Бүгінгі материалымда мен Instagram әлеміндегі бизнесмендер жайында сөз қозғамақпын. «Инстаграм арқылы айына қанша ақша табуға болады?», «Инстаграм бизнесмендері бұл әлеуметтік желіге қалай және не үшін келді?», «Инстаграм арқылы байып кетуге болады ма?» деген сынды сұрақтарға жауап іздеп көремін.

---

ТАҒАМДАР ӘЛЕМІ

КІМ? Лаура Мырзақоңырова, қытай-ағылшын пәндері бойынша филолог -> @Laukin88
ҚАЙДАН? Атырау қаласынан
ҚАШАН? Инстаграмға тіркелгеніне 2 жыл болды
НЕ ҮШІН? Жалпы Инстаграм сурет салу үшін арналғандықтан, мен де жұрттан қалыспайын деп өзіме аккаунт ашып алдым. Әр адамның парақшасына қарасаң, өзіндік тақырыпта суреттермен бөлісіп отырады ғой. Біреуі табиғатты салып жатса, ал енді біреуі қолөнер бұйымдарын салып отырады. Өзіме келетін болсақ, менің инстам толған тамақ. Сол тағам жағына өз басым бала кезімнен жақынмын. Кішкентайымнан үнемі анам ас әзірлеп жатса, көз қиығымды салып жүретінмін. Тіпті 9 жасар кезімде ашытқы салмай, пешке нан жапқаным есімде, әрине ол нан, нан емес, тас боп шыққан еді (күліп).
Қазіргі уақытта күнделікті әзірлеген тағамдарды фолловерлеріммен бөлісуге асығатын болдым. Тамақтарды салуыма басты себепшілер ең алдымен анам және үнемі қолдау көрсетіп жүретін жолдасым.
Көбінесе маған тапсырыс беретін жандар, ол- менің таныстарым, достарым! Жалпы инстаграм арқылы тапсырыс беретін адамдар қатары көбейіп келеді. Оған менің фолловерлерімнің де қосып жатқан үлесі көп. Мысалы инста-достарымның біреуі маған бір өнімге тапсырыс беріп қана қоймай, сол өнімнің қандай екенін өз инстапарақшасында бөлісіп, пікір білдіріп, қысқаша айтқанда жарнамалап отырады. Сол арқылы оқырмандардың да, тапсырыс берушілер қатары артып келеді. Қызығушылық танытатындар күнде болмаса да 2-3 күнде бір, рахметін айтып, жылы лебіздерін білдіріп хабарлаасып тұрады.
ҚАНША? Жалпы тапсырысты көңіл-күйіме байланысты алатын болғандықтан, нақты айына қанша табатынымды айта алмаймын, бірақ айына 4-5 рет тапсырыс алғанда 15-20 мың пайда табамын. Ол енді тапсырыстың көлеміне байланысты.

---

ҰЛТТЫҚ НАҚЫШТАҒЫ ҚОЛӨНЕР ӘЛЕМІ

КІМ? Мұқажан Алмас, суретші дизайнер -> MukajanKz
ҚАЙДАН? Алматы қаласынан
ҚАШАН? Инстаграмға тіркелгеніне 1 жыл болды
НЕ ҮШІН? Mukajankz паракшасын бүгінгі күні айналысып отырған ісімнің жарнамасына пайдаланамын. Бiздiң сатып алушылар көбiнесе қазақ өнерiн түсiнiп, бағалайтын адамдар. Халық шетелден заттар алғанша өзіміздің «MUKAJAN» брендінен заттар сатып алып, қолдайық деп жылы лебіздерін білдіріп жатқанда қуанып қаламын.Негiзi мен Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясын бiтiргенмін. Мамандығым суретшi дизайнер. Ал қазіргі айналысып жүрген ісім менің бала кездегі арманым еді. Былғарымен жұмыс істеген өзіме жақын. Менің атам Мұқажан өнер адамы болған, әкем Қазақстанның атақты зергерi Аман Мұқажан деген кiсi. Оқуды бітіргеннен кейін осы кәсіппен айналыса бастағанда брендтің атын ойланбастан «MUKAJAN» деп қойдым.
ҚАНША? Айына мынанша ақша табамын деп айталмаймын, себебi қазіргі уақытта инстаграм әлемі арқылы да, сауда арқылы да тауып жатқан ақшамыз толығымен жұмысқа салынуда.

---

ОЮ-ӨРНЕК ӘЛЕМІ

КІМ? Гауһар Асылбекова, бастауыш сынып мұғалімі -> @Quraq
ҚАЙДАН? Алматы қаласынан
ҚАШАН? инстаграмға тіркелгеніне 2 ай болды
НЕ ҮШІН? Менің анам тігінші болғандықтан бұл істі кішентайымнан көріп өскен адаммын. Бірақ құрақ көрпелерді тігуді жақында қолға алдым. Инстаграм парақшамды балам адамдар көрсін, қызығушылық танытып жатса тапсырыс берсін деп жақында ашып берді.
ҚАНША? Қызығушылық танытып жатқандар бар, бірақ әлі тапсырыс алып көрген жоқпын.

---

ӘДЕМІ СЫЙЛЫҚТАР ӘЛЕМІ

КІМ? Төлебаева Анар, шығыстанушы, @Perfect_astana
ҚАЙДАН? Астана қаласынан
ҚАШАН? Инстаграмға тіркелгеніне 10 ай болды
НЕ ҮШІН? Негізінен инстагармды достарыммен қарым-қатынасты ұстап тұру үшін ашқан болатынмын. Екі жарым жылдан бері баламен үйде отырмын. Бұл ісіме қалай келдім дейсіз бе? Мен тұрмысқа шыққалы жатқанда қыз ұзатудың алдында Астана қаласындағы Редиссонда өткен үйлену тойына арналған заттардың көрмесіне барған болатынмын. Сонда кейбір шеберлердің көздің жауын алатын дүниелерін көріп қатты қызықтым. Өзімнің де мерекелік шараларды ұйымдастыруға деген құлшынысым бар еді, оның үстіне біраз уақыт сол салада жұмыс істеген болатынмын. Кейінінен босанып, баламен үйде отырғандықтан қолым бос уақытта түрлі мерекелік бұйымдар жасауды қолға алдым.
ҚАНША? Мен бұл іспен мақсатты түрде айналыспағандықтан тапсырыс берушілерім көп емес. Негізінен тапсырысты инстаграмдағы оқырмандарым береді. Бұрын хэндмейд бұйымдарымды өзімнің жеке парақшам арқылы салып отыратынмын. Жаңа парақшамды ашқалы 1-2 рет қана тапсырыс алғандықтан ақша жайында нақты айта алмаймын.

---

СУРЕТ ӘЛЕМІ

КІМ? Жеңіс Молдабеков, суретші -> @Xudojnik01
ҚАЙДАН? Астана қаласы
ҚАШАН? Инстаграмға тіркелгеніне 7 ай болды
НЕ ҮШІН? Инстаграмды өз өнерімді өзгелерге таныту үшін ашқан болатынмын. Негізінен инстаграмдағы парақшама жұмыс процесінен кезең-кезеңімен үзінділер салып отырамын. Ондағы оқырмандарым өнеріме қызығып сұрақтарын қойып, хабарласып жатады.
ҚАНША? Адамдар керегіне қарай тапсырыс береді. Айына-күніне емес. Біреуде мереке, туған күн болса соған қаратай тапсырыс беріп жатады. Туындыларым 5 мыңнан басталып 150 мыңға дейінгі аралықта бағаланады.

---

ҰЛТТЫҚ HAND MADE ӘЛЕМІ

КІМ? Айжан Сәрсенова, көлік инжинері -> @Hand_made_kz
ҚАЙДАН? Астана қаласынан
ҚАШАН? инстаграмға тіркелгеніне 3 апта болды
НЕ ҮШІН? Негізінен бос уақытымның барлығын қолөнермен айналысуға жұмсаймын. Қолымнан шыққан дүниелердің барлығын қазақи, ұлттық нақышта жасағанды ұнатамын. Өйткені ол ұлттық дәстүрді заманауи стильде жаңғырту деп білемін. Менің негізгі мақсатым ұлттық ою-өрнектерді тек ұлттық киімдерде ғана емес, бүгінгі заманауи сәнқой қыздарымыздың үстіне де тағу болып табылады.
ҚАНША? Маған негізінен тапсырыс берушілер жас қыз-келіншектер. Күніне орта шамамаен 5-6 адам хабарласып, менің қолөнер бұйымдарыма қызығушылық танытып тұрады. Айына қанша табатындығымды әлі айта алмаймын. Өйткені менің бұл әлемге келгенімен 1 ай да болған жоқ. Алайда бүгінгі күнге дейін 25 мыңдай ақша таптым.

---

ТӘТТІ ТОҚАШТАР ӘЛЕМІ

КІМ? Юлия Ким, қаржы маманы -> @Home_macaron
ҚАЙДАН? Алматы қаласынан
ҚАШАН? инстаграмға тіркелгеніне 6 ай болды
НЕ ҮШІН? Бүгінгі күні инстаграм мен үшін өз қызығушылығыммен бөлісудің бір әдісі. Қазір баламен үйде отырғандықтан адамдармен қарым-қатынас жетіспей жатады. Бір күні ұлым ұйықтап жатқанда инстаграмда суреттер қарап отырған болатынмын. Сол кезде көзіме әдемі зефирдің суреті түсті. Сөйтіп мен зефирдың жасалу жолы жайында білгім келді. Сөйтіп Юлия Родничи деген молдовалық аспаздың парақшасына кірдім. Оның жасаған тағамдарын көріп, макаронсын татып көргім келді. Алайда оған жете алмадым. Сөйтіп өзім жасап көрсем қалай болады екен деп ойладым. Бірақ алдымен 5-6 ай бойы макаронсты жасау жолдарымен танысып, түрлі рецептерін, видеоларын қарап жүрдім. Макаронсты сатумен айналысардан бұрын оны әбдан бабына келтіріп алайын деп жасаған тәттілерімді барлық туған-туысқандарыма ұсынып көріп, олардың пікірін біліп жүрдім. Содан қазіргі макаронсымның рецептін таптым. Менің бүгінгі макаронстарым бастапқыдағыға қарағанда әлдеқайда тәтті әрі әдемі.
ҚАНША? Маған негізінен тапсырыс берушілер тәтті құмар қыздар мен емізулі балалары бар әйелдер. Өзімнің де емізулі балам болғандықтан «диатез» деген не екендігін жақсы білемін. Сондықтан макаронстарымды жасағанда осыны ескеремін. Қазіргі уақытта күніне 5-6 адам хабарласып тұрады. Айына 500-ден астам макаронс сатамын. Макаронстың бағасы тапсырыс берушіге қанша дана қажет екендігіне қаратай белгіленеді. Орта шамамен макаронстың 1 данасының бағасы 245 теңге. Осыны әрі қаратай есептей беруге болады.

---

СӘНДІ ТҰРМЫС ЖАБДЫҚТАРЫ ӘЛЕМІ

КІМ? Евгения Жандарбаева, киім дизайнері -> @Omir_artstudio
ҚАЙДАН? Астана қаласынан
ҚАШАН? инстаграмға тіркелгеніне 7 ай болды
НЕ ҮШІН? Еңбек пәнінің мұғалімінің арқасында мектеп кезінен бастап тігін тіккенді жақсы көремін. Оның үстіне нағашы әжемнің қанымен берілген таланты болса керек. Ол нағыз қолөнер шебері болатын. Өзімнің ісімді өте қатты жақсы көремін. Эскиздерді салудан басталатын еңбегіңді дайын күйінде көру деген мен үшін әр уақытта бақыт. Инстаграм жайында тірегім, қамқоршым жолдасым айтқан болатын. Соның арқасында инстаграм әлеміне келіп қалдым. Бұл әлеуметтік желі адамдарға танылудың бір жолы болғандықтан негізінен жарнама ретінде қолданамын. Инстаграм әлеміндегі оқырмандарымның жылы лебіздері мені қанаттандырып, шабыт береді. Олар кейде ешқандай тапсырыс бермесе де қоңырау шалып жәй осындай ұлттық нақыштағы дүниелерді жасап жатқаныма алғыстарын білдіріп жататындар да бар. Маған негізінен тапсырыс беретіндер ерекше сәнді, оның үстіне ұлттық нақыштағы дүниелерді жақсы көретін адамдар. Инстаграм арқылы тапсырысты күнделікті алып отырмаймын, алайда жұмыссызда отырған жоқпын.
ҚАНША? Менің айналысып жүрген ісімді бизнес деп айтпас едім, бизнестен гөрі оны өзіңнің ұнататын ісіңмен айналысу деген дұрысырақ болар. Айына еңбегімнің ерекшелігіне байланысты қомақты қаржы тауып жатамын. Бірақ оның жартысынан көбі шикізат алуға жұмсалады.

---

ШЕБЕР ҚОЛДАР ӘЛЕМІ

КІМ? Гауһар Бағдабаева, өңдірістік топ инжинері -> @GauhariKZ
ҚАЙДАН? Ақтау қаласынан
ҚАШАН? инстаграмға тіркелгеніне 2 жыл болды
НЕ ҮШІН? 2012 жылы жабо тігумен айналыса бастадым. Сол уақыттары инстаграмдағы парақшама жасаған дүниелерімді салып жүретінмін. Уақыт өте келе адамдар қызығушылық танытып, тапсырыстар бере бастады. Қазіргі уақытта әр түрлі стильдегі жаболар, балаларға, қыз-келіншектер мен ер адамдарға арналған білезіктер, сырғалар, кольелер, ободоктар, машинаға арналған ілгіштер жасаймын. Сәйкесінше инстаграм менің хоббиіме байланысты жарнамалау үшін қолданамын. Хэндмейдпен айналысу өзімнің негізгі жұмысыма ешқандай кедергісі жоқ, себебі ол менің жеке ісім, онымен тек бос уақытым болған жағдайда ғана айналысамын. Негізгі тапсырыс берушілерім қыз-келіншектер, бірақ ер адамдар да аз емес. Күніне қызығушылық танытқан 2-3 адам міндетті түрде хабарласады.
ҚАНША? Әр кезде әртүрлі. Тапсырыс қабылдауыма байланысты. Жаңа өтіп кеткен 4 аптаға анализ жасаған едім, 30 100 теңге пайда түсіпті. Инстаграмның мен үшін және менің өнерімді тегін жарнамалаудағы пайдасы өте зор.

---

Бүгін сіздер инстаграмда арнайы дүкен, ресторан, кафелердің аккаунттары емес, өзінің қызығушылығы, яғни хоббиі арқылы ақша табатын әрі бұл әлемдегі қай ел болмасын негізінен инстаграм арқылы ақша табатындардың барлығы түрлі қөлөнер туындыларын жасаумен айналысады ең кеңінен таралған хэндмейкерлермен таныстыңыздар.

Жалпы алғанда Instagram әлеміндегі «бизнесмендердің» орташа келбеті әуестік ретінде хэндмейдпен айналысып, негізгі жұмысынан қолы бос уақытта тапсырыстар қабылдаушылар. Инстаграмдағы кішігірім бизнесін мақсатты түрде дамытып отырмағандықтан оларға тапсырыс берушілер өздерінің тұрақты оқырмандары мен мақсатты түрде оларды іздеп келетін әлеуметтік желі қолданушылары болып табылады.

Олардың басты мақсаты ақша табу емес, өзінің дүниеге алып келген өнімі арқылы адамдарға қуаныш сыйлау! :x

2011 жылдан бастап голливудтық фильмдер қазақша дубляждалып қазақстандық көрермендердің назарына ұсынылуда. Алайда арада 3 жыл өтседағы қазақ тілінде сөйлейтін голливудтық фильмдерді қазақстандықтардан көргендер де, олардың бар екендіктерін білетіндер де аз-ақ болып шықты.

Кинотанушы, «Киностан» порталының әкімшісі Ернар Бекеновтың қазақ тіліне дубляждалған фильмдер жөнінде жүргізген кішігірім зерттеуі осыған бірден-бір дәлел болып отыр. Ернардың қазақша дубляждалған фильмдердің табысы туралы мәліметті орысша нұсқасының табысымен салыстыра отырып басталатын зерттеуінің қорытындысы екеуінің айырмашылығының жер мен көктей екендігін ғана емес, халықтың олар жайында білетіндері аз екендігімен аяқталып «Көрермендердің сөзіне құлақ ассақ — олар киноның насихатталуы нашар дегендей уәж айтады, прокатшылар бұндай жобаның пайдасынан шығыны көп деген ұстанымда» деп қорытындыланады.

Мен өзім киноман емеспін. Бірақ қазақ тіліне дубляждалған фильмдердің барлығын көріп шыққан адаммын. Соны ала қоя отырып, қазақстандықтарды қазақша сөйлейтін голливудтықтар мен оларды қазақша сөйлеткен отандастарымызбен таныстырмақпын.

---

ҚАЛАЙ БАСТАЛДЫ

«Болашақ» қауымдастығы «Нұр Отан» партиясының қолдауымен қазақ тілін үйрену мен дамыту жөніндегі іс-шараларды жүзеге асыру аясында 2011 жылдан бастап отбасылық көрсетілімге арналған голливудтық туындыларды қазақ тіліне дубляждау жобасы басталған болатын.

Жоба авторларының айтуы бойынша: «Мультимедиялық технологияларды пайдалану – тілдерді үйренудің тиімді тәсілі. Әйгілі әлемдік фильмдердің дубляжы қазақ тілін танымал етудің ықпалды және де өнімді құралы болып табылады.»


2011 жылдан бері қазақ тіліне 8 туынды аударылған болатын. Оның үшеуі мультфильм, бесеуі кино.

---

ФИЛЬМДЕР ХРОНОЛОГИЯСЫ

• Тачки 2/ Көліктер 2, 2011 жыл, 23 маусым: ана тілімізде көрсетілген голливудтық алғашқы фильм!
• Люди в черном III/ Қара киімділер-3, 2012 жыл, 24 мамыр: Sony Pictures студиясының қазақ тіліне дубляждалған алғашқы фильмі.
• Храбрая сердцем/ Батыл жүрек, 2012 жыл, 21 маусым.
• Новый Человек паук/ Жаңа Өрмекші-адам, 2012 жыл, 5 шілде.
• Университет Монстров/ Монстрлар Университеті, 2013 жыл, 20 маусым
• Одинокий рейнджер/ Жалғыз рейнджер, 2013 жыл, 4 шілде.
• Новый Человек паук: Высокое напряжение / Жаңа Өрмекші-адам: Кернеген қуат, 2014 жыл, 24 сәуір.
• Малефисента/ Малефисента, 2014 жыл, 29 мамыр.

---

ФИЛЬМДЕР ЖАЙЫНДА МАМАНДАР
1. КӨЛІКТЕР 2:

Айжан Жәмшитова, жобаның режиссері: Бұл мен үшін үлкен тәжірибе мектебі болды. Басында Disney студиясынің дубляжға қоятын талабын айтқанда, мен жүрексінгенімді жасыра алмаймын. Дегенмен, белді буып жұмысқа кірістім. Жұмыстың қауырттығы сондай кейде қажет нәтижеге қол жеткізу үшін бір сөздің өзін сағаттар бойы барынша дұрыс дыбыстауға тырысатынбыз. Ал біз телевидениеде осы уақыт ішінде тұтас бір фильмді дайындап шығушы едік.

Дыбыс режиссері — Илья Бисеров.
Басты рөлдегі Молния мен Мэтрді қазақ тілінде сөйлеткен — Азамат Қанапияев.
Фильмінің түпнұсқасына барлығы 130 адам қатысқан, ал қазақстандық дубляжды 30 актер алып шыққан.

2. ҚАРА КИІМДІЛЕР — 3:

Әйгерим Оңалбек, жобаның режиссері: Бізге берілген азғантай ғана уақыттың ішінде біз түпнұсқасымен бірдей, тіпті орыс тіліндегі дубляжынан асып түсетін сапалы өнім жасап шығардық. Өзімізге тапсырылған ісімізді абыроймен алып шықтық деп ойлаймын.

Басты рөлдегі агент Джейді Уилл Смит қазақ тілінде сөйлеткен — Азамат Қанапияев.

---

БАТЫЛ ЖҮРЕК

Іңкәр Әбдіраш, басты рөлдегі Мерида ханшайымды қазақ тілінде сөйлеткен актриса: Бұл жұмыс менің алғашқы дубляжым. Мен дубляждың соншалықты қиын екендігін білмеппін. Шындығында біз басты рөлдегі кейіпкер екеуіміз ұқсаспыз. Мерида да жас, қайсар, алға қойған мақсатына ұмтылып, кейбір жерлерде ессіздік танытқанымен өзінің қалағанын жүзеге асыра алатын қыз.

Жоба режиссері — Айжан Жәмшитова.
Жобаның құны 20 миллион.
Қазақстандық дубляжға 15 актер қатысқан.

---

4. ЖАҢА ӨРМЕКШІ АДАМ

Мерей Әджібеков, Питер Паркерді қазақша сөйлеткен актер: Бұл менің дубляж саласындағы брінші рөлім. Фильмнің басты кейіпкері Питер Паркер менің дауысымен сөйлегеніне өте қуаныштымын. Негізі біз Питер екеуміз ұқсаспыз. Ол мен сияқты алдына мақсат қоя алатын, әрі елгезек адам.

Жоба режиссері — Айжан Жәмшитова.
Қазақстандық дубляжға 30 актер қатысқан.

---

5. МОНСТРЛАР УНИВЕРСИТЕТІ

Дулыға Ақмолда, басты рөлдегі Майк Вазовскиді қазақ тілінде сөйлеткен актер: Мен өзімді сахнада да, микрафон алдында өте еркін сезінемін. Мен үшін көрерменнің мені емес, мен сомдап жатқан кейіпкерді көргендігі маңызды. Алайда «Монстарлар универсиететіндегі» Майк Вазовскиді сомдау маған қиынға соқты.Оның жүріс-тұрыс, қимылына сәйкес сөйлей алмаған едім, дубляж режиссері Айжан Жәмшитованың арқасында оны да өте жақсы алып шықтым.

Жоба режиссері — Айжан Жәмшитова.
Басты рөлдегі Джеймс Салливанды қазақ тілінде сөйлеткен — Руслан Сеңкебаев.
Қазақстандық дубляжға 40 актер қатысқан.

---

6. ЖАЛҒЫЗ РЕЙНДЖЕР

Бейбіт Қамаранов, басты рөлдегі рейнджерді қазақ тілінде сөйлеткен актер: «-Мен өзім осы рөлді 12 сағат бойы жасадым. Оңайға соқты деп айта алмаймын, өйткені көп қиналдық. Себебі олардың сөйлеу мәнері, әрекеттері біздің менталитетке келмейді.

Жоба режиссері — Айжан Жәмшитова.
Басты рөлдегі үндіс Тонтоны қазақ тілінде сөйлеткен — Берік Айтжанов.
Қазақстандық дубляжға 35 актер қатысқан.

---

7. ӨРМЕКШІ АДАМ: КЕРНЕГЕН ҚУАТ

Азамат Қанапия, басты рөлдегі Электроны қазақша сөйлеткен актер: Маған мінезді кейіпкерлер ұнайды. Менің кейіпкерім алғашында жақсы адам болады, алайда кейінінен зұлымға айналып, адамдар мен бүкіл әлемге ызыланады. Мен өз жұмысымды бастамас бұрын алдымен кейіпкердің мінезін тануға тырысамын, содан кейін барып сол мінезбен жұмысты бастаймын. Кейіпкердің іс-әрекетін түсінсен дауыс өз-өзінен келеді. Фильмнің ағылшын тіліндегі нұсқасында Электроның дауысыны арнайы эффекттермен электрлі еткен, мен де дубляжда дауысымды солай келтірдім.

Жоба режиссері — Әйгерім Оңалбек.
Басты рөлдегі Питер Паркеді қазақ тілінде сөйлететін — Мерей Әджібеков.
Қазақстандық дубляжға 30 актер қатысқан.

---

8. МАЛЕФИСЕНТА

Гүлназ Әуесбаева, басты рөлдегі Малефисентаны қазақ тілінде сөйлетекен актриса: Мен үшін Анджелина Джоли кейіпкері Малефисентаны дыбыстау – зор жетістік. Дыбыстау актер үшін – бұл жаңа толық құнды рөл секілді. Мен «Болашақ» қауымдастығы және «Нұр Отан» партиясының қолдауымен қазақстандықтардың белгілі голливудтық блогбастерді мемлекеттік тілде көру мүмкіндігіне ие болғанына ризамын.

Жоба режиссері — Айжан Жәмшитова.
Қазақстандық дубляжға 20 актер қатысқан.

---

ФИЛЬМ ЖАЙЫНДА КӨРЕРМЕНДЕР

Мерей Ермуханов:
— Қазақша дубляж деген қырғыз инновациясы сияқты құлаққа біртүрлі естілетін ұғым еді, иә? Ал қазір қалыптасып, жанданып келеді.
Бұл жерде мен өзімнің ойымды ғана емес, қос әріптесімнің пікірін де білдіріп отырмын. Олардан сұрап ем, біріне «Малефисента», біріне "Қара киімділер-3" ұнапты.
Өзім там-тұм шығып жатқан қазақ дубляжын жылыұшырай қараймын. Ол процесс өте ауыр, адам үнімен жағаласқан жағдайда жарылыстың да, ар жағындағы мияулаған мысықтың да, жапырақ сыбдырын да студияда салуға тура келеді.
Қазіргі дыбыс режиссерлерінде, аудармашыларда ізденіс бар. Қазақы ұғымдарды қолдануға тырысып жатады. Анау-мынау орынсыз сөздер қолданылса, ол байқалады, сыншыл қауым бірден айтып жібереді.
Дубляжды фильмді сирек көретініміз рас. "Өзімізден де бар енді"… Орысша кино көреміз. Бірақ ол біздің ғана айып емес, жалпы контент аздығы мен эфирге аз берілуден де туындап отыр. Бұл жағдайда, яки сұраныс болмағанда, ұсыныс өзі қимылдауы керек.
Мұндай теңеу орынды емес және тым цинизмге толы секілді, алайда қазақша дубляж да мұсылманшылық сияқты: әсте-әсте болатын дүние.
Бастысы, көш қозғалды!

Айжан Құлмұханбетова:
— Бізге эмоция жетпейді. Эмоциясыз және тәртіпті сөздермен аударып қойғасын кинолардың «дәмділігі» кетіп қалады. Тым әсершілдік көп. Қазір дегенмен жақсарып келеді.

Жарқын Түсіпбекұлы:
— Бұл мәселе осыдан 4-5жыл бұрын көтерілді. Біз сол кезде сәл де болсын «ояу» болған сияқтымыз. Парламент депутаттары да қазіргідей емес еді. Мәжілісте үкімет сағатына келген сол кездегі ҚР Мәдениет министрі Мұхтар Құл-Мұхаммедті жалпы сырттан келетін өнімді қазақша ұсыну жағын қолға алу керектігі айтылды. Қазақтілді баспасөз әлбетте қолдады. Сол кездегі министрдің уәдесі бойынша 2012 жылдан бастап, қандай да бір өнім қазақшаға дубляждалып қазақтілді көрерменге таңдау мүмкіндігін бермек болған. Алайда айтылған сөз жайына қалды. Қоғам да ұйымдасқан түрде талап ете алмады. Кейіннен Бауыржан Байбек халықаралық «Болашақ» бағдарламасы түлектерінің қауымдастығын басқарып тұрғанда қолға алды. Нәтижесі жаман емес. Керемет сапалы дүниелер ұсынып жүр. Бірақ аз. Сосын ол тек Байбекке ғана керек пе? Оны неге іліп әкететін адам табылмай тұр? Тіпті үлкен саясаткер басымен мультфильмдер мен ертегілердің басы-қасында жүр. Бауыржан Қыдырғалиұлына рахмет айтар едім. Табандылығы үшін. Барлығы сапалы, кінәрат жоқ. Тек саны аз, өте аз.

Айжан Байтанова:
— Шынымды айтсам, алғашында қазақша дубляждалған Голливуд фильмдеріне белгілі бір скепсиспен қараған едім. Идеясы жақсы, бірақ жүзеге асуы ақсай ма деп ойлағанмын. Бірақ, көңілімнен шықты. Аудармасының өзі де, дублер актерлердің дауыстары да. Бұл жерде дубляж режиссерінің еңбегін атап кету маңызды деп санаймын, бұл адамның арқасында біз қазақшаға аударылған емес, қазақша түсірілген фильм көргендей әсерде қаламыз.
Қазақстанда сапалы дубляж жасай алатын мамандар бар екендігіне өз көзім жетті. Дубляжда Голливуд фильмдерінің неге таңдалғаны түсінікті, бұл көпшілік аудитория қызығушылығын тудыратын өнім ғой. Алайда, дубляждау жанрлық тұрғыдан ауқымдырақ болса екен деп тілер едім. Тек фильмдер емес, қазақ тілді аудиторияға қызықты болатын сериалдар, шетелдік университеттердің дәрістері, әлеуметтік жарнамалық роликтер тағы сол сияқтылар аз емес.

Ернар Бекенов:
— Аударма сапасы үшін 5 баллдық жүйемен 3-4 беруге болады. Кейбір репликаларды актердің ауыз қимылымен сәйкестендіреміз деп қазақ тілді көрерменнің құлағына жат естілетін сөз орамдары кетіп қалып жатады. Прокаттағы дубляж бізде енді қолға алына бастаған бастама ғой, сол себепті бұндай олқылықтарға кешіріммен қарауға тырысамын.
Қазақша шыққан фильмдердің жарнамасы: Менің ойымша, қазақ тілді көрерменнің арасына дубляждалған фильмдерді насихаттау жетіспейтін сияқты. Премьера қарсаңында көрермендер арасында түрлі акциялар өткізілсе, әлеуметтік желілерде көбірек хабарланса, қазақ тілді БАҚ-пен тығыз жұмыс істесе олардың көрілу деңгейін арттыруға болады деп ойлаймын.

---

Метериалды дайындау барасында фотограф Ғабит Мадалиев, Киностан және Болашақ Ассоциациясының суреттері мен видеолары қолданылды

---

МЕНІҢ ПІКІРІМ:

— Бәріміз бір қазақ болғаннан кейін қазіргі уақытта қазақ тіліне дубляждалып жатқан фильмдерге айтар сынымыз да, мақтауымыз да бірдей. Өзім осы фильмдер мен мультфильмдерді көріп шыққан адам ретінде дубляж мәселесінде әр қайсысына бөлек-бөлек сын айтып шыға аламын. Алайда көш жүре түзеледі демекші… сонау 2011 жылдан бері қарайдағы аралықты алатын болсақ дубляждағы біраз мәселелердің түйіні шешілген. Осы уақытқа дейінгі барлық аудармалардың ішінде өзіме Малефицента өте қатты ұнады. Киноның өзінің қызықты сюжетінен өзге, аударма әдемі. Эмоцияларды сәйкестендіріп бере білген, дубляж сапасы да фильмді қай тілде қарап отырғандығынды ұмыттырып жібереді. Құдды сол түпнұсқаны көріп отырғандай әсер алдым. Енді осы айдың соңында «Галлактика сақшылары» қазақ тілінде шығады деп күтілуде, одан да жақсы нәтиже күтеміз.

---

АЛ СІЗ ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ ГОЛЛИВУДТЫҚ ФИЛЬМДЕРДІ КӨРДІҢІЗ БЕ?

Екінші. Екінші қадам, екінші өмір, екінші бақ.

Ылғида бірінші болуды қалайтын жандар үшін «Екінші» болу етек жеңін жиған адам үшін өрескел көрінеді. Бағзыдан «екінші сыңар» болу қалыпты дәстүр болса, бертін келе бұл әдіс өзіміздің қоғамда теріс пікірге ие болған еді. Дегенмен, бұрыңғының баянды өмірі қоғамға қайта енді. Екінші әйелді заңдастыру керек деп, талай ер азамат қолқа салса, өз сыңарын басқамен бөлісе алмаймыз деп тағы бір топ атой салды. Олардың біреуі шариғатты шатастырды, бірі исламды итермеледі. Алайда, жеңілген топ пен жеңген топтың басымдылығын көре алмадық. Қазақ қоғамында құлақтың құрышын қандыратын қазақша пәлсапалық ойлар айтылса, бірі қате пікір етіп қалыптастырып үлгерді. Жоғарыдағы жалпақ тілді жұртшылық үшін арнай сауалнама жүргізу арқылы «Екінші әйел заңдастырылу керек пе?» деген сауал тастаған едік. «Иә» деген жауап 127 дауыспен алға шықты. Сонымен, олар кімдер?

---

Сұрақ қою әдісі мен уақыты: сауалнама 23 маусым мен 3 шілде аралығында әлеуметтік желі арқылы, анонимді түрде жүргізілді.

Екі аптаға жуық жүргізілген сауалнамаға қатысушылардың 55 пайызы «иә» деп жауап берсе, 45 пайызы «жоқ» деп жауап берген.

Олардың 55 пайызы ер, 45 пайызы әйел адам.

Соның ішінде 51 пайызы — 26-35, 36 пайызы – 18-25, 11 пайызы – 36-45 және 1 пайызы 46-55 жаста.

Отбасын құрмағандар саны 54 пайыз болса, отбасылылардың саны 46 пайызды құрады.

Респонденттердің 55 пайызы баласы жоқ екендігін көрсетсе, 41 пайызының 1-3 баласы, 4 пайызының 4-6 баласы бар.

Сауалнамаға 14 облыс және Астана, Алматы қалаларының тұрғындары қатысты.

---

САУАЛНАМА ҚАТЫСУШЫЛАРЫНЫҢ ҚЫЗЫҚТЫ ПІКІРЛЕРІ


Еркектер — «ИӘ»:

— Көшеде зина жасап, ұрпақ сүйе алмаған ерлі-зайыптылардың ажырасып кеткендерінен гөрі екінші әйел алғанды дұрыс санаймын. Өз басым үйленгенмін, келіншегімнің жасы 21-де, ал өзім 26 жастамын. Келіншегім екінші әйел алуыма қарсы емес! Керісінше өзім атап өткен жағдайларды түсініп, келісім берді. Қазақтын санын көбейтуіміз керек!

— Некесіз балалар, бойдақ әйелдердің азаюы үшін заңдастылырғанын қалар едім.

— Бұл Алланың даналығы.

— Екі әйел заман талабы.

— Болмағаннан болғаны жақсы ғой.

— Қанша ақылдысымақ болса да, сыртта жүретініміз айдан анық. Ол аз десеңіз көкелерден бастап бәрі саунада.

— Екі әйел алуды заңдастыруға болады, тек мынадай жағдайлар орындалғанда ғана:
1) Екінші әйел алғанға дейін бірінші әйелмен кем дегенде 10 жыл бірге тұрып шығу.
2) Бірінші әйелдің рұқсаты.
3) Екі әйелдің бөлек үйлерде тұруы қамтамасыз етілген жағдайда.
4) Екі әйелдің де күйеуі тарапынан көрсетілетін көңілге, ықыласқа, сондай-ақ, тұрмыс жағдайына разы екендігін растауы.

— Жасым жиырма алтыда, менің ойымша екінші әйел алу заңдастырылып, әр адамның өз еркіне қалдырылу керек. Өйткені қазақтың демографиясы дамуы керек. Шетел жігітіне тұрмысқа шығып жатқан қыздарды қолда алып қалу керек. Бойдақ қыздарды алып тудыру керек. Секеңдетіп жүргізбей. Қазақтар көбеюі керек. Екінші әйелден шошынудың қажеті жоқ. Әр кімнің астында жатқанша 1 адаммен болсын. Еркек әр әйелге барғанша өз әйеліне барсын.

— Аруларымыз өзге ұлт өкілдеріне тиіп, қор болып бара жатыр. Ер адамның жағдайы жар берсе тоқал алуына қарсы емеспін.

— Жағдайы көтерсе ала берсін, оның несі айып? Біздің қоғамда бір ер адамға шаққанда 6-7 әйелден келетіні өтірік емес қой.

— Қос қолдап қолдаймын.Бала саны да көбейер еді.

— Қолдаймын 2 әйел алуды. Бірақ, мынандай шарт болуы тиіс. Ол еркектің жағдайы жақсы болуы керек, бірінші әйелінен кемі 5 баласы болуы тиіс. Екінші әйелді алған соң ол да кемі 5 бала тууы керек. Сонда ғана рұқсат. Айтпақшы, екіншінің де жағдайы жақсы болуы керек. Карточкасына кемінде 10 млн теңге салып беруі тиіс, һәм үй жайын жасап беруі керек.

— «Екінші әйел алу заңдастырылуы қажет пе?» деген сұраққа иә деп жауап бергеніммен, екінші әйел алуға қарсымын, тек ашына ретінде пайдаланып кетпесін деп заңдастырылсын дедім.

— Иә. Керек. Тоқалдан туса да бала. Оған да әке заңды болса керекті.
Мен алам екіншісін.

— Бірден екі әйелмен тұру дегенді көріп білген соң дауыс бердім.

— Егер ата жолымен, әмеңгерлік жолымен жесірін жатқа жалтақтатпау, жетімін жылатпау мақсатында болса дұрыс, ал тоқал алу жарысы жөнінен болса қолдамаймын.

Еркектер — «ЖОҚ»:

— Қазіргі қоғамға түк пайдасы жоқ діни салттың үлгісі. Әкелеріміз бір әйелмен бақытты өмір сүріп келе жатыр. Бізге ары қарай ешқандай жорық жоқ. Мына жағдайда мүмкін болатын шығар. Егер бәйбішемен келіскен күйде, жесір қалған яки кәрі қызға үйленуге болатын шығар. Бірақ, ни в коем случай жас қызға емес. Жас қыздың өз бағы бар деп ойлаймын.

— Екі немесе одан да көп әйел алған еркектің отбасы ешқашан толық, кемелді отбасы болады деп ойламаймын. Себебі, біріншіден «жаным» деп алған жарыңның жанына жара түседі. Арадағы сезім бұдан кейін ешқашан қайтып қалпына келмейді. Бірібір бұрыңғыдай болмайды. Екіншіден, бұл балаларға ауыр тиеді. Мысалы мен өз әкемнің басқа бір әйелмен әуей болғанын елестете алмайтын. Менің балаларымда да сондай сезім бар деп ойлаймын. Балаларымның, жарымның жанын жаралап тұрып, одан кейін ұрпағыма адалдық, достық, тазалық туралы қалай әңгіме айтуға болады.

— Қиын сұрақ! Әйел заты көп деп «иә» дейін десең өз қызыңды екінші әйелдікке берерме едік?
Жауап жазбас бұрын ойланайық.
Дегенмен жасырын ашыналар көп, бірақ өз әйелдері біледі солар үшін жасырын жүргенше 2 әйел алғаны да жөн шығар.

Әйелдер — «ИӘ»:
— Ажырасып 2-әйел алғаннан жақсы.

— Екінші әйел алуды заңдастырса, қыздар өзін тастап кетеді деп қорықпай «тоқал» бола алады. Ал бұл жағдай, еліміздегі «кәрі қызддардың» санын азайтар еді.

— Екінші әйел болып өмір сүргісі келетін келіншектер ең құрмағанда оны заңдастырып, баласын жетімсіретпей өсірсін.

Әйелдер — «ЖОҚ»:
— Заңдастырмай-ақ алуға қарсы емеспін, некесин қиып мұсылмандық жолмен болса болады. Екінші үй қылып отырғызып қойса дұрыс-ақ.

— Асыра пайдаланушылық белең алып кетеді! Меніңше әр баланың бір ғана ата-анасы болғаны дұрыс. Бала психологиясын да бұзады: жеккөрушілік, араздық, бәсекелестік пайда болады.

— Неге екінші әйел алуды қолдауымыз қажет? Ата-аналар осы уақытқа дейін қыздарын біреудің тоқалы болсын деп өсірмеген шығар.

— Көпәйелділікті қолдайтындардың қатарынан емеспін. Қолдайтын жамағатымыз санаққа сүйеніп сандырақтап жүргені, жеті әйелге бір еркек деп. Негізінен мансап қуған қыздар, етек алған еркектердің бедеулігі, оң босағада отырып бала табатын қыз-қырқындар, ашыналық өмірді қалыпты жағдайға айналдырған отбасылы адамдар, т.с.с қоғамдағы көріністер ойлантарлығы анық. Алайда көпәйелділік бұған жол емес. Екі жарты бір бүтін болып әдемі қартайғанға не жетсін!!!

— Өзі тып-тыныш тұрған Қазақстанда әйелдер соғысы көбейіп кетуі мүмкін. Оның арты жақсы болмайды. Мен бұл пікірге мүлде қарсымын. Шағын мемлекеттер арасындағы соғыс өте қауіпті. Қызғаныш деген өлімге дейін апаратынын ұмытпайық. «Айтуға оңай», әрине Берік ағамыз айтқандай.

— Қазақтың еркектері одан сайын құтырады онда.

— Күйеуімді өзге біреумен бөлісе алмайды екенмін.

— Заңдастырмай-ақ алатындар алып жатыр. Заңдастыру деген міндеттеу деген сөз емес. Заңда рұқсат берілген екен деп, әйелдер күйеуінің тоқал алуына келісе бермейді, бәрібір отбасының шырқы бұзылады. Адам сезімдерін заңмен реттеймін деген далбаса.

---

Инфографика easel.ly сервисінде жасалды.

---

Сауалнаманы қорыта келе, Қазақстанда екінші әйел алуды заңдастыру қажет деп есептейтін адамдардың бейнесі:

Алматы қаласында тұратын, орта шамамен 26-35 жастағы, үйленген, балалары жоқ, қаржы мамандығы бойынша қызмет ететін ер азамат.

Астанада қала күнін мерекелеу аясында өтетін композитор, әнұран авторы, «Қазақ вальсінің патшасы» атанған Шәмші Қалдаяқовты еске алуға арналған «Әнім сен едің» концертінің баспасөз мәслихатына қатысқан Қазақстанның халық әртісі Роза Рымбаева «Бешбармақ» оның бейнебаяны емес екендігін айтты.

Негізі баспасөз мәслихаты басталғалы жатқанда ұйымдастырушылар журналистерге оған желіге шыққан соңғы бейнебаянға қатысты сұрақтар қоюға тиым салды.

Алайда жарты сағаттай уақыт өткеннен соң, 7 арнаның батыл журналисі, әлде шыдай алмай кетті ме екен негізі сол сұрақты бәрі қойғысы келіп отырған «Роза Қуанышқызы, мен сіздің атауы дәмді бейнебаяныңызға қатысты сұрақ...» дей бергені сол еді Роза Рымбаева өзі-ақ "«Бешбармақты» менің бейнебаяным деп ойламаңыздар" деп ағынан жарылды.

Бұл рэпті жазу Александр Шумскийдің идеясы болғандығын айтқан Роза Қуанышқызы:
— Александр бұл рэп арқылы түрлі ұлт өкілдері бірігіп біздің ұлттық тағамымыз бешбармақты әндеріне қосып, мақтап жатқандығын көрсеткісі келді. Сәйкесінше рэпте танымал қазақ дауысы керек болған. Сол кезде ол маған «Роза Қуанышқызы сіз өз ұлтыңыздың өкілі ретінде осы сөздерді айта аласыз ба?» деген ұсыныс білдірді, мен егер біз бешбармақты әнге қосатын болсақ әрине, неге айтпасқа деп келістім. Маған «Қазы-қарта, жая» деген сөздерді ғана берді. Мен қуанышпен айтып шықтым, жанымда ұлым мен өзге ұлттың сүп-сүйкімді жас жігіттері рэптерін орындап, билерін билеп тұрды. Біздің бұл ән Америкалық деңгейде шықты. Меніңше кез-келген америкалық біздің «Бешбармаққа» қызығушылықпен қарайды. Өзім бұл жанрда ән айтатын адам емеспін. Менің әндерім ол өзіміздің Шәмші, Сейдолла, Нұрғиса, Талғат Сарыбаев ағаларымның әндері, — деді.

Ал «Бешбармақ» бейнебаянына қатысты айтылып жатқан сынға ол:
— Оны түсінетін адам бар, түсінбейтін адам бар. Рэп біздің ұлттық музыкамызға қатты жақын емес қой. Сондықтан оған дұрыс қарайтындар да, қарсылар да өз ойларын білдіруде. Бұл клиптің мағынасы орындаушының бешбармаққа деген құрметін көрсету. Ол жерде жалғыз мен тұрған жоқпын, қаншама ұлттың балалары тұр. Бір жағында орыс, бір жағында неміс, әзірбайжан, Шумскийдің өзі поляк. Бейнебаянда барлығы сол біздің бешбармағымызды сүйсініп тұрып жеуде. Ол бір жағынан насихат. Қазақстанда бешбармақ дегенде оны құрметтемейтін халық жоқ. Сондықтан бұл заманауи рэп. Ол менің бейнебаянм деп ойламаңыздар. Егер мен бейнебаян түсіретін болсам тек әнмен жасаймын, ең соңғы бейнебаянм «Өткен күндер»», — деп атап өтті.

«Блог деген не?», « Блогшы деген кім?» деген сұраққа Абзал Сариев жауап берген екен. Мен соның желісімен «Бүгінгі қазақ блогшылары блогосфераға қалай келді?» және «Блогерлік блогшыларға не берді?» деген сұрақтарға жауап іздеп көремін.

---

__________________БҮГІНГІ ҚАЗАҚ БЛОГШЫЛАРЫ БЛОГОСФЕРАҒА ҚАЛАЙ КЕЛДІ?_________________


Бұл сұраққа қазақ блогосферасының атасы атанған Асхат Еркімбаймен болған əңгімемді ұсынамын.

Сен блогшы болсаң интернетте жеке бренд боласың

Блогты мен 2009 жылдары алғаш Америкадан біліп келдім. Ол кезде интернет Қазақстанда кеңінен таралмаған уақыт еді. Сол кезде қазақ журналистеріне ақпараттық технологияларды қалай жеткізсе болады, біліп келгенімді қалай үйретсем, қалай сауаттандырсам деген сынды ойлар келді. Ең оңайы сол блогтан бастау болды. Сөйтіп, біз «Блог» дегенді сәнге айналдыруға тырыстық. «Блогшы болған жақсы, егер сен блогшы болсаң интернетте жеке бренд боласың» деген сияқты идеяны қоғамда культивацияладық. Соның нәтижесінде блог ашу, оны жүргізу жақсы қарқын алды.

Жаңа ұғым пайда болды

Мен алғаш қазақ тілінде блогты түсіндіре бастағанда кейбір басылымдар менің «блог» деген сөзімді «блок» деп өзгертіп жаңа ұғымды түсіне алмай жатты. Кейінінен блогосфера дамығаннан кейін белгілі бір блогтұғырнамаларда өзінің азаматтық позициясын білдіріп, қызығушылығымен бөлісіп, блогын жүрзігетін адамды біз «блогшы» деп таныдық. Алайда уақыт өте келе әлемде блогерлікке қызығушылық төмендей бастады. Оның орнын әлеуметтік желілер басты. Сол кезде әлеуметтік желілердің белсенді қолданушыларын блогшы деп тану белең алды. Қазір егер интернет аудитория солай түсінетін болса, әлеуметтік қолданушының 5 мың тұрақты қолданушысы бар, ол бір нәрсені жазған сайын оқырмандары оған 500 ұнату түймесін басатын болса немесе туиттерде оның 1000-нан аса оқырманы болса, соны блогшы деп атайық деген бір көзқарас қалыптасқан.
Асылында ғылыми әлемде батыста, мәселенки блогшы деп жаңа ақпарат тудырмайтын, ескі ақпаратқа жаңа бір мәлімет үстеп, соны әрі қарай тарататын адамды блогшы деп таниды және ол адамның ақпарат тарататын белгілі бір нақты алаңы бар.

«Блогшы» деп кімді атаймыз?

Бізде Қазақстанда «блогшы» деп әдетте біз азаматтық көзқарасын интернетте тұрақты түрде білдіріп отыратын, белсенді интернет қолданушыны таниды. Әрине, бұл анықтама академиялық ортада қолдануға келмейді. Бірақ Қазақстан интернет қолданушылары осы түсінікті жақын көретін сияқты.
Жеке өз басым бұған келісе алмаймын. Өйткені, менің түсінігімде блогшы деген өзінің азаматтық көзқарасын айқын көрсетіп отыратын, одан тайынбайтын, белсенді интернет қолданушы. Әйпесе, өзінің қызығушылығымен ғана бөлісетін, тек өзінің суретін жариялайтын адамды мен блогшы деп айта алмаймын. Бұл менің жеке анықтамам.

Қарым-қатынас болмаған жерде пікір алмасу болмайды

Адамдар бір автобусқа отырады, бірақ онда ешкім бір-бірімен сөйлеспейді, қарым-қатынас орнатпайды. Қарым-қатынас болмаған жерде пікір алмасу болмайды, соның арқасында жаңашылдықтың дамуы кешеуілдейді. Себебі, адамдар арасында қарым-қатынас болуы маңызды. Жаңа медиада адамдар бір-бірін көрмегендіктен осы «барьер» жойылады да, олардың арасында байланыс орнайды. Адамдар арасында қарым-қатынас қарқын ала бастағаннан соң олар бір-бірімен мәлімет алмаса бастайды, мәлімет алмасқан сайын олар пікір алмаса бастайды, пікір алмасқан сайын адамдардың ой-өрісі, санасы, белгілі бір мәселеге қатысты көзқарасы өзгереді немесе қалыптасады. Жаңа медианың құралдары осы тұрғыдан менің ойымша пайдалы. Әсіресе дүние жүзінде аумағы бойынша тоғызыншы орын алатын Қазақстан үшін. Мысалы, Батыс Қазақстандағы бір адамның көзқарасы Шығыс Қазақстандағы бір адаммен ұқсас болып, сөйтіп бір ортақ жобаны дүниеге алып келіп жатса бұл әлеуметтік желінің, жаңа медианың жеңісі дер едім. Себебі, дәстүрлі медиада оған қол жеткізу екіталай.

Наурыз мерекесі жаңа бір идеяның бастауы болсын

Бір ұнайтыны қазақ блогосферасындағы блогшылар арасында бірден үлкен ынтымақтастық пайда болды. Сол ынтымақтастық жойылмас үшін жылына бір рет наурыз айында, Наурыз мерекесі тек қана бір киіз үйдің ішінде қымыз ішіп, наурыз көже жейтін мейрам ретінде ғана қабылданбасын, Наурыз жаңа бір идеяның бастауы тәрізді өзінше сәнге айналсын деп, осы кезде «Blog Құрылтай» өткізуді дәстүрге айналдырдық. Блогерлердің бұл жиынына «Құрылтай» деген сөзді қосуда бұл ортада тек қазақстандық блогерлер ғана емес, шетелде тұратын қазақ блогерлерімен де қарым-қатынас орнатуды көздедік. Себебі Дүниежүзілік қазақтардың Құрылтайына көбіне үлкен кісілер барып, жастар қатыса алмай қалып жатамыз. Ал жаңа технологияларды әлемнің барлық жастары қолданады. Осы жаңа медианың арқасында бір-бірімізді көріп жатпасақ та интернет арқылы байланысып отырайық деген ниетпен «Blog Құрылтай» атауы пайда болды.

«Blog Құрылтай» не үшін әр қалада өтеді?

Алғашқы «Blog Құрылтай» өте сәтті өтті. Одан кейінгі құрылтайлар да ойлаған межеден шықты. Себебі, басты мақсат интернеттің басы-қасында жүрген қазақша ойлайтын, қазақша түйсінетін қазақ жастарының ынтымақтастығын арттыру еді. Сондықтан да «Blog Құрылтайды» көшпелі еттік. Сонымен қатар «Blog Құрылтай» өтетін өңірдегі қазақ жастарының ынтымақтастығын бекіту, нығайту, ешкімге тәуелсіз, еркін ойлайтын, ойын, пікірін ашық айта алатындардың басын қосып отыру көзделеді.

Блог өзектілігін жоюда

Әлемде блог өзектілігін жойып келе жатыр. Сондықтан адамдар бұрыңғыдай «Blog Құрылтайда» блог бастауды үйретпейді. Себебі әр нәрсенің өзінің дамуы, заңдылығы бар. Блог бұрынғыдай қызық емес, есесіне әлеуметтік желілер қызық. Әлеуметтік желілердің орнын алдағы уақытта тағы бір басқа дүние басады.
Бірақ интернет белсенділерінің басын қосу менінше керек. Өйткен интернетте жақсы дос бол, сөйлес бірақ жылына бір рет жүзбе-жүз кездесіп, интернетте айтылмаған дүниені айтып, ақылдасып, сол жерде жаңа бір жобаны дүниеге келтіруге себепші болатын нәрсе керек. Оның керектігін «Blog Құрылтай» дәлелдеді. Алғашқы «Blog Құрылтайдан» кейін-ақ қаншама жаңа жобалар пайда болды. Жасыратыны жоқ, сол жаңа жобалар қазір қазақ тілді интернетті дүр сілкіндіріп тұр. Біздің әр блогшымыз қазір жеке тұлғаға айналды. Әр блогшыдан қазір сұхбат алады. Кезіндегі блогшылар қазір бір бизнестің құлағынан ұстап дөңгелетіп жатыр. Сол ынтымақтастық нәтижесінде «Бірлік бар жерде тірлік бар» екендігін бәріміз көріп отырмыз.. «Blog Құрылтай» маған сонысымен ұнайды.

«Blog Құрылтайдың» болашағы

«Blog Құрылтайдың» болашағын, тіпті 5-10 жылдан кейін не боларын айту қиын. Ол уақытта бәлкім болар, бәлкім болмас. Бәлкім ол басқа бір қозғалысқа өзгеруі мүмкін. Мысалы қазір «Blog Құрылтайдың» негізінде өтіп жатқан «Домбыра party» бір құбылыс ретінде өз алдында келе жатыр. Сол сияқты бір салалық жобалар пайда болуы мүмкін. Себебі интернет ол дамиды, өзгереді. Бірақ не болса да меніңше блогшылар ынтымақтастығын жоғалтпай, бірлікте болғаны дұрыс. Себебі бірлік болса белгілі бір нәтижеге қол жеткізе аласың. Жеке-жеке жүрсең «Жалғыздың үні, жаяудың шаңы шықпайтыны» естен шығармау керек.

Ер жігіттің екі сөйлегені өлгені

Қарым-қатынас, араласу, пікір алмасу өте жақсы. Бірақ таяқтың екінші ұшы бұл пікір алмасу қандай бағытта өрбиді дегенге келіп тіреледі. Бар мәселе адамдар бұл пікір алмасуда нені көздеп отырғандығында. Себебі бұл қарым-қатынаста жақсы нәрсемен қатар, жаман нәрсе де айтылуы мүмкін. Аңдамай айтылған сөздің арты пікір алмасуға ұласып, оған ие бола алмай қаласың. Жаңа медианың ерекшелігі сол. Сен бір пікірді айттың, ол әлеуметтік желіге түскеннен кейін сен ол сөздің иесі емессің. Ол сөзідің иесі, оны әрі қарай іліп алып кететін сенің оқырмандарын. Сондықтан, сен оған ие бола алмайсың. Осы жағын аздап қауіп емес, ерекшелік деп айтуға болады. Өйткені, мысалы твиттерде бір сөзді қате айтсаң оны қайтып алып кешіріңдер қате кетіп қалыпты деп бәрінен кешірім сұрауың қиын. Сол үшін қазақтың «Ер жігіттің екі сөйлегені өлгені» деген мақалы осы жаңа медиада айрықша өзекті сияқты.

---

_______________________________БЛОГЕРЛІК БЛОГШЫЛАРҒА НЕ БЕРДІ?________________________________

---

Zevsko:
— Мен өзімді нақты блогермін деп айта алмаймын. Бірақ блогерлік маған үлкен пайда алып келді. Мысалы біріншіден өзімнің азаматтық позициямды ашық, ойымды емін-еркін білдіруге мүмкіндік берді. Екіншіден, шығармашылықпен айналысуға мүмкіндік тудырды. Блогерліктің арқасында блогерлермен етене жақын танысып, солардың арқасында фотожурналистикаға деген қызығушылым пайда болды. Блогерлік мені үлкен жетістіктерге жетеледі. Блогерлік маған керемет үлкен достар берді. Қазіргі уақытта бала кезімдегі сыныптастарым, көрші, ағайын –тумаларымнан гөрі блогерлермен тығыз қарым-қатынастамын. Солардың арқасында мен көп нәрсе үйрендім, өмірлік көзқарасым қалыптасты. Блогерлік маған жанашыр достар, аға-әпкелер берді. Сол үшін блогерлік менің өмірімде ерекше орын алады.

---

Orkenegro:
— Блог мені біріншіден, жақсы ортамен табыстырды. Асхат Еркімбай досымнан бастап қыл аяғы өзіңе дейінгі жаны жайсаң, ойы ұшқыр, қаламы жүйрік қауымның мүшесіне айналдым. Блог екіншіден, Саясат Нұрбек, Ерлан Қарин, Мұрат Әбенов, Бекболат Тілеухан секілді әншейінде қолың жетпейтін ел ағаларының қаперіне түсудің жолын көрсетті. Олардың бір-екі қолпашына кеудемізге шелпек пісіріп жіберіп, блогты бұрқылдаттық. Блог үшіншіден, азды-көпті танымалдылық әкелді. Журналист ретінде жеткеніме блогерліктің буы қосылып, ара-тұра блог-турдың, тегін шайдың көркіне айналдық. Одан әрі бұл ермегім медиалекторлыққа ауысты. Аз-маз табыс әкеліп жатқанын да қалай жасырайын. Айтпақшы, ең бастысын ұмытып кетіппін, блог маған әйел тауып берді. Бәйбішемді мен емес, ол мені таңдады десе де болар (күліп). Себебі, блогымды оқып жүрген… оқып жүрген. Содан «типа» тәнті болып, менің «Мой мирыма» 5-6 рет достық жіберген. Мен оны қабылдағам. Әйтеуір, бір күні қабылдап қойыппын, сөйлесіп қойыппын… бір күні қарасам, үйде жүр…

---

AKY:
— Блогерлік ең алдымен маған тамаша достар сыйлады. Сонымен қатар шыңдалуыма, сөз саптауымның жақсаруына септігін тигізді. «Блогиада» секілді керемет жобаға қатысу мүмкіндігін берді. Блоггингті жақсы көрем!

---

Gastarbaiter:
— Блогерлік менің жазу қабілетімді жақсартты, Қазақстанның әр бұрышында көптеген достар табуыма себепші болды, шығармашылық реализация берді.

---

Сәния Қуанқызы: — Сауатты, сапалы, ардагер блогерлердің қатарында жүріп өзіңді блогермін деуге ұяламын. Дегенмен оқуға да, жазуға да мектептен жақын болғандықтан, өзімнің рухани азығымды осы бағытта таптым деуге болады. 2010 жылдардан бастап қазақ блогерлерінің оқырманы болдым, алғаш жазуымды 2012 жылы бастадым да, 2014 жылы аты жер жарған «Блогиада» атты доданың қатысушысы болдым. Байқаудың бірінші кезеңінен ұшып кеттім, дегенмен мықты мектептен өттім. Бастапқыда блогтарым күнделікке ұқсады, яғни жан дүниемдегі құбылыстарды сыртқа шығарудың бір құралы ретінде көрдім. Кейін қоршаған ортамда болып жатқан құбылыстарды жаза бастадым, маған басқа блогерлердің ойы қызық болды. Ал, енді ең бастасы өзге блогерлерді оқи отырып, комменттер арқылы пікір алмасауды, сайттың ішінде болатын «климатты» сезуді үйренгеннен кейін, тағы басқа сырларды меңгере отырып өзімінің жұмыс істеп жүрген ЖШС-тің сайтын ашып, соның жетекшісі болдым. Ол сайт қазір де жұмысын сәтті жалғастырып келеді. Блогерлік бағытты ұстанып, осылай жалғастырып «шебер блогер» болғым келеді де, ақшаны осы бағытта тапсам деймін. Себебі бұл жұмысты істеу үшін белгіленген уақытпен кеңседе отырудың қажеті жоқ, ал мен саяхаттауды қатты жақсы көремін. Бірақ әлі де көп білім, тәжірибе, еңбек қажет. Сондықтан келесі жылы тағы да «Блогиада» додасына өтінішімді жіберіп, «қасқыр» блогерлерден құралған жюрилерден біраз тәрбиеленсем бе деймін.

---

Ардақ Құлтай:

— Блогерміз деп жүргендердің барлығы да әлеуметтік желіде болсын, блогтұғырларда болсын қазақ тілде жазып, қазақ тілді контенттің интернетте көбеюіне үлес қосып жатыр. Мен блог жазу арқылы көп ақпарат алдым, түйгенім де аз емес. Ақпаратты жазып жаттау қаншалықты тиімді екенін ескерсек, блогерлер әржақты білім жинаған, қарым-қатынас құруды үйренген адамдар екеніне көз жеткіземіз. Мен қазір журналиспін деп те, толыққанды блогермін деп те айта алмаймын. Себебі белгілі бір мәселені көтеріп, оны соңына дейін қадағалап, шешіп тастаған дымым жоқ. Тек әр айтып жүрген ойымыздан әрқайсымыз сабақ алып, пайдаға асыра алсақ деген ниеттеміз. Оны-мұны тындырған адамдай боп жүрміз ғой. Жоғары моральді болғансып, пафоспен сөйледі десеңіздер де айтайын, ертеңгі ақпарат заманында әркім өз шаруасынан аса алмай жатқанда кейінгі ұрпақ іздегенін табатындай, білгісі келгенін біле алатындай жағдайға жетсек, сол біздің ең басты пайдамыз.

---

Aikona:
— Блогерлік маған көп достар берді. Өмірге деген көз-қарасымды, мамандығымды өзгерткізді. Ізденіс сыйлады және өз мүмкіндіктерімді ашуға көмек берді. Жетістігім сол өзімнің сайт ашуым шығар. Соны жүргізіп, таныту көп қуаныш сыйлайды.

---

Aya:
— Блогерлік жаңа ортамен танысуға, өмірді басқа тұрғыдан тануға үйретті, көмектесті. Осы екеуінің өзі ғана үлкен жетістік деп білемін.

---

Abzal Sariyev:

— Блогерлік мені бауырымдай араласып кеткен көп достар мен ағалық ақылын аямаған жанашыр жандармен жолықтырды. Өміріме азық ақылын айтты, сынын айтты, шынын айтты. Ғұмырымды түбегейлі басқа арнаға ауыстырды, дұрыс арнаға.

---

Patik:
— Блогерліктің арқасында достар таптым. Интернетті мақсатты түрде пайдалана бастадым. Өзімнің жобаларымды іске асыруға мүмкіндік алдым

---

Aikarakoz:
— Блогерлік маған, ең алдымен, керемет достар сыйлады. Қазір бауырымдай боп кеткен достарым қаншама. Тіпті, 2-3 күн көрмесем сағынып қалатын жағдайға жеткенмін. Екінші, блогерлік мені шыңдады. Ойымды еркін жеткізе алатын болдым, әрнәрсені жан-жақты ойланып алып барып қорытынды жасауды үйрендім. «Креатив» деген дүниені де блогерліктің арқасында дамытып жатырмын. Үшіншіден, блогерліктің арқасында қызмет етіп жатырмын. Иә, солай, блогер достарыммен бірігіп жоба жасап, жұмыс істедік. Блогерліктің арқасында нан жеп отырмын. Төртіншіден, қолөнер жағынан бірдеңе бітірген болсам, блогерліктің арқасында. Тағы да сол блогерлердің ақыл-кеңес, қолдауымен, мақтауымен біраз нәрсе жасап тастадым.

---

Көкбөрі Қазақұлы:
— Блогерлік маған жаңа өмір, ойыма жаңа өзгеріс берді. Блогерлікке бет бұрмаса мен Астанаға келмес едім, бүгінгідей достар таппас едім.

---

Жанасыл Болатбек:
— Жалпы өзімді блогшымын деп есептемеймін, блогерлікке хобби ретінде қараймын. Осы ортада жүргеніме өкінбеймін, ең бастысы талай жақсы достар таптым. Жалпы интернетпен 2003 жылдары таныса бастадым. Сол кезде қазақша ештеңе таппадым, ештеңе түсінбеді, келе бере .kazakh.ru-ды біраз бұрқыраттық, кейін on.kz-ға тірелдім.Керекинфоны көрген кезде қазақтардың шоғырланған ортасын көріп кәдімгідей қуандым. Сол керектен бастап көзім ашыла бастады.

---

Faraon:

— Дәлірек блогерлер маған не берді деген дұрыс болар. Өйткені, журналист болсамдағы өзімді керемет жазғыш блогермін деп айта алмаймын. Мен өмірімде Асхат Еркімбай, Аршат Оразов сынды мықты блогерлермен танысқаныма қатты қуанамын. КерекИнфоның мектебінен сабақ алып, өмірге көзқарасым өзгерді. Бүгінгі күні блогерлік менің өмірімді 180 градусқа өзгертіп жіберді деп айта аламын. Мен алғаш блогқа келген 2011 жылдардан бері бұл сала біраз өзгерді. Мықты блогерлердің саны артты, жаңа керемет жобалар дүниеге келді. Қазнеттің бар блогерлеріне тек сәттілік тілеймін! Алға!

Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігінің Орталық ансамблі еліміздің өнерінде ерекше бөлігін алады және музыкалық өнер құралдарымен жеке құрамның патриоттық, әскери және мәдени тәрбиелеуіне, қызметтік-жауынгерлік міндеттерді орындауына ықпал етуге, Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің беделін нығайтуда көмектесуге шақырылған.

Ансамбльдің құрамына эстрадалық-симфониялық оркестр, фольклорлық-этнографиялық ансамбль, би тобы және солистер кіреді.
Ансамбльдің қызметі әскерлердің өмірімен тығыз байланысқан және әскери қызметшілерді Отанымыз – Қазақстан Республикасына шексіз адалдығы, өзінің әскери борышын мінсіз орындау рухында тәрбиелеуге бағытталған.

ҚР ҚМ Орталық ансамблінің негізгі міндеттері: Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі Орталық ансамблінің кәсіби қызметін ұйымдастыру, көркем өнерпаздарға іс жүзінде көмек көрсету, музыканттарды оқытуы мен тәрбиелеуін жетілдіру, олардың орындаушылық шеберлігін арттыру болып табылады.

---

Бүгін мен ҚР Қорғаныс министрлігінің Орталық ансамблі құрамындағы ҚМ үрмелі оркестрның эстрадалық тобының солистері Марина Бейсеханова және Әсем Омаровамен сұхбаттасқан едім.

Қорғаныс Министрлігі үрмелі оркестрның эстрадалық тобы жайында:

Қорғаныс Министрлігі үрмелі оркестрның эстрадалық тобы 1993 жылы құрылған.
Жетекшісі Қазақстан Республикасы Қарулы Күштері Әскери-оркестр қызметінің бастығы капитан Тимур Жартыбаев.

Эстрада тобының штаты 17 әншіден тұрады.

Қорғаныс Министрлігі үрмелі оркестрна тек кәсіби жоғарғы музыкалық білім бар тұлғалар арнайы байқау арқылы іріктеліп алынады.

— Сәлем қыздар! Әскери бөлімде ән айту несімен ерекшеленеді?

Марина: Біздің негізгі мақсатымыз халық арасында қазақтың отансүйгіштікке үндейтін, рухты, әскери әндерін кеңінен насихаттау. Сонымен қатар, әскерилердің ұлттық мәдениетке, өнерге деген құрметін ояту болып табылады.

— Халықты патриоттыққа баулитын әндер қалай дүниеге келеді?

Әсем: Әндерімізді арнайы ақын, композиторларға жаздырып, аранжировкасын жасатамыз. Бұның барлығы жастарымыздың патриоттық рухын көтеру мақсатында істелініп жатқан дүние.
Қазіргі уақытта менің ән қоржынымда сөзі Мұқағали Мақатаевтың, әні Тұрсынғазы Рахимовтың «Қазағым-ай» әні, Ринат Зайтов пен Медет Салықовтың «Тәуелсіздік толғауы», Қуандық Райсовтың «Қазақстан» деген сынды әндері бар.

— Патриоттық әндер аз сиақты...
Марина: Біз олай ойламаймыз. Өйткені патриоттық әндер өте көп. Алайда олардың бейнебаяндары аз. Сондықтан аз сиақты көрінеді. Себебі патриоттық әндер махаббат жайлы әндерге қарағанда айналымда өте аз.

Әсем: Қазір ән десе халықтың ойына бірінші орында махаббат жайлы ән келеді. Осы жағдайды да ескеру керек.


— Патриоттық әндердің ел ішіндегі насихатына көңілдеріңіз толады ма?
Марина: Жалпылама иә деп айтуға болады.

Әсем: Мен олай айтпас едім. Өйткені бұл мәселе алдымнан шыққан. Патриоттық әнімді жаздыртып, арнайы киімдерімді тіккізіп, бейнебаянын түсіртіп, енді оны халыққа ұсыну үшін еліміздің MuzZone, HitTv арналарына айналымға берейін десем 1 айға 7000 доллар сұрады. Ол қарапайым жас әншілер үшін қымбат. Оны кез-келгеніміздің қалтамыз көтере алмайды. Бізге бір жеңілдік болса екен деймін. Өйткені біз жеңіл-желпі ән айта салып жатқан жоқпыз. Әр әніміз тыңдармандарымызды рухтандырып, сөздерінен әсер алатын деңгейде…

Марина: Иә, бұл жөнінде Әсеммен келісемін. Патриоттық тұрғыда жаздыртқан әндерімізді айналымға шығару қиындау. Егерде мемлекет тарапынан патриоттық әндердің айналамына аздап болса да көмек болса олардың саны артар еді деп ойлаймын. Әйтпесе патриоттық әндерді айтып жүргендер арамызда аз емес.

— Жаныңызға ең жақын ән?
Әсем: Менің жаныма ең жақын ән деп өзімнің Тәуелсіздік күніне арнайы жаздыртқан «Тәуелсіздік толғауы» әнін айтар едім.
Марина: Мен ең бір жүрегімді тебірентетін ән Маржан Арапбаеваның «Қазақ елі осындай» әні. Ол әннің мағынасы терең, сөздері тыңдаған адамды рухтандырады.


— Сіздер өздеріңізді өзге әншілерден ерекше сезінесіздер ме?

Марина: Әрине Қорғаныс министрлігінде жұмыс істеу біз үшін үлкен мақтаныш.

Әсем: Иә, бұл біздің өзге әншілер мен орындаушылардан ең үлкен айырмашылығымыз. Біз оны мақтан тұтамыз. Өйткені бұл жақтағы ұстаздарымыздың тәлім-тәрбиелері мүлдем бөлек.

— Бұл жерде сіздерге арнайы талаптар қойылады ма?
Марина: Жоқ. Бастысы еліміздің патриоты болуымыз керек!

Бүгінде Айды көп адамдар кәсіп көзіне айналдырған. Ғарышкерлер оған ұшып барады, ғарыш станциялары арнайы зерттейтін объект ретінде қарастырады, Айдағы жерлер де сатылып жатыр. Табысын Айдан тауып жүргендер де баршылық. Соның бірі – Айдын Оқаұлы. Ол Астана қаласының тұрғындары мен қонақтарына ақыға телескоппен Айды көрсетеді. Моңғолияның Баян-Өлгей аймағында туып-өскен Айдынның негізгі мамандығы қаржыгер.

Айдан нәпақасын тауып жүрген Айдынмен біз де жолығып, кәсібінің нәсібі туралы сөйлескен едік.
☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽ ☽

— Бүгінгі күні Айдың кәсіп көзі болып отырғандығымен келісесіз бе?
— Ғарыш мәселесі, соның ішінде айға ұшуды державалардың өзара бәсекелестігі ретінде ғана қарастырған дұрыс. Өйткені ғарыш ешқашан пайда табатын нәрсе болмаған. Ол қорғаныс саласы сияқты мемлекетке тек шығын әкеледі. Осы уақыттың ішінде тек кәсіп көзі ретінде Ричард Брэнсон деген кәсіпкер Virgin Galactic деген компания құрып, туристерді ғарышқа апару мақсатында кеме жасап шығаруды қолына алды. Тіпті аспанға ұшуға кезекке тұрып қойғандар да бар. Ғарышқа барып келудің құны – 250 мың доллар. Олар Айға дейін ұшып бара алмайтындары анық, алайда стратосфераның жоғарғы бөлігіне, яғни жердің дөңгелек болып көрінетін жеріне дейін жетеді.

— Қазіргі уақытта Айдың беті сатылып жатыр. Сол арқылы ақша тауып жатқандар қаншама… Ал сізге бұл ай қалай көмектесуде?
— Астрономияға оқушы кезімнен қызығатынмын. 2010 жылдан бері сол қызығушылығымды кәсіпке айналдырдым. Мектептегі ынтызарлық болмағанда мұнда тұрмауым да мүмкін еді.

— Сонда сіз сатылған айдан ақша жасап отырсыз ғой?
— Иә, сатылған айды сатып пайда тауып жүрмін.

— Айды көруге күніне қанша адам келеді?
— Әр кезде әрқалай. Көбіне ауа-райының жағдайына байланысты. Себебі бұлтты күндері ай дұрыс көрінбейді.

— Жалпы халықта Айды көруге деген қызығушылық қаншалықты?
— Қызығатындар көп. Әсіресе, жастар жағы құмар.

— Телескопыңыз айды қанша есе жақындатады?
— 300 есе жақындатып көрсетеді.

— Күніне орта есеппен қанша пайда түсіресіз?
— Күніне ең аз дегенде 7-8 мың теңгедей табамын.

— Айға қараған қанша тұрады?
— 300 теңгеге бір рет көреді.

— Айды көріп болғаннан кейін «Осы үшін ғана 300 теңге бердім бе?» деп айтатындар бар ма?
— Иә, айтатындар бар. Ол адамның танымына байланысты нәрсе ғой. Кейбіреулер мүлдем қызықпайды.

— Төлеген ақшасын қайтаруыңызды талап еткендер болды ма?
— Жоқ, ондай әлі кездеспеді. Тегін қарайық дейтіндер болады. Бірақ төлеген ақшасын қайтарып бер деп ешкім байбалам салған емес.

— Тегін қарайыншы дегендерге тез көнесіз бе?
— Ол енді менің көңіліме байланысты (күліп)

— Ай әлемінен бейхабар адамдар сауал қойса сіз жауап бере алатын мүмкіндіктесіз бе?
— Айды көрген адамдарда әртүрлі сұрақтар болады. Кіріспе сұрақтарға жауап бере аламын.

— Көбіне қандай сұрақтар қояды?
— Көбінесе білетін адамдар айды көру қанша тұратындығын да сұрамайды жәй келеді де қарап, айтқан ақшаңды беріп кете береді. Ал танымы таяздау адамдар Айға қараған кезде бетіндегі кратерлерді «Бұл не тесіктер?» деп сұраудан бастайды.

— Сіз қазір сатып алған телескобыңыздың ақысын қайтарып алдыңыз ба?
— Бұл телескоп негізі пайда табу үшін сатып алынбаған еді. Ағам өзі ғарыш әлеміне қызыққаннан соң, ақшасын аяған жоқ.

— Телескоппен ақша тауып жатқандығыңдызды ағаңыз біле ме?
— Иә, біледі. Өзі кәсіппен айналыс деп маған пайдалануға берген болатын.

— Осы жерде тұрып кәсіп істеп тұрғаныңызға салық төлейсіз бе?
— Жоқ.

— «Айды сататын» жұмысыңызға қай уақытта шығасыз?
— Айдың көрінуіне байланысты. Әркезде әрқалай болады. Кейде сегізде, кейде 11-12-де шығамын.

— Бұдан тапқан ақшаңызды қайда жұмсайсыз?
— Өзімнің жеке жоспарларым бар. Соған жинап жатырмын.

— Егер қазіргі кәсібіңізден жақсы қаражат тауып жатсаңыз толықтай осы салаға бет бұруыңыз мүмкін бе?
— Негізі жоспарлар бар. Бірақ оларды әлі терең ойластырған жоқпын.

— Айда тіршілік бар екендігіне сенесіз бе?
— Мен оған діни тұрғыдан қараймын. Сол үшін ол жақта тіршілік жоқ деп есептеймін. Айға 50-60 жыл қарап жүрген адамдар да, тіпті ол жаққа ұшып барып келгендер де осы күнге дейін ешқандай тіршілік иелерін көрген емес.
Мен Айға қарап жүрген уақытымнан бері бір-ақ ерекшелік көргенмін. Осыдан 2-3 жыл бұрын Айға қарап тұрған сәтімде халықаралық ғарыш станциясы көз алдымнан ұшып өтті. Бір-екі секундтай көрдім.

— Дін жағынан қарастырамын деп жатырсыз ғой… Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с) саусағымен Айды екіге бөлген деген бар. Сол бөлінген жер байқалады ма?
— Қазақта Айға саусағыңды шошайтпа деген содан шыққан. Қазіргі уақытта америкалық ғалымдар Айдың ортасында жыраға ұқсас нәрсе тапты. Кратерлер ұңғымалы болады ғой, ал ол өзгеше. Бірақ ғалымдар оны көп жарияға шығармайды.

— Бұл телескоп арқылы жұлдыздарды көруге мүмкін бе?
— Олардың жермен арақашықтығы өте үлкен болғандықтан, телескоп арқылы да олар жәй жарық нүкте болып көрінеді. Ол қарапайым адамға қызық емес. Сондықтан жұлдыздарды емес, Айды ғана көрсетемін.

— Жақында Марс, Шолпан секілді планеталар жерге жақындады. Сол кезде бақылап көрдіңіз бе?
— Мен Марсты көрмедім. Бірақ Юпитер мен Сатурнды көргенмін. Қазір олар көкжиектен тыс жатқандықтан көріну аймағында жоқ.

— Талай ақынның қаламына сыр бітірген, әннің ең әдемі ұйқастары да осы аспан әлемімен байланыстырып жатады. Мәселен «Айға қарап түсірем сені есіме» деген тіркестің артында бір сыршылдык бардай. Осы тұрғысынан келгенде сізді романтик деп айтуға негіз бар ма?
— Мүмкін…

— Айлы түнді айшықтап, түсінген жанға түннің құбылысын түсіндіруге тырысқан талабыңыз оң болсын!

Бауыржан Момышұлының өнегелі келіні Зейнеп Ахметованың жастарға өсиет еткен жазбаларын интернеттен де, газет-журналдардан да жиі көреміз. Оның бірін оқып жатсақ, бірін көрмей өтіп кетіп жатқандарымыз қаншама. Әрбір жазбасынан оқыған сайын алтын сандықтан маржан сөздерді уыстап-уыстап алып алғың келетін Зейнеп апаның әңгімелерінен «Ұлттық тәрбие – ұлттық рухтың негізі» тақырыбында баланың ана құрсағына біткеннен дүниеге келгенге дейінгі алғашқы тәрбиесіне байланысты сөздерін сүзіп алып, назарларыңызға ұсынып отырмын.

---

ӨМІРГЕ АДАМ ӘКЕЛУ – ӘЛЕМДЕГІ ЕҢ ҚАСИЕТТІ ҚҰБЫЛЫС

Әлгі ақын-жазушылар асқақтатып суреттейтін алып-ұшқан жүрек қуанышы, ана болу мақтанышы, шынын айтқанда, алғаш бала көтерген әйелде бола бермейді.

Тұңғыш баласына аяғы ауыр келіншек өзінің ана болатынын білгенімен, шын мәніндегі жүрек елжіретер шынайы аналық сезімді әлі түсінбейді. Бірақ оның бүкіл жаратылыс-болмысында өзгерістер жүріп жатады. Айналаны қабылдауы басқаша бір ағысқа түскендей болады. Өзінен-өзі мазасызданып, сәл нәрсеге кейіп, болар-болмасқа тарылып, әр нәрседен секемденіп, бұрын өзіне тән емес күй таңдау пайда болады. Әлгі ақын-жазушылар асқақтатып суреттейтін алып-ұшқан жүрек қуанышы, ана болу мақтанышы, шынын айтқанда, алғаш бала көтерген әйелде бола бермейді. Неге десеңіз, белгісіздік — қашанда құпиялы, қорқынышты. Ал өмірге адам әкелу — әлемдегі ең қасиетті құбылыс. Сол үшін де әжелеріміз «екіқабат әйелдің бір аяғы — жерде, бір аяғы — көрде» деп, ана болу бақытының қасында толып жатқан қауіп-қатердің бар екенін айтады.

---

ҚАМҚОРЛЫҚ

Баланың сүйегі шымыр, мықты болсын деп қызыл ірімшік жегізіп, арасында сағыз шайнатады.

Қашанда қазақ жүкті келіннің мезгілімен тынығуына қамқорлық жасап, нәрлі тағамдарды, әсіресе ақ қосылған асты көбірек ішуін қадалаған. Баланың сүйегі шымыр, мықты болсын деп қызыл ірімшік жегізіп, арасында сағыз шайнатады. Қарағай сағыз, құм сағыз, жер сағыз секілді таза өсімдіктерден алынған ешбір қоспасыз, табиғи сағыздарды берген. Сонымен бірге баланың көру, есту қабілеті жақсы жетілсін әрі тамағы бойына сіңсін деп келінге рауғаш, жуа, қымыздық, саумалдық, түйетабан секілді өсімдіктерді, қарақат, бүлдірген, мойыл, жидек секілді жемістерді жегізген. Келіннің өзін күтіп, таза жүруіне көп көңіл бөлген. Киікоты, көкемарал, жалбыз, шайшөп, жұпар сияқты хош иісті шөптердің қоспасымен жуынуға үйреткен. Үйге арша, адыраспан секілді емдік қасиеті бар өсімдіктерді түтіндетіп, іштегі баланың тыныс мүшелерінің сезімтал болуына әсері барын да білген.

«Балаға жағымсыз, кесірі тиеді» деп келіншектің тіс тазалығына да көп көңіл бөліпті. Азанда және жатарда тұзды сумен немесе жоғарыдағы аталған хош иісті өсімдіктердің қайнатпа тұнбасымен ауызды шайқатқан. Үлкен кісілер немерелі болуды аңсап күтумен бірге нәрестенің өмірге аман-сау келуін өздері де міндетті санаған.

---

ҚҰРСАҚТАН БАСТАЛАТЫН ТӘРБИЕ

Қазақ «Келін жыласа, бала жасық болады» деп келінді жылауға жеткізбей, қас-қабағына қарап, әлдебір суық хабар болса естіртпей, кездейсоқ зардаптардан қорғаған.

Біз баланы қазіргі кезде балабақшадан бастап тәрбиелеу керек дейміз ғой, шындап келгенде қазақ халқы тәрбиені балаға іште жатқан кезде-ақ бере бастаған. Келінді тәрбиелеу арқылы іште жатқан шарананы тәрбиелеген. Мысалы, келін аяғы ауырлағаннан бастап оның болашақ ана екенін үлкен ауылға, елге білдіріп, сол үйдің шаңырағына ақ шүберек байлап қойған екен. Содан бастап жұрт ол шаңырақтағы келіннің аяғының ауыр екендігіне байланысты үлкен-кіші демей оған бәрі қамқор болып жүреді.
Сонымен қатар, ұрыс-керіс, айғай-шу болып жатқан жерден келінді аулақ ұстаған. Оның көзінше кім-кімге де өрескел сөйлеуге, айғайлауға, мінез көрсетуге тыйым салған. Оның өзіне де: «Қарағым, дауысыңды көтеріп даурықпай, биязы, сыпайы сөйле! Әйтпесе бөпеңнің мінезі шәлкем-шалыс, содыр болып қалады», — дейді екен.
«Келген кісіні есіктен қайтарма, «қырықтың бірі — қыдыр» деген, қолыңнан дәм татқыз, ықыласын ал, шарапаты тиеді. Жас балаға зекіме, олар періштедей пәк, баланың мейірімі түссе бойың жеңілдейді. Итке «кет» деме, ол — жеті қазынаның бірі, иесіне жақсылық тілеп жүретін берекенің күзетшісі», — деген секілді қарапайым да астарлы кеңестерін беріп, келінді жағымсыз әдеттен сақтандырып, әдептілікке, кісілікке жетелепті. Сол арқылы іштегі балаға да тәрбие ұрығын сеуіпті. «Келін жыласа, бала жасық болады» деп келінді жылауға жеткізбей, қас-қабағына қарап, әлдебір суық хабар болса естіртпей, кездейсоқ зардаптардан қорғапты.
Келіншектің күйеуіне «қосағыңның аяғы ауырлады, салмағын өзің көтеріс» деп, оның азаматтығына сенім артып, міндет жүктеген екен. Бала көтерген болашақ ананы боқтап, ауыр сөз айту немесе қол жұмсау қазақта үлкен күнә саналған. Ондай парықсыздыққа барғанда бүкіл ауыл болып айыптап, қатты сынға алған, жазалаған.

---

ЖЕРІКТІК ҚҰПИЯСЫ немесе «КӨҢІЛСІЗДЕН КӨЗСІЗ БАЛА ТУАДЫ»

Жерігі қанбаған анадан туған нәрестенің есейгенше аузынан сілекейі шұбырып, үнемі қанағатсызданып жылай беретін беймаза болады.

Бойына алғаш бала біткен тәжірибесіз жас келіншек бұрын-соңды болмаған сезім-түйсіктерді басынан кешеді. Көңілінің неменеге соғып тұрғанын, тәбетінің қандай асқа ауатынын дөп басып айта алмай, не екенін өзі де түсінбей аласұрып қиналады. Осы бір аса жауапты кезеңде ақыл-кеңес айтып, көмек жасау, мейірім таныту сауабы мол қасиетті іс саналады. Егер келіннің жерік асы табылмаса, босанғанша ішкені бойына сіңбей, әл-дәрмені құрып, басы айналып, көңілі жер тартып, әбден титықтайды. Қазақ мұндайды «ит жерік» дейді. Ал осындай жаны мен тәні бірдей азаптанып жүрген адамның жай-күйінің қаншалықты жағымсыз болатыны өзінен-өзі түсінікті. Бұл жағдай тікелей іштегі шаранаға әсер етеді. Өйткені ананың жерігі, ең алдымен, баланың табиғи қажеттілігінен, қандай да бір дәруменнің жетіспеушілігінен туындайды. Жерігі қанбаған анадан туған нәрестенің есейгенше аузынан сілекейі шұбырып, үнемі қанағатсызданып жылай беретін беймаза болады. Сондықтан да келіннің жерік асына аса жауапкершілікпен, үлкен қамқорлықпен қараған жөн. Тілімізде «жерік асын жегендей балбырады», «жерік асы табылғандай қуанды» дейтін қалыптасқан сөз тіркестері бар. Айтса айтқандай, болашақ ананың аңсары ауған тағамы табылып, соны құмары қанып қабылдаған соң еш нәрсемен салыстыруға болмайтын ғажайып рахат сезім сәттеріне бөленеді. «Тортасынан айырған сары майдай» жан дүниесі еріп, мінез-құлқы жайдарыланады. Айналасы алқызыл гүлдерге тұнып тұрғандай, төрт құбыласы түгелденгендей, өзінен-өзі қуанып, жүзіне нұр ұялайды, езуіне күлкі үйіріледі. Жанындағы адамдарға мейірлене қарайды, қолға алған ісін ықылас-пейілімен тыңғылықты атқарады. Осындай көл-көсір дархан көңіл күйдің іштегі баланың жетілуіне қандай жағымды әсер ететіні ешбір талас туғызбайды.
«Көңілсізден көзсіз бала туады» деген бар. «Аяғы ауыр келін ашық-жарқын, көңіл күйі көтеріңкі жүрсе, толғағы жеңіл болып, аман-сау босанады, бала ерте ширайды» деуші еді әжелеріміз. Ұрпағының қамын ол өмірге келмей жатып ойлаған ақылды ене ауыл жастарын шақырып «келін көңілі» деп аталатын әдемі басқосуды жасап береді. Жастар әуелетіп ән салып, күмбірлетіп күй шертіп, қызық ойындар ойнап, жарасымды әзіл-қалжыңмен болашақ ананың көңілін сергіткен. Қазіргі ғылыми-зерттеу тәжірибелері жағымды сезімде жүретін ананың баласы мейірімді, сезімтал, кісіге жақын, үйірсек болатынын дәлелдеп жүр. Ал әжелеріміз мұның бәрін баяғыда оқымай-ақ білген ғой.

---

ЕМІЗУ немесе АЛҒАШҚЫ АУЫЗДАНДЫРУ

Біз ананың екі-үш күн ғана болатын уызында тектік қасиет болатынын біле бермейміз. Ал тектік қасиет дегеніміз — ұлттық қасиет.

Бұрынғы әжелер өмір есігін жаңа ашқан жас нәрестені құйрықмаймен ауыздандырған. Алғаш аузына алып, татқан дәмі май болғандықтан да, қазақ баласының асқазаны ауырмаған екен. Кейде ер балаларды «қасқырдай қайсар болсын» деген ниетпен қасқырдың қылымен ауыздандыратын. «Қара суға қарап қалады» деген сеніммен баланы еш уақытта сумен ауыздандырмаған. Қазір жас нәресте туыла салысымен анасының бауырына салғанды жұрт жаңалық көріп, «америкалық тәсіл» деп дабыралатып жүр. «Америкалық тәсіл» болмай-ақ, біздің қазақ ежелден-ақ өмірге келе салысымен нәрестені анасының бауырына салған. Анада аналық сезімі баласын емізген кезде пайда болады. Алғаш сәбиін қолына алып, омырауын тосқан ананың алпыс екі тамыры шымырлап, өзгеше бір сезімге бөленеді. Қазақ әйелі ешқашан шашын қобыратып, орамалын байламай баласын қолына алмаған. Үнсіз оңаша отырып емізетін болған. Көргенді ене «балаңның жүзіне мейірлене қарап, іштей тілеуіңді тілеп отырып еміз, сонда балаң мейірімді әрі сенің қадіріңді біліп өседі» деп үнемі келініне айтып отырған. Баланы өзгелер қанша күтіп-бақса да, ананың мейірімі мен ақ сүтіне ештеңе жетпейді. Зейнеп апайдың айтуынша, нәресте бүкіл өміріне жететін иммунитетті екі күн еметұғын уыздан алады екен. Қазақта «уызына жарымаған» дейтін сөз бар. Мысалы, уыз ембеген жетім қозылар тез өліп қалады. Тіпті тірі қалған күнде басқа қозылармен салыстырғанда, шөкімдей болып, өспей қалады. Адам баласы да сондай болғаны ғой…
Біз ананың екі-үш күн ғана болатын уызында тектік қасиет болатынын біле бермейміз. Ал тектік қасиет дегеніміз — ұлттық қасиет. Ата-бабаларымыздың уызға аса қатты мән бергенінің себебі — осы. Мейіріммен берілген сүт баланың бойына дәрумен болып, шипа болып сіңеді. Құр әншейін қарын тойғызу емес, мейірлене емізу арқылы балаға күш-қуат құйылған. Тіпті мұның астарында да үлкен тәрбие жатыр, бұл да негізсіз емес.

---

КІНДІК ЖАЙЛЫ НЕ БІЛЕМІЗ?

Жетпіс жыл бойы біздің кіндігімізді кім кеспеді, түскен кіндіктің қайда тасталғаны да бізге белгісіз. Күл-қоқысқа лақтырылып, ит пен мысық жегендіктен де, бірімізді біріміз тыңдамай, сөзімізді көтере алмай, итше ырылдасып жататынымыз осыдан болуы да мүмкін ғой...

Бұл күнде қыздарымыздың белдері ашық-шашық жүреді. Бүйректеріне суық тиетініне, бүйректің суықты бірден қабылдайтын өте нәзік әрі сезімтал мүше екенін білмейді. Кіндікті көрсетіп жүргенді сән көріп жүрген қаракөз қыздарымыз жетерлік. Ал біздің қазақ кіндікті өте қасиетті деп санаған. Бұрын ұл баланың жолдасын — алты қырды асырып, ал кіндігін табалдырықтың астына көмген. Әжелеріміздің «табалдырықты баспа» дейтіндері сондықтан. Ұл — шаңырақтың иесі, елін-жерін қорғайтын ертеңгі азамат, болашақ жауынгер әрі түздің адамы.
Ал қыз баланың жолдасын да, кіндігін де оттың басына көмген. Олай болатыны, ол — қай жерге бармасын, қазан-ошаққа ие болар болашақ келін, ұрпақ өрбітетін болашақ ана. «Оттың басына түкірме» дейтін тыйымның мәні осында жатыр. Жетпіс жыл бойы біздің кіндігімізді кім кеспеді, түскен кіндіктің қайда тасталғаны да бізге белгісіз. Күл-қоқысқа лақтырылып, ит пен мысық жегендіктен де, бірімізді біріміз тыңдамай, сөзімізді көтере алмай, итше ырылдасып жататынымыз осыдан болуы да мүмкін ғой… Кім біледі… Былай қарасаң, кіндік — соншама қадірлеп әрі дәстүрлеп көметіндей емес, тырнақтай тері. Бірақ ата-бабаларымыз кіндікке соншама мән беріп, қасиетін бағалағандықтан да жаужүрек ұлдары, үлкеннің алдынан кесіп өтпеген ибалы келіндері болды. Ата-бабамыздан бізге осыншама кең-байтақ жер қалуының бір сыры осында жатса керек. «Кіндік қаны тамған жер» деп те айтып жатамыз… Қалай десек те, бұл негізсіз емес. Бұл күндері, Құдайға тәубе, баланың кіндігі түспей жатып үйге шығарып жібереді. Белгілі себептермен перзентханада ұзағырақ жатып қалса, кіндікті сұрап алып, адам аяғы баспайтын ағаштың түбіне көміп тастайтын отбасылар қатары көбейіп келеді.

---

БАЛАНЫ ҚЫРҚЫНАН ШЫҒАРУ

Баланың 40 күнге дейін еті мен сүйегі бөлек тұрады. Ал қырқынан қалай шығарады, ет пен сүйек бірігеді.

Бірнеше жылдан бері баланы 20 күннің ішінде қырқынан шығаратын үрдіс пайда болыпты. Айтуларынша, күн мен түнді қосып есептегендегі-кіші шілде. Бұл дегеніңіз арғы жағын білмеу. Қазақтың бұрыннан келе жатқан ешбір жырларында, шығармаларында күн мен түнді қосып есептеген жазбалар көрмейсіз. Не үшін қырқынан шығаратынын да білмейді. Мен өзім қазақтың кемеңгерлігіне, парасаттылығына, данышпандылығына қатты таң қаламын. Жаңа туған бала 40 күнге дейін жердің баласы емес. Өте қауіпті кезең. Ол баланың 40 күнге дейін еті мен сүйегі бөлек тұрады. Ал қырқынан қалай шығарады, ет пен сүйек бірігеді. Жылаңқы, мазасыз балалардың өздері қырқынан шыққаннан кейін көзі жылтырап, айналасына қарап жылағанын тоқтатады. Жас келіннің өзін 40 күн күткен. Суық суға қолын салдырмайды, кір-қоқыс ұстатпайды, қалжалап, сорпалап ұстайды. Өйткені, ұрпақтың болашағын ойлайды.

---

ШІЛДЕХАНА

Шілдехана жәй тойлау емес!

Баланы қырқынан шығарғаннан кейін қазақ бірінші күні шілдехана тойын жасаған. Түнімен өлең айтады, домбыра тартады. «Түйе мінген қазақ төрт ауыз өлең біледі» дейтін халқымыз туыла салған баланың құлағына ән-жыр сіңіреді. Шілдехана жәй тойлау емес! «Жын-шайтан жоламасын» деп шілдехана өткізеді, қазіргі тілмен айтқанда, жаман энергияны тап-таза, періште денесіне жолатпау. Неге? Себебі жеті әуезді Құдай жаратқан. Ән айтқан жерде жаман ой болмайды, тек жақсы көңіл-күй, жақсы тілек, таза ниет қана болады деп жорыған қазақ.

---

БЕСІККЕ САЛУ

Бесік жыры — балаға берілетін алғашқы тәрбие

Кемпірлер баланы бесікке салады, бесікке міндетті түрде әжелер салады, өйткені оның қолынан көптеген немере-шөберелер өтті.
Бесікке бөленіп өскен баланың бір ерекшелігі — бесігін аңсап тұратындығында. Ондай бала өзінің бесігіне жатпаса, мазасызданып, ұйықтамай қояды. Бала әбден тойған сәтте анасы бесікті жайлап тербете отырып, бесік жырын айтатын болған. «Қазақтың 3-4 жасар баласының тілі жатық, ал 5-6 жастағы балалар шешен әрі тауып сөйлейді, ойын ұтымды жеткізе біледі», — деп таңдана жазған екен жер аударылып келген поляк революционері А.Янушкевич өз естеліктерінде.
Бесік жыры арқылы баланың тілі ерте шығатынына бүгінде мән бермейміз. Бесік жырын тыңдап өскен баланың есте сақтау қабілеті жақсы жетілетініне көңіл аудармаймыз. Бүгінгі ұрпақ шешендігінен, әншілігінен, ақындығынан, сабырлылығынан, парасаттылығынан ажырап барады. Бұл да — алаңдатарлық жай.
Біздің елде ауыздан қалмай келе жатқан аңызға бергісіз әрі біздің әулетке қатысты бір әңгіме бар. Ертеректе бір келіншек бесігінен ажырамай жүрген баласын бесікке бөлеп, әлдебір жұмыстарымен шығып кетсе керек. Отағасы да сырттағы тіршілігімен кеткен. Жолай демалмақ болып тоқтаған бір жолаушы киіз үйдің тұсына келіп: «Кім бар-ау!» деп дыбыс берген екен. «Кіре бер» деген дауысты естіп, ішке кірген жолаушы аңтарылып тұрып қалады. Үйде бесікте ұйқысынан оянған баладан басқа жан жоқ. «Өреде ашыма бар, өзің де іш, маған да бер» деген екен бала жолаушыға. Қазақтың баласының тілі жатықтығын, ерте шыққанын байқаймыз бұдан.

Қазақы мінезіміз бен болмысымызға қайта оралу үшін әр ана бесік жырын сәбиінің бойына сіңіріп өсіруі керек. Бесікке асыла отырып мейірлене бала емізген анадан, бесік жырын айтып отырған келіннен сұлу әйел жоқ шығар, сірә! Осыны естен шығармағанымыз жөн!

---

БАЛАҒА ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕНІ СІҢІРУ

ДИНАРА БОЛАТ: Қазақылығымызды жоғалтпайық деп, бала бағуды салт-дәстүр, әдет-ғұрыптарға негіздеуді жөн көрдім.

Тақырыпқа сай екі баланың анасы, әрі психолог Динара Болатпен бала тәрбиесі жөнінде әңгімелескен едім.
— Ең алдымен сәбилі болатынын білген ата-ана баласына есім таңдайды. Өйткені балаға берілген есім оның болашақ тағдырын анықтап, өмір жолына әсері болады деп жатады ғой. Соны ескеріп және заманауи тұрғыдан, яғни баланың есіміндегі дауысты дыбыстардың тұйық емес, ашық болғаны жөн дегенді басшылыққа алып, жолдасым екеуіміз сәбиіміздің өміріне ауыртпашылық бермейтін есім іздестіріп, Хақназар деген есімге тоқталдық. «Хақназар» ол біріншіден, «Хақ» — Алланың 99 есімінің бірі, сол Хақтың оң назарында болса, екіншіден, қазақтардың ауызбіршілігі жоғалып, қазақ басы ыдырай бастаған кезде билікке Хақназар хан келіп, халықтың басын біріктірген және ең ұзақ 42 жыл ел билеген ханның есімі.

Бірінші баламды көтергенде жас болдым. Ал екіншісінде есейгендігімізден болар, осы қазақылығымызды жоғалтпайық деген ниетпен жүкті кезімде қазақтың салт-дәстүрлерін көп оқыдым. Яғни, бала бағуды салт-дәстүр, әдет-ғұрыптарға негіздеуді жөн көрдім. Осыған орай Бауыржан Момышұлының келіні Зейнеп Ахметованың бала емізуге қатысты айтқанында бұрын қазақтар денсаулығына, мінез-құлқына байланысты түрлі ырымдар жасаған екен. Соның ішінде ұл туғанда баланы қайсар болсын деп қасқырдың жүнімен ауыздандырған дейді. Мұны оқығаннан соң интернетті шулатып қасқырдың жүнін іздегенім бар (күліп). Оны тапқаннан кейін қасқырдың жүнін берген адам жүнін қай жерінен кесіп берейін деп сұрады. Қасқырдың жалы деп жатады ғой желкесіндегі жалынан кесіп беріңіз дедім. Босанғаннан кейін өзім қиналып жатсам да, мейірбикелер тезірек емізіңіз дегеніне қарамай сол қасқырдың жүнін перзентханаға бірге алып барып, омырауымнан бұрын баламды сонымен ауыздандырдым. Сонымен қатар, босанғаннан кейін баланы алып келіп, «Алыңыз, бетінен сүйіңіз» дегенде қазақ баланы маңдайынан бағы болсын, бақытты болсын деп ырымдап сүйетіндігі есімі түсіп, оның үстіне қыз емес ұл туып жатқаннан соң оны несіне еркелетіп бетінен сүйемін деп, медбикеге маңдайын жақындатуын сұрап, маңдайын сүйіп, «бақытты болсын» деп алғашқы аналық батамды бердім. 

Кіндік шешесі Нәзира Бердалы жүкті кезімде «баланың кіндігін жерге тастамайды екен деп» ескерткен болатын. Оқып жүрген салт-дәстүрлер кітабынан «Қазақ бабамыз бала туылғанда кіндігін осы бала ата-анасына, туған жеріне, Отанына байлансын, Отанын сүйіп өссін деген ниетпен баланың кіндігін туған жеріне көмеді» дегенін оқып, перзентханадағы босандырған дәрігерден баланың кіндігін өзіме беруін өтініп, кіндігін өзімізбен бірге алып шықтық. Сөйтіп, өзіміз Астанада тұрып жатсақ та Хақназардың ата-анасы, ата-әжелері туылған Жайықтың топырағында сақталсын деп балының кіндігін Оралға беріп жібердік. Балаға қатысты осындай ырымдар жасадық.

Баланың психологиялық жағдайына келетін болсақ, бала анасының ішінде де, кейін сыртында да анасымен тікелей байланысты. Соның көбінде ананың жүкті кезіндегі психологиялық ахуалы. Өзім кішігірім зерттеулер жасап көргенімде байқағаным, бала сен жымисаң саған жымиады, сен қабағыңды түйсең ол да саған біртүрлі қарайды. Яғни, ол тума түйсік болғанымен кез-келген сәби бұл дүниеге жақсылыққа, мейірімге толы жүрекпен келеді. Сәбилер таза парақша ғой. Анасының жүкті кезіндегі жағдайының жақсы болуынан болса керек, жақында дәрігерлер келіп кетті. Хақназар оларға гуілдеп сөйлеп, күлімдей берді. Дәрігерлер баламда уақытынан бұрын даму болып жатырғандығын айтып қуантты. Ал менің ойымша бұл анасының жүктілік кезіндегі оңтайлы күйінен берілген нәрсе. Сондықтан жалпы баланың, оның ұйқысының тыныш болуы және мінезінің қалыптасуы ананың жүктілік кезіндегі көңіл-күйіне тікелей байланысты. Қазір мына бала кішілеу бұған қарап көпнәрсе әлі айту ерте. Сондықтан тұңғышым жайында айтып берейін. Ол кезде студент едім. Қоғамдық жұмыстарға белсене қатысып жүрдім. Алайда өзімнің ішкі күйіме жақсы қарайтынмын және сол уақытта жолдасыма әр нәрсенің балаға қалай әсер ететіндігін түсіндіре отырып, ол да менің жүктілігіме белсене араласуын сұрадым. Баламыз ата-анасының үлкен махаббатынан дүниеге келгендігін сезінуі үшін мен жүкті кезімде екеуіміз үйде бірге би билейтінбіз, міндетті түрде күніне екі рет серуеңге шығатынбыз, тек жайлы әңгімелер айтып, позитивті фильмдер көріп, бірге әсем әуендер тыңдайтынбыз. Соның нәтижесінде қызым өте көңілді, әрі кішкентайында өте тыныш бала болды. Сол жүкті кезімдегі белсенді іс-әрекеттеріме байланысты қызым өте ширақ және үлкен адамдармен араласқыш, кез келгенмен тез тілтабысқыш бала болып өсіп келеді. Сәйкесінше, мына баладан да сондай нәтиже күтеміз!

---

P.S. Акварельмен салынған суреттердің авторы: Вета Попова.

Бүгін Асық Party-дің үшінші аптасы басталды. «Асық Party» кубогы екінші рет ойналды. Бірінші кубокты Сәдуақас есімді тоғыз жасар балақай жеңіп алған болса, бұл жолы кубок Бәйтеректің түбінде «Бәйтерек» тобының мүшесі Нүркен Өтеуловқа бұйырды.
Бұл Асық Party-дің алдыңғы екеуінен ерекшелігі Блогиада сайысын ұйымдастырушы Азаматхан Әміртай мен Керектік блогерлердің көптеп келуі болды

Асық ойнауға бұл жолы адамдар өткен екеуінен де көп жиналғандықтан, ойнамаса да қарап тұрған көрермендер де көп болды. Солардың бірі Данияр

Содан көрермендер қауымы құр қарап тұрғанша біз де өзімізше кішігірім шеңбер сызып, қапшықта қалған соңғы асықтарды алып, 1 дана қызыл асықты сақа етіп, ойынды бастап кеттік


Адам көп, асық аз болғаннан соң ойынның шартын Аршат аға бір ғана қызыл асықпен ойнаймыз, сол асық қайда түссе келесі ойыншы сол жерден атады деп бекітті.




Ойыншылардың көбі боялған қызыл асық жеңіл, ол сақа бола алмайды деп қызыл асығымызға бір тиісті, оны өзге асыққа алмастырып жібере тастады, оны жоғалтып та үлгердік...

Бірақ Аршат аға ойынның шарты бойынша боялған қызыл асықтың бекітілгенін айтып, оның жеңілдігі ойынға кедергі емес деп, жеңіл қызыл асықпен ойнаудан мастер-класс көрсетіп жіберді.

Сөйтіп, «боялған қызыл асық» сақа болған топтың жігіттері сенбіде біраз денелерін шынықтырып, қыздар таза ауа жұтып үй-үйімізге тарастық!

Дос болам десең,
Досымды сыйла, қымбаттым!
Досыңа сонда,
Досыммен ғана қымбатпын.
Дос болам десен,
Мендегі доспен достасқын,
Сендегі доспен дос болып сонда тұрмақпын. © Мұқағали

Биыл бірінші рет туған жерімнен алыстааа туған күнімді қарсы алдым. Туған күн маған сондай бір үлкен мереке болмаса да, адамдардан құттықтау алып, жылы-жылы сөзде есту кімге жақпасын  Сонымен қатар бұл күні саған арнайы таңдалған сыйлықтар ұсынылады. Ол да күштііі ғой

23-ші туған күнім жылдағыдай кәдімгідей басталды. Бірақ биыл туған күнімде ең бірінші болып, түңгі сағат 12:00-де бетімнен анашым мен әкешім, сіңілім мен інім емес, мен өмірімде кездестірген ең позитивті екі адам тілектерін айтып, бетімнен сүйді. Оны мен алдағы жылым позитивке толы болады деп жорыдым. Солардан позитив жұғып кетсе екен деп.

Ертеніне күн кәдімгідей өтті. Ерекшелігі күні бойы жұмыста телефоным шырылдап құттықтаулар алдым және сүйкімдііі әріптестеріммен торт жегендігіміз болды



16 мамыр жұма болғандықтан, бұл күні жұмыстан кеееш шықтым. Себебі барлық блогиадалықтарға аян шығар
Алдында бәріміз Керуенге Асхат ағай келіп сонымен кездесуге барамыз деп келіскен болатынбыз. Бірақ мен Дарикоға кездесуге келе алмайтындығымды айтқанда, ол жұмыстан шығып келе бер, кездесуден кейін Керуенде отырамыз деген. ОК деген соң Керуенге барамын деп отырған болатынмын. Бір уақытта кешке жұмыста үш күн ұйықтамағандығын айтып Абылай жүр. Қайтпайсың ба енді десем жұмысым бітпеді дейді. Бірақ өзі қайта-қайта далаға шығып кете береді. Сөйтсем жұмысымызға Азамат Тілепов келген екен сол кезде оның аяқ астынан біздің жұмыста жүргені странно көрінбеді.  Постымды аяқтай алмай отырғаннан соң онысына аса мән де бермеппін сол кезде. Бір уақытта олар Керуендегілер күтіп қалды ғой деп тездетіп сыртқа шықтық.

Дала қараңғыыы...

Азамат жоқ болып кеткен. Тығылып темекі шегіп жатқан шығар деп қойдық.

Абылай аяқ астынан невтему әңгіме айтып кетті… Дым түсінбей қалдым...

Сөйтсееееем… surpriіііііііііііііііііііііііііііііііііііііііііііііііііііііііііііііііііse...



Жандарымааау! Менің құттықтау үшін далада Астананың «наглый» масаларына таланып бір жарым сағатқа жуық уақыт тұрыпты ғой. Кім білген боталарымның бұлай істерін. Білгенде 7-де жұмыс біте салысымен далаға атып шығар едім ғой




Шарики-шарики



Толығырақ бәсекелесім Абзал Сариетің репортажынан көріңіздер


Үйге келгеннен кейін іші ақша, алтынға толы сандығымды қайта аштым:







Мафия жазған ып-ыстық хаттарды оқыдым:







Маған тілеген тілектерің Алланың құлағына шалынып, қабыл болуын тілеймін
Тосын сый дегенді естіген едім, бірақ ол дәл осындай болады деп ойламаппын. Мені таңқалдырып, туған күнімнің күштііі өтіне себепші болғандардың барлығына үлкееен рахмет! Сендер сиақты достарым болғанына шексіз ризамын боталар!