Қазақтар мен Адайлардың тойын салыстырып көргім келді десең, ә  Шымкент пен Ақтауды таңдауыма еш себеп болған жоқ

---

---

Тұрсынбек Қабатов, асаба
— Тойдың қалай өтетіні елге, мекенге емес, тойды өткізіп жатырған әулетке байланысты. Ал, тойдың басталуы, өтуі еліміздің қай өңірі болса да бірдей боп кетті ғой. Негізі тойдың тізгінін ұстайтын асаба ғой, тойдағы халықтың көңіл-күйіне бағыт беріп отыратын да сол. Халық санынан аса айырмашылық көрмедім: Ақтаудан да, Шымкенттен де 500 адамдық той көрдім.

---

---

---

Нұржан Төлендиев, асаба
— Шымкент пен Ақтаудың тойында аса бір жер мен көктей ерекшелік жоқ. Шымкентте той қысқа болады, Ақтауда ұзақтау болады. Шымкентте кеш басталып, ерте бітеді; Ақтауда уақтылы басталып, кеш аяқталады. Шымкентте антракт деген мүлде болмайды, Ақтауда кейде болады, кейде болмайды. Шымкенттің тойында ең аз деген 300 адам болса, Ақтауда ең көп деген 300 адам шығар.

---

---

Абай Бегей, әнші (хит әні — Аспанға қараймын)
— Шымкенттің тойы басталғанда адам тола болады да, аяқталуға шақ қалғанда адам қалмайды. Сыйлықтарын береді де, қайтып кете береді. Ақтаудың тойына келген қонақтардың 90 пайызы аяқталғанша отырады. Шымкенттің адамдары би жағын қатырады. Шымкенттің халқы суретке түскенді жақсы көреді, менімен сол жақта көп түседі суретке.

---

---

---

Асхат Тарғынов, әнші (хит әні — Мария Магдалена)
— Мен әлі Шымкенттің тойында болмадым, жақында барамын. Ақтаудың тойында ән айттым, онда маған тойдың тым қазақи өтетіні ұнады. Тіпті тойда кездескен 5-6 орыстың өзі қазақша сөйлеп, қазақша тост айтып жүреді. Қазақы салт-дәстүрді сақтаған аймақ екен, тойда жақсы байқалды. Ұнады.

---

---

Шымкенттің тойы

Ақтаудың тойы

Тойға дайындық Қыз бен жігіт шаңырақ көтеруге келіскен соң, екі жақтың да ата-анасы келісім берсе, болашақ құдалар бір-бірімен (көбіне болашақ құдағилар) кездесіп, танысады. Бұл – «тәтті шәй» деп аталады. Тәтті шәйда той күнін белгілеп, әкелетін қалыңмал құнымен келісіп, құдалыққа баратын адамдар саны нақтыланады. Сырға салу Ұзату той болатын күні күндіз жігіттің ата-анасы, туыстары қыздың үйіне барады. Тамақ ішіп, танысқан соң екі жеңгесі қызды алып келеді де, жігіттің анасы қызға сырға тағып, маңдайынан сүйеді. Кейде жігіттің жеңгесі не әпкесі салады сырғаны. Сый: Қыздың бауырларына арнап «үй тоғызын», ата-анасына, туған әпке-сіңлілеріне бір-бір алтын не мата апарады, туған-туыстарға арнап «ағайын тоғызын» апарады. Ауыл әйелдеріне арналған тәтті-пәтті салынған қоржын болады. Қалыңмал Құдалар сырға салуға келгенде өздерімен бірге қалыңмалды да ала келеді. Шымкенттің қалыңмалы 2 мың АҚШ долларынан басталады. Орта баға – 500 мың теіге. Жігіт алғаш бара жатқандықтан «Іргебасар» алып барады, ол кілем не ақша болуы мүмкін. Қайтыс болғандарға арнап мал сойып, құран бағыштау үшін «Өлі-тіріге» бір қой алып барады немесе ақшасын береді. Күйеу аттандырар Шымкентте «Күйеу аттандырар» деген дәстүр жоқ. Күйеу жігіт қасына жолдасын ертіп, қыздың үйіне ата-анасымен бірге барады. Барлығы тойды, киттің түгел болуын уайымдап кете ме, әйтеуір күйеу жігіт елеусіз қалады. Ол өзімен-өзі қобалжып, "қуып" жүреді Күйеуді күтіп алу Күйеу жігіт құдалармен бірге келеді де, бөлек бөлмеге отырғызылады. Үйге кірмей тұрып, адыраспаннан тұтатылған отқа сұйық май тамызады. «Жаңа отаудың оты сөнбесін» деген мағынада. Күйеуге «қалта қағар», «төс қою» деген рәсімдер жасалады. Ол жасалған салттар үшін қыздың бір жеңгесіне ақша береді. Алдына қойылған төстің сынған-сынбағанына мән бермейді. Ұзату той Құдалар әбден танысып, ішіп-жегеннен соң қыздың ағайындары құдаларға үйін көрсету үшін қонаққа шақырады. Бірақ, қазір бәрі жиналып кафе-ресторанға бір-ақ күте салатын болған. Одан кейін кешке ұзату той болады. Ол ресторанда өтеді. Құдалар ресторанға кірерде арқан керу, тағы да басқа ешқандай рәсімдер жасалмайды. Қызды екі жеңгесі алып шығады, күйеу жігіт гүлімен қарсы алады да, ортаға отырады. Тілектер айтылады, тост беріледі, театрланған көріністер (арнайы агенттіктер бар) қойалады. Той соңында қыз сыңсу айтып, ақ матаның үстімен сыртқа шығады. Қызды түнгі сағат 12-ге дейін алып кетеді. Беташар Жігіттің үйіне келіп, машинадан түскен бойда ауылдың үлкені қыздың басына ақ орамал салады. Есіктің алдында отқа май тамызып, табалдырықтан оң аяғымен аттап, үйге кіреді. Арнайы бір бөлмеде тұтулы тұрған шымылдық ішіне еніп, сол бөлмеде ұйықтайды. Ертесіне (кейде тура тойдың алдында) арнайы өзіне алынған халат, аяқ киімді киіп, көпшілік алдына беташарға шығады. Беташарда келіннің алдына банкі қойылып, аты аталып, келін сәлем салған жандардың бәрі банкіге ақша тастайды. Ол ақшаны бетін ашқан адам алады. Отқа май құю Қыз жігіттің үйіне келіп, машинадан түсіп, үйіне кірейін деп тұрғанда отқа май тамызып қояды (жоғарыда көрсетілді). Адыраспан тұтатылады да, ол бықсып жанып тұрғанда үстіне бір қасық той май салады не сұйық май құяды. Ол «кірген отауының оты өшпесін» деген ниетпен жасалады. «Гулянкі» Кейде Ұзату той мен Үйлену тойдың арасы апталап, айлап ұзап кете береді. Сондықтан Шымдықтарға тойдың алдындағы «гулянкі» өте маңызды. Қымбат көліктерді жалдап, қала/ауылды аралап, мешітке соғады. Бірақ, «гулянкіде» АХАЖға тіркеліп, некені заңды түрде қиятындар өте сирек. Той басталар уақытта тойханаға келеді. Үйлену той Той басталар уақытта жас жұбайлар гулянкіден қайтады. Жар-жар айтылып, екі жас ортаға жайғасады. Тойға қыздың ата-анасы, туыстары, достары қатысады. Жаңа құдалар ортаға шығып, тост сөйлеп, төс қағыстырады. Құда табақ таратылады. Ән айтылып, би биленеді. Жас жұбайлардың неке жүзігін жігіттің аға-жеңгесі не әпке-жездесі той басында тағады. Екі жас торт кесіп, бір-бірінің ата-анасына өз қолымен жегізеді. Келін шәй Той өтті. Келесі күні болмаса да, 2-3 күн ішінде ауыл-аймақтың үлкендері келіннің қолынан шәй ішуге келеді. Шәй ішіп болған соң келіннің ыдысына ештеңе салып кетпейді, көрімдік те берілмейді. Тойдыаман-есен өткізіп алғанын, онда болған қызықтарды талқылап, әңгіме айтып кетеді. Келін халат киіп, орамал тағады. Құдалық Шымкент өңірінің құдалығы Ұзату той болатын күні күндіз және Үйлену той болатын күні күндіз өтіп кетеді. Кейде жаңдайға байланысты тойдан кейін өткізіп жататыны да бар, өте сирек.

Тойға дайындық Қыз бен жігіт шаңырақ көтеруге келісіп, өз ата-анасының келісімін алады. Тойдың қай мерзімде өтетінін отбасымен өзара ақылдасады. Одан басқа ешқандай кездесу, танысулар болмайды. Екі жақ та өздері дайындықтарын жүргізе береді. Сырға салу немесе үкі тағу Жігіттің ата-анасы, туыстары болашақ келінінің үйіне құда түсіп келеді. Қызға сырға салып, үкі тағып, қызды «белгілеп кетеді». Қыздың үйі тамағын беріп, щығарып салады. Той уақыты да осы күні нақтыланады. Сый: жігіт жақ болашақ құдасының үйіне келе жатқандықтан үйіне «ілуім» деп, кілем алып барады; костюм-шалбар, мата, жаулық салынған сөмкесі бар, ауыл әйелдеріне, балаларға арналған тәтті-пәтті салынған қоржын апарада. Қоржын «дәм» деп аталады. Қалыңмал Сырға салуға келген құдалар қыздың қалыңмалын да ала келеді. Ақтаудың қалыңмалы 300 мың теңгеден басталатын көрінеді. Жағдайы барлар миллиондап апарады екен. Қалыңмадан бөлек «той мал» деп 50-70 мыңның жобасында тағы теңге тастап кетеді. Оны тойға сояды деп ырымдаса, өлілерге құрбандыққа тағы бір мал сойылып, құран бағышталу керек. «Өлі-тірі» үшін тағы бір мал немесе шапан әкеледі. Күйеу аттандырар Ұзату тойдан бір күн бұрын үлкендер батасын беріп, қасына 1-2 құданы қосып, күйеу баланы қыздың еліне аттандырады. Күйеу жақта мал сойылып, бәрі абыр-сабыр болатын бұл үлкен жиын «күйеу аттандырар» деп аталады. Күйеуді күтіп алу Күйеу қыздың еліне келгенде бас құданың үйіне кірмейді, бөлек отауға қабылданып, бөлек сый беріледі. Қасына еріп келген құдалар ғана бас құданың үйіне барады. Күйеуге «күйеу табақ» тартылады. Күйеу табақпен төс алып келеді, сол төстің сүріншегін сындырып әкелген жеңгесіне ақша ұсыну керек. Ал, сүріншек сындырылмаса, күйеудің ақша бермеуге қақысы бар. «Күйеудің ілуі» деп – кілем, дәм алып барады. Ұзату той Күйеу келгеннен кейін қызды аттантыру тойы болады. Ресторанда өтетін ұзату тойға барардың өзінде қызды үйден екі жеңгесі алып шығып, машинаға отырғызып жібереді. Күйеумен бірге келген құдаларды тойханаға кірерде арқан керіп қарсы алады. Құдалар ақша беріп, ішке кіреді.Тойда қызды ортаға сол жеңгелері алып шыққанда, ортада гүл шоқтарымен күйеу жігіт күтіп алады. Сонымен тілектер айтылып, тост беріліп, той өтеді. Той соңында қыз сыңсу айтып, ақ матаның үстімен жүреді де, қыздың үйіне барады. Күйеу сол үйде қонып, қызды ертесіне күндіз алып кетеді. Қызбен бірге екі жеңгесі де кетеді Беташар Қыз жігіттің ауылына келіп, машинадан түскен бойда жігіттің екі жеңгесі қолтықтап алып келеді. Дәл сол жерде, яғни тойхананың жанында беташар болады. Беташарда келінге бүкіл туған-туыс, ауыл-аймақты таныстырады. Аты аталған адамдар ақшаны ортадағы банкіге жинамайды, балаларға шашады, тәттілер, шашу шашылады. Отқа май құю Беташардан соң келін бірден үйге кіргізілмейді, ресторан жанынан тіккен ағаш үйге (киіз үй) оң аяғымен енеді. Қойдың іш майы салынған отты тұтатып, үлкен кісілер оттың ыстығымен «жүзің жылы болсын» деп бетін, «құрсағыңа бала бітсін» деп құрсағын сипайды. Ол кірген отауда ең алдымен қыз боп иығына жамылып келген қызыл орамалын ақ орамалға ауыстырады. Орамалды ауылдың берекелі, алтын құрсақты анасы ауыстырып береді. «Гулянкі» Беташардан кейін жастар жағы машинаға отырып, қала сыртына қыдырып кетеді. Жол-жөнекей АХАЖға тіркеледі, неке жүзігі тағылады. Кейбіреулер мешітке кіріп, құран оқытып шығады. Қаланы аралап, той басталар уақытта бір-ақ қайтады. Үйлену той Той басталатын уақытта жас жұбайлар мен жастар тойханаға келеді. Жар-жар айтылып, екі жас ортаға жайғасады. Тойға қыздың екі жеңгесі ғана қатысады, ата-анасы келмейді. Екі жеңгесіне той үстінде алтын тағылады. Құда табақ, бас табақтар ескі құдаларға тартылады. Ән айтылып, би биленеді. Кәдімгі той өтеді. Соңында екі жас торт кеседі. Келін шәй Той өтті. Келесі күні ауылдың бүкіл үлкендері жиналып, келіннің қолынан шәй ішеді. Болған соң шәй табағына (ыдыс) «келіннің көрімдігі» деп ақша тастап кетеді. Бұл Ақтауда «тәтті шәй» деп аталады. Тәтті шәйда келін арнайы тіктірілген ұзын шәй көйлекті киеді, басына ақ орамал тағып, үстіне кәжекей киеді. Құдалық Тойдан кейін 2-3 күн өткен соң құдалық болады. Қыздың ата-анасы, туғандары 30 шақты адам болып, қыздың жасауын алып келеді. Құдаларды шашу шашып, шұбатпен қарсы алады. Үйге кіріп, ас алынған соң әйелдер жағы әкелген дүние-мүлікті көруге шығады. Одан кейін қыз жақ пен жігіт жақ ортақ ақша шығарып, ресторанда құдалық өткізеді, тойлайды. Құдалықты құдалар қызы түскен үйге ғана қонақ болады. Құдаларға ұн жағылмайды.

Суреттер интернеттен алынды. Ақтаудың тойын айтып берген Гүлжан апыма, Шымкенттің тойын айтып берген жеңгеме рахмет! Гүлжан апаның жеке архивінен алынған суреттер үшін де алғысым шексіз.

Бұл жолы көпке таныс «блогер Маралбек», "әнші Маралбек", «журналист Маралбек» клавиатураға ілінбейді.

Маралбек – бала

1984 жылы 17 наурызда Ақтөбе облысы, Ырғыз селосында дүниеге келген Маралбек туылғаннан-ақ өте жуас, тыныш бала болды. Үйдің бесіншісі, яғни кенжесі болса да, еркеліктің жетегінде кетпей, өте сабырлы бала болғаны – таң қалдырарлық-ақ құбылыс.

Өзі қатарлы балаларды, у-шуды іздемейтін, үнемі өзімен-өзі ойнап отыра беретін. «Тойған қозыдай» деген тіркес бала Маралбек үшін айтылғандай. Үнемі бір бөлмеге кіріп алады дағы, жастықты ат қып мініп, ары-бері «шапқылайды» келіп, «шапқылайды» келіп. Сондағысы батыр боп, жауды жайратып ойнайды.

Әлде ізін жуып-шайып жүре ме, әлде шынымен де тым тәртіпті ме, әйтеуір үйіндегілер «Маралбек пәленшемен төбелесіпті, сыртта бірдеңе бүлдіріпті» дегенді есіткен емес.

Туғандары еркелетіп әрқалай атайтын: әкесі Махарашвили десе, әпкесі Максимилиян деп шақыратын. «Мако, Маконай, Макстар» Маралбектің «туған есіміндей» боп кетті.

---

Әкесі Сапар, 70 жаста

Мен Маралбектің артынан мектепке барып, ата-аналар жиналысына қатысу үшін арыз-шағымдар алған емеспін. Кішкентайынан-ақ өлең шығара ма, оқи ма, шығармалардағы образдарды ойнай ма, әйтеуір шығармашылық әдеттері болды. Айқайлап бірдеңені айтып келе жатқанда мамасы шошып кететін.Ұлым әке алдындағы үмітін ақтады деп мақтанышпен айта аламын.

---

---

Маралбек – бауыр

Ата-анасы үнемі жұмыста, Маралбекті бауырлары өсірді десе де болады. Жалғыз ағасы мен екі әпкесі оқуға кетіп, көбіне үшінші әпкесі Гүлнәзираның қарауында қалатын. 6-ақ жас үлкен әпкесін кішкентай санап, тыңдамай кету, айтқанын істемей қою деген болған емес.

Бірақ, ол үй шаруасына көмектесуін сұраса, оқып отырған кітабын тастай алмай, «қазір, оқып болайынға» басатын. Кітапқұмар болғаны сонша, әпкесі «кітабын өртеп жіберем,» деп қорқытпайынша қозғалмайтын. Қалай болғанда да айтылған тапсырмалар орындалмай қалған кез болмапты.

Бауырмал. Туғандарына қолынан келгенше көмектескісі кеп тұрады. Бауырлары да Маралбек әр жетістікке жеткен сайын қуанып, тілеуін тілеп отырады.

---

Әпкесі Гүлнәзира, 36 жаста

Маралбекке әпке болып, «үйт-бүйт» деп көп айтқан емеспін. Бірақ, журналистика мамандығын таңдауда менің де үлесім болды-ау. Қазіргі жетістіктері үшін қатты қуанамын, риза боламын, сүйсінемін. Маралбек – жан-жақты, сауатты, ақылды, сабырлы, қамқоршы, бір сөзбен айтқанда, асыл азамат. Менің інім – менің мақтанышым.

---

---

---

Маралбек – күйеу

Маралбек өмірлік жары Самалды өзі қатысып жүрген дебаттан тапты. Екі жылдан аса уақытқа созылған достық 2005 жылы заңды некені тіркеумен аяқталды.

Бірге өмір сүріп келе жатқан 9 жылдан астам уақыттың ішінде Маралбек қайда барса да Самалды жанынан тастаған емес. Ол не Маралбектің, не Самалдың қызғаншақтығынан емес, екеуі барлық қызықты бірге көргісі келеді.

Анда-санда ыдыс-аяқтың болар-болмас сыңғыры естіліп жатса, Самалдың ашуы тез тарқайды. Ал, Маралбекті оңайлықпен ашуландыру мүмкін емес, ашулана қалса — «жібуі» тым қиын.

Самалдан ерінің бойындағы қандай үш қасиетін ерекше бағалайтынын сұраса: -«ымыраға келе алатындығы», «жеті өлшеп, бір кесетіндігі», «қолына алған істі ынта-жігерімен атқаратындығы»,- деп жауап береді.

Маралбектің қызметі сол – үнемі қыз-келіншектердің ортасында. Оқуда да дәл солай болған, мамандығының талабы. Сол тұсқа келгенде Самалдың кейде қызғанып қалатыны бар. Бірақ, онысын еріне көрсетпеуге тырысады. Маралбек те дәл солай, қызғанып тұрса да, еш сездіртпейді.

Жер үйде тұрмағандықтан, еркектің ісі көп қажет болмайтындықтан ауланың шаруасына қалай екенін дөп басып айту қиындау. Бірақ, Самал көмек сұраса, үйдегі тірліктің бәрін істей береді.

Келіншегін интернетте «Жампозым» деп атағанмен, өмірде олай айтқан-айтпағаны Самалдың есінде жоқ.

---

Жары Самал, 30 жаста

Ол мені «қошақан» деп еркелетеді, мен оны «бота, ботақан» деп шақырамын.
Бірде Маралбекті қатты ашуландырып алдым. Ол далаға шығып кетті. Ешкімге зиян келмесін деген шығар. Сыртта біраз жүрді де, үйге кірді. Сосын сабырға келіп, қайта сөйлестік. Әрине, бәрі түсіністікпен аяқталды. Содан кейін Марконың ашуына тимеу керек екенін түсіндім.
Үйде пультті Жігер ұстайды

---

---

Маралбек – әке

Маралбек 2008 жылы әке атанды. Шақалақтың ауырмай-сырқамай, аман-есен адам қатарына қосылып кеткенін тілеп, қатты алаңдады. Қазір де анда-санда аурухана жағалай қалса, «Жігердің табанына кірген тікен маңдайыма қадалсын» деп шырылдап, уайымдап кетеді.

Ұлына кішкентай бала емес, үлкен адам ретінде қарап, дұрыс тәрбие беруді көздейтін Маралбек «бұдан да жақсы әке болуым мүмкін еді» деген ойда. Қызмет, басқа да шаруалар әке мен баланың көбірек бірге болуына кедергісін келтіретіні жаман-ақ. Интернеттен қалай жасалатынын қарап алып, Жігерге қамшы өруді үйреткені бар. Сосын оған қызығып кетіп, өзі де үйреніп алды.

Перзентінің үлкен, ақылды адам боп өскенін қалайды әке жүрегі.

---

Ұлы Жігер, 6 жаста

Әкем — жақсы адам. Бұрын «көп телевизор қарама» деп ұрсатын, енді маған ұрыспайд, тек қана жынданады, болды. Садикті бітірдім, енді мектепке барамын. Папам отпускы алды, бірге жүрміз. Маған қамшы жасауды үйретіп еді, ұмытып қалдым. Бір рет домбыра тартуды үйретті. Мамамды да, папамды да, екеуін де жақсы көрем, сонықтан екеуінің де баласымын. Папам қолын және мойнын ауыртып алды, жарасы кетсін деп тілеймін.

---

Маралбек – сыныптас-дос

Маралбек Ырғыз аудандық Ыбырай Алтынсарин атындағы қазақ орта мектебінде білім алды. Өте алғыр, озат оқушы болды. Староста болғанының өзі сыныптағы салмағы қандай болғанынан хабар береді.

Салмақты, анау-мынауға ашулана бермейтін Маралбек бір күні сыныптастарына: — «Сендер мені тыңдамайсыңдар,» — деп, бұлқан-талқан ашуланғанда бәрі таң қалған. Спорттан волейболды жақсы ойнайтын, қатты жүгіретін. Химия мен математика пәнінен олимпиадаларға жиі қатысып, мектептің абыройын көтеру жауапкершілігін сезінетін. Түрлі жарыстардан орын алып келіп жататын.

---

Сыныптасы – Жомарт, 30 жаста

Айтқан нәрсесін орындамайынша тынбайтын Маралбектің уәдеге беріктігін мықты бағалаймын. Қызық мінезі бар, ренжісе – қырсығып, сөйлемей қояды. Сосын ол ашылып, өкпесі тарағанша себебін біле алмай дал боламыз. Фантазиясы жақсы, ерекше бірдеңе істегенді жақсы көріп тұратын. Домбырамен ән айтып, вешірлердің гүлі болатын, тамада болғанға бейімдеу еді. Биіктерден көріне берсін!

---

---

Маралбек – ақын

Маралбектің жақындарынан басқа ешкім біле бермейтін тағы бір қыры бар. Ол – ақындығы.
Оқушы кезінде өлең жазатын. Тіпті мұғалімі ара-тұра шығарманы өлеңдетіп жазып келуге тапсырма да беретін. Алайда, қазір Маралбек:- "ақын емеспін, тіпті поэзияны біреу сілтемесе — өздігімнен оқымаймын," -деп, мойындайтын емес.
Ғашықтықпен жазған 2 өлеңін Самал әлі сақтап жүр.

---

Маралбек — қожайын

Маралбек үй жануарларын асырауға аса құмар болған емес. Жер үйде тұрған соң ит асырау — міндет, ауласында үнемі біреуі жүретін. Тіпті бір мезетте 2-3 итті бақты Маралбек. Бақты деген аты ғана, тамағын түгендеп, қой кезекке ертіп кеткеннен басқа дым да істемейтін.

Иттен басқа асырауға тырысқан жануарлары қыршынынан қиыла берді. Бірінші сыныпта Вася деген мысықты асырап көрмек болып еді, көпке жетпей өліп қалды.

Спортпен шұғылданып жүрген Маралбек далада кетіп бара жатқан қоянды қуып жетіп, үйіне алып келеді. Оны бағуға бел буғанын қайтейік, 4-5 күннен кейін ол да сілейіп қалды.
Көшеден тауып алған ауру құсты да «адам қыла алмады».

Қазір асырап жатқан жануары аман болсын енді. Елден ерекшеленген журналист болуға ұмтылып, қояннан көріпкел жасағысы келді. Екі мақсатына да қол жетті: рейтинг те көбейді, қоян да көріпкел боп шықты. Әлем чемпионатына болжам жасайтын қоян Еуразия телеарнасында түнейтіні болмаса, күтімі Маралбектің мойнында. Бір-біріне бауыр басып та үлгерді.

---

Қояны — Көріпкел, 1 жаста

Қожайыным өте жақсы. Уақтылы тамақтандырады, уақтылы астымды тазалап отырады. Тіпті, менен жұлдыз жасап, көріпкелдік қырымды ашты. Бір жаманы — ылғи Маралбектің жұмысына түнеймін. Жұмыс емес, үй жануары болғым келеді.

---

---

P.S.

Маралбектің ел білмейтін қырлары туралы балгер не дейді?

Ұялы телефондағы суреті арқылы біраз ақпарат алуға да болады екен. Беймәлім қырларын қайдам, мәлім қырлары дәл келіп жатты


(Ақпараттардың дереккөзі: әкесі, әпкесі, әйелі, баласы, сыныптасы және өзі)

«Жұлдыздарымыз баяғыдай қол жетпейтін, жұмбақ боп көрінбейді қазір. Өйткені, олар туралы бар ақпаратты жеткізіп отыратын Instagram бар,» — деген сияқты мағынада біреудің жазғанын көзім шалып қалып еді Фейзбуктан.

Иә, Instagram атты әдемі ойыншық пайда болғалы барлық нәрсе оңайлай түсті: жұлдыздардың не істеп, не ішіп-жеп, қайда жүргені көз алдымызда; сауда жасау үшін дүкен ашып, ел аралаудың қажеті болмай қалды; қандай да бір бренд үшін жарнамаға кететін шығын мен уақыт азайды, тағысын-тағы жалғасып кете береді. Бір сөзбен айтқанда, Инстаграм жаңа маркетингтік каналға айналды.

---

Инстаграм деген не өзі?

Кевин Систром және Майк Кригер есімді екі жігіттің жобасы, сурет жүктеуге арналған әлеуметтік желі. 2010 жылы 6 қазанда iPhone-ға арналған қосымша ретінде іске қосылған және Инстаграмға 1 ай ішінде миллион қолданушы тіркелген.

Интернеттегі ақпараттарға сүйенсек, Инстаграмда 150 миллион белсенді қолданушы тіркелген (2014 жылдың қаңтарындағы статистика), 16 миллиардтай сурет бар, қолданушылар күніне 55 миллион фото жариялайды және 1,2 миллиард лайк қояды.
Әр секунд сайын Instagramда 8500 лайк қойылып, 1000 пікір жазылады екен.
2013 жылдың қазан айында 35 миллион selfie жарияланған. Ең көп селфи 10,06 млн фолловері бар актриса, модель — Дженнер Кайлиға (аккаунты — @kyliejenner) тиесілі: айына 451 селфи жариялаған.

Иә, бір ай үшін өте көп селфи. Алайда, Инстаграм — тамақ пен селфи түсіруге арналған сервистен де мықты дүние. Ол бизнеске арналған перспективалық әлеуметтік платформалар қатарына кіреді. Яғни, кез келген бренд үшін клиенттеріне тез ақпарат таратуға өте ыңғайлы. Бұл әлеуметтік желіде атағы жер жарған танымал брендтердің де аккаунттары бар.

Инстаграмдағы фолловерлар саны көп 10 бренд:
National Geographic — 3,726,303 / Victoria’s Secret – 3,640,340
The Ellen Show – 3,483,363 / Nike – 3,166,010
Forever 21 – 2,446,839 / Louboutin – 2,062,447
9GAG – 2,024,096 / Starbucks — 1,919,068
MTV – 1,916,114 / NBA – 1,777,980

---

Фолловерлер санын қалай көбейтуге болады?

Инстаграмға тіркеліп алған соң "қашан қолданушыларым көбейеді екен," деп қарап отырмау керек. Мысалы, менің жеке аккаунтымда (@elvira_ergalina) бар болғаны 1375 follower ғана бар. Бұл — 3 жылдай уақытта жеткен жетістік. Әрине, мен сияқты жәй ғана блогер үшін орташа көрсеткіш. Жұлдыз болсам, Луина (аккаунты — @luinakz) әншіміз сияқты 641 мың қолданушым болар ма еді. Әзірге отандық жұлдыздардың арасынан озып тұрғаны осы қыз.

Жарнамалық үзіліс

Енді әңгімені көп созбай, іске көшейік. Сонымен, фолловерлер санын қалай көбейтуге болады?
Өз тәжірбиеммен бөліскелі отырғандықтан сіздерге құпиямды ашуға мәжбүрмін . Инстаграмда ешкім білмейтін (AKY -ден басқа) фейк аккаунтым бар. Фейк деуге келмес, кейіпкері өзім, посттардың бәрі шынайы, тек өзімді көрсетпеймін деп шешкем дәл осы сәтке дейін. Әңгіме осы аккаунттың айналасында болмақ.

Ескерту: Аккаунттағы ақпараттарды бетіме басуға, мазақтап күлуге қатаң тыйым салынады!

---

1. Аватарды дұрыс таңдау
Инстаграмда ең бірінші көзге түсетіні — аватар. Кез келген адам басты суретіңізге қызығып, аккаунтыңызға өтеді. Суреттеріңізді ақтарып отырып, фолловеріңіз боп қалып кетуі мүмкін. Аваға әдемі суретіңізді қойыңыз.

---

2. Хэштег жазу
Хэштег деген дүние 2007 жылы Твиттерде пайда болған. Оны Инстаграмдағы әрбір фотоға қолдану керек. Әсіресе, сауда-саттыққа ашылған аккаунттар үшін өте маңызды: адам сатып алғысы келген затын хэштег арқылы іздейді. 1 фотоның астына 30 ғана хэштег жаза алатыныңызды білесіз бе? Мынау — Инстаграмдағы танымал хэштегтер бестігі.

---

3. «Бір сағатта бір фото»
Инстаграмға жариялайтын әр фотоңыздың арасы кем дегенде 1 сағат болу керек. Күніне оннан артық фото жүктемеңіз, тіпті онның өзі тым көп. Бір күнде шамамен 4 сурет жетіп жатыр. Лентаны қоқыс жәшігіне айналдырмауға, «оқырмандарыңызды» сыйлауға тырысыңыз. Әйтпесе, анфоллоу жасай салу түк те емес. Аккаунтыңызда фото жаңармаса — сәйкесінше, фолловерлер көбеймейді.

---

4. Уақыт таңдау
Ұйқыдан ояна сала, Инстаграмды қарап шығамыз. Түскі асқа барарда тағы қараймыз. Түнімен Инстаграмды ақтарып барып ұйықтаймыз. Желіде адам көп отырған уақытта фото жариялау керек. Өйткені, оның басқан лайкы басқа адамдарға да көрінеді. Simply Measured аналитикалық сервис мамандарының айтуынша қолданушылар белсенділігі артатын уақыт — кешкі 17 мен 18 арасы.

---

5. Конкурстар ұйымдастыру Инстаграмда «share» батырмасы жоқ болғандықтан суретіңді не өзің жайлы ақпаратты басқаның парақшасына орналастырудың/бөлісудің тиімді әдісі — конкурстар ұйымдастыру. Әсіресе, Инста-дүкендер үшін қажет дүние. Мысалы, «Сая» суши барының (аккаунты — @saya_sushi_astana) иесі досым болғандықтан SMM қадамдарын жасап беруге көмектестім, қазір өздері жүргізеді. 2 айға жуық уақытта үш мыңдай фолловер жиналды. Аптасына 2-3 конкурс ұйымдастырып жүрдім. Инстада қызметін енді бастағандарға жиі конкурс ұйымдастырып тұру керек.

---

6. Бартер
Мұндайда фолловері көп адамдарға жүгінесіз. Сіз оған тегін тауар — ол сіздің тауарды мақтаған пост  Бізде фолловері көп жандар — жұлдыздар. Мысалы, Баян Есентаевада 203 мың, Әли Оқаповта 100 мың, Айқында 113 мың қолданушы. Мен бірнеше жұлдыздың көмегіне жүгіндім, соның ішіндегі 61 мың фолловері бар Айнұр Тұрсынбаеваның жарнамасына назар аударыңыз. Бәрі шынайы шыққан, тек менің номерімді жазып қойғаны болмады  SMM жағында жүргенімді қайдан білсін, суши барды менікі деп ойлады-ау  Әлі күнге суши сұрап звондайтындар көп.

---

7. Клиенттермен кері байланыс
Клиентіңізге тауарды беріп тұрып, өз аккаунтында пікір мен сурет қалдыруын (мақтау ма, даттау ма, маңызды емес) сұраңыз. Оның қалдырған суреті мен пікірін өз аккаунтыңызға салып қойыңыз (суреттегідей). Оны көрген басқа клиенттеріңіз сіздің парақшаға шыққанша асығатын болады  Әрине мақтау сөздер жазады. Жұрттың оң пікірі — керемет жарнама емес пе?  Мына фотоны SMM жалғастырушы жариялаған, мен емес

---

8. Спамдату
Спамдату — фолловер көбейтудегі ең маңызды, ең басты жол, меніңше. Құпиям осы сәтте ашылады енді
Инстаграмда күнделік жүргізушілер қатары (әсіресе, орыстарда) күннен-күнге көбейіп келеді. Мен де солай Инста-күнделік жүргізуді жөн деп шешкем. Тақырыбы -арықтау, салмақ тастау. Диетаны не спортты бастамас бұрын неше кг болғаныңды; күнделікті не ішіп, не жегеніңді; тағысын-тағы жаза бересің — нәтижеге қол жеткенде бәрі көз алдыңда тұрады. Оған қоса, қолданушылардың жазған пікірлері мен Инста-күнделіктің өзі — мықты мотивация. Арықтау тақырыбы ең өзекті болған соң, тек қазақша жазатын Инста-күнделіктердің бірі болған соң және біраз спамдатқан соң 1 ай ішінде 2600-ден аса фолловер жиналды. Мысалы, бірнеше сағат ішінде фолловерлер саны қалай өскенін көріңіз.



Спамдату дегеніміз — фолловері көп адамдар, әсіресе, жұлдыздар фото жариялағанда астына "Қыздар, бірге арықтайық! Қосылыңыздар!" деген сияқты пікір қалдырасыз. Тақырыбыңыз қызық болса, аккаунтыңызға жазылған жұрт топырлайды
Бірақ, спам деген бәле бәрінің жынына тиіп бітті. Сондықтан кей жұлдыздар бірден ақылға басып, спам таратушыны бірден банға жібереді. Жоғарыдағы суретте оң жақтағы өзгерген цифрларды көрдіңіз бе?
Менің «Сұлу мүсініме» жазылыңыздар, бірге арықтайық!  
Осы Инста-күнделіктің арқасында 3-4 кг лақтырғанымды айта кетейінші

Айтпақшы, спамдарыммен ығыр қылған жанның бәрінен кешірім сұраймын!

---

Есіңізде болсын! Инстаграмдағы пісіріп сатқан тамағыңыз, тігіп сатқан киіміңіздің қалай дайындалатыны клиентіңіз үшін өте қызық. Олардың сеніміне кіру үшін ара-тұра дайындалу процесінен де фотолар жүктеп тұрыңыз. Сол мақсатпен жоғарыда мысал келтірген «Сая» суши барында тапсырыс қалай дайындалып, клиенттің үйіне дейін қалай жеткізілетінін суреттермен көрсеткім келеді. Сая суши арқылы есігіңізге дейін суши алдырта аласыз және мейрамханасына да баруға болады. Жарнама емес, мен үшін Астанадағы ең керемет суши осыларда  Барлық ақпарат сайттарында.

---

Үйіңіздегі көк жәшіктен аптасына неше рет кино көресіз? Әйтеуір отандық телеарналардың біреуіндегі ұнағанын қарайсыз ғой. Сол фильмдердің дубляжы көңіліңізден шыға ма? Жалпы дубляжы, дыбысталуы туралы білетініңіз бар ма?

Телеарналар өздері көрсететін фильмнің түпнұсқасын сатып алып, қазақ, не орыс тіліне аударады. Арнайы дистрибьюторлық компанияларға алдын ала тапсырыс беріледі де, салыстырмалы түрде рейтингі жоғары, халыққа қызық болады-ау деген киноларды таңдайды. Мысалы, аптасына 2 фильм көрсетілу керек болса, шамамен, жылына 104 фильм сатып алады. Ол фильмдерді жыл бойына 2-ақ рет көрсетуге рұқсат бар. Тіпті, Хоббит сияқты жаңа, эксклюзив фильмдерді алғаш боп қай канал сатып алады, 2 жыл ішінде сол арнадан ғана көрсетіледі. Бұл — көрсетілімге эксклюзивті құқық деп аталады.
«Ал, өзіміздің… Қазақфильмнің...» деп күбірлегелі жатырсыз ғой, иә? Қазақфильмде эксклюзивті құқық деген жоқ екен, яғни бір фильмді бірнеше арна бір мезетте көрсете алады. Бұл шартына бағасы да сай келмейтін ұқсайды. Бейресми дерек көздерінің көрсетуінше, шетелдік фильмдер 2 000-20 000$ арасында алынса, отандық өнімдердің ескісі 100 мыңнан, 2000 жылдан бергісі 150 мың мен миллион теңгенің арасында сатылады. Ескі фильмдеріміздің қайта-қайта көрсетілетін себебі де осында шығар: жүз мың теңгенің бетіне қарамай, ала беретін болып тұр ғой  Негізі шетелдік фильмдердің орташа құны 6000-6500$ құрайды-мыс.


Сатып алынған киноның қай тілге аударылатынын арнаның бас директоры бекітіп, оны дубляждауға жібереді. Қазақша дубляждалған фильмдерге қарағанда қазақша телебағдарламалардың рейтингі жоғары болғандықтан көбіне фильмдерді орыс тіліне аударады. Сондықтан қазақша аз, оған сұраныс та аз. Рас қой, қазақша дубляждалған фильм көргенше, қазақша бағдарлама көрген қызығырақ сияқты. Әлі қазақша аудармаларға сенбегендіктен бе, білмеймін…

---

Фильм сатып алынды. Енді ол қалай дубляждалады? Көрерменге ұсынылғанша қандай еңбектер атқарылады?
7 арнаның дубляждау бөліміне келіп, бәрін тәптіштеп сұрап алуға тырыстым. Дубляж жасау бөліміне келіп түскен фильм алдымен аудармашыларға бөліп беріледі. Бұл жерде он шақты аудармашы қызмет етеді. Мәтіннің күрделілігіне қарай аударманың қиындығы да арта түседі. Бір аудармаға орташа үш күн беріледі.



Аударылған мәтінді редактор бір күндей тексереді. Сөздерді ауыз қимылына келтіріп, емеурінін жөндеп, көркемдік стилистика жағынан түзеп, дыбыс режиссеріне тапсырады. Дыбыс режиссері фильмнің дұрыс дыбысталуын, қимылдан сөздің қалып кетпеуін қадағалайды. 7 арнада осы саламен екі жас қыз айналысады. Әйнектің мына бетінде бәрін бақылап отырады.


Мынау — дауыс жазылатын кабинет. Барлық рөлді дұрыс дыбыстап болмайынша актерлар осы кабинеттен шықпайды. Қолынан мүлде ештеңе келмей жатқан актерлар басқасымен алмастырылады.



Актер мәтінді үйіне алып кетеді, киноны көреді, мәтінді оқиды, кейіпкердің мінезін сіңіреді, әбден дайындалады. Мұнда 1 фильмді дыбыстауға 2-3, көп дегенде 4 актер ғана қатысады. Баяғы «мұрнын кір қыстырғышпен қысып алып» сөйлейтін ағай жоқ сіздерге  



Әрине, дубляждалып жатқан фильм актерлардың көз алдында тұру қажет.


Міне, бізге бір фильмді көрсету үшін осынша еңбек етеді. Ал, біз өзімізше телеарнадан кино көрмейміз. Солай ғой, мойындаңызшы?

---

Кенжемұрат Көшеров, дубляж бөлімінің көркемдік жетекшісі
— Бес жылдан бері жұмыс істеп келеміз, мыңнан аса фильмді қазақ тіліне аудардық. Аудармамыз сапалы деп айта аламыз. Сөздің тігісін жатқызып, қисынын келтіруге тырысамыз. Орыстар боқтап сөйлейді екен деп, солай аудара салуға болмайды. Бірақ, уытты сөзді қажет етіп тұратын жерде қолданамыз, рөлді ашу керек. Стилистикасы да баса назар аударуды қажет етеді: жас жігіттің аузына шалдың сөзін салып қоя алмайсың, көрермен қабылдай алмайды.
Басқа арналардың аудармаларын міндетті түрде көріп, мониторинг жасап отырамын. Ол маңызды. Негізі барлық арнада бірдей аударма дегенмен, кем-кетіктер боп жатады. Кейбір сөздерді тура мағынасында аударып жіберіп жатады. Мысалы, «Жаужүрек мың бала» фильмінде«Сайтан алғыр» деген сөз жүр. Қазақта ондай сөз ешқашан болмаған, ол — орыстың «черт побери»-інің аудармасы. Актерлар да театрдағы пафостан түсе алмай, тым әсірелеп дыбыстайды, көрерменнің құлағына түрпідей тиеді. Қарапайым тұрмыстағы әңгімені көркемсөзге айналдырып жібермесе екен. Қазір қазақи сөз саптауды меңгерген мамандар аз, бірақ, бәрі түзелетініне сенем.

---

Елшібаева Саида, аудармашы
— Мен ағылшын тіліндегі фильмдерді қазақ тіліне аударамын. Қытай тіліндегі фильмдерде міндетті түрде ағылшынша титр болады, оны аудару да қиын емес.
Бізде аудармашылар штатан тыс жұмыс істейтіндіктен еңбекақымызды аударманың көлеміне қарай аламыз. Ол фильмнің хронометражына тікелей байланысты. Мысалы, 40 минуттық фильмді аудару бағасы — 20 мың теңге. 40 минуттан асып жатса, бағасы да 50-60 мыңға дейін баруы мүмкін.
Сөзбе сөз аудармай, мағынасын беруге тырысамыз. Өйткені, ағылшын тілінен аударатын фильмді алайықшы, олардың сөйлесу мәдениеті басқа, менталитеті басқа, тіпті, мақал-мәтел, тұрақты тіркестері басқа. Сондықтан сөзбе-сөз аудару мүмкін емес.
Боқтайтын жерлерінде «сұмырай», «жексұрын», сүмелек" дегеннен артық сөздер қолданылмайды. Өйткені, дубляждың көркемдік жетекшісі сондай талап қояды.
Фильмді аударғанда түпнұсқадағы мағынаның 30 пайызы өзгереді. Онымен барлық аудармашы келіседі деп ойлаймын.

---

Кино дубляждалып, халыққа ұсынылады. «Оны халық қалай қабылдайды екен» деген оймен көрермендер арасында кішігірім сауалнама жүргізіп көрдім.
Телеарналардағы қазақ тіліне дубляждалған фильмдердің аудармасы ұнай ма?

Қуат: — Шынымды айтсам, өзіміздің телеканалдардан кино көрмеймін.

Бота: — Сауатты аудармалар бар. Бірақ, ең сорақысы — әйелдің дауысын еркек оқитын аудармалар.

Әлімбек: — Отандық телеарналарда фильмдерді қазақша дыбыстауды орташа деңгейде деп айтуға болатын шығар. Кемшілігі — бірнеше кейіпкерді бір ғана актердің дыбыстауы.

Самат: — Әдепке сай емес, боқтайтын жерлерін аудармай, өткізіп жібереді. Ол қызық емес.

Жаннетта: — Бір арнаның дубляж бөлімінде 3 жыл жұмыс істедім. Сол ұжым ең креатив деп ойлаймын.

Қазына: — Аударманың болғаны жақсы. Бірақ, жасанды емес, кейіпкердің түр-сипатына сай дауыстармен аударса екен. Шетелдік 1-1,5 сағаттық фильмді қазақ тілінде көрген қызық емес.

Гүлнұр: — «Аударма жақсы. Бірақ, біздікілер тым әсірелеп, әдебилендіріп жібереді, ол сөздерді халық есітпеген болуы да мүмкін. Тұрмыстық қарапайым сөздермен аударса, бәрі көретін еді ол фильмдерді.

Ал, сіз ше? Телеарналардағы қазақша дубляждалған фильмдерді көресіз бе?

Жұрттың баласы пысық осы, жүрген-тұрғанын есептеп, әр шығынан қағазға тізіп жүреді. Сондай өте ұқыпты құрбымның әңгімесін естіп, ұялып кетсем керек — үйге келе сала, соңғы айда жұмсаған ақшаларымды есептедім. Дәл сол айда қыдырыс көбейіп кетті ме, қонағым көбейіп кетті ме, кафе-ресторанға жұмсаған ақшам 40 мыңнан асып жығылыпты. Сонша ақшаны ішіп-жеп қойғаным үшін ал кеп өзімді сөгейін.
Маңдай теріммен алған еңбекақымды ысырап қылғаныма қанша өкінсем де, жалғыз өзім «жаман атты» болғым келмейді әйтеуір. «Мүмкін ақшаны бей-берекетсіз жұмсайтын мен ғана емес шығар» дейді ішкі ойым. Бар екен. Көп емес. Айттым ғой, жұрттың баласы өте пысық: айына 5-10 мыңын ғана жаратады мейрамханаларға. 200 адам жауап берген онлайн-сауалнама соны көрсетті.

---

Сонымен не керек, бұл айда өз-өзімді жазаладым: киім алмаймын, ешқайда бармаймын, ешкіммен кездеспеймін, тек үй-жұмыс-үй. Қайдағы? Аптасына 3-4 рет кездесуді әдетке айналдырған достарым мені іздемейді деймісіз? Телефоныма қиқулап хат келіп еді, көңілім алабұртып, өзіме берген уәде бұзылайын деп жатқанына өзім ұялып…
Байқасам, кафе-ресторан дегенге тек достарыммен кездесу үшін ғана барады екенмін. Біреу «барайық» демесе, іскерлік кездесу не арнайы ас ішу үшін ол жақтарға бас сұғуым өте сирек. Сауалнамаға жауап берген 200 адамның 88 пайызы да достары болмаса, мейрамханаға сирек баратындардың қатарында :d.

---

«Достарым шақырып қоймаған соң барып едім» деген сылтауларды көбейте бермей, неге үйде тұрақты түрде тамақ пісірмеске деп ойладым. Жо-жоқ, үйде тамақ істеледі, тіпті күніне 2 рет істеледі. Әрі пісірген тамақтарым өте дәмді:dx_x. Кейде енді тамақ істейін деп жатқанда телефоныңа қоңырау түседі де, бәрін тастай сала, көшеден тамақ ішуге кетесің. Сонда деймін де, неге екі адамның басы қосылса, тек тамақ ішу керек? Неге шайтанарба теуіп, кино көріп, далада серуендеп, үйге қайтып кетпеске? Әлде кафе-ресторанның тамағында ерекше бірдеңе бар ма екен? Әрине, ерінгенге үйдің тамағы қанша дәмді болса да, қазанды салдырлатып жатқаннан 1000-1500 жарым теңгеге фаст-фуд жей салған тыныштау. Демек, мен де ерінемін. Мейрамханаларға пингвин еті, жылан сорпасы сияқты экзотикалық тамақтарды жеуге бармасаң, күнделікті үйде пісіріп жүрген спагетти, палауларға тапсырыс беру шынында біртүрлілеу екен. Төмендегі статистиканы көргеннен кейін үйде тамақ пісіруге ерінбейтін болдым.

---

Айына достарымен кездесу үшін жиі жиналып, 10-15 мың теңгесін мейрамханаға тастап кететін қарапайым адамдарды қойыңызшы, өнердегі жұлдыздарымыз ше? Кішігірім статистикаға сүйенсек, жұлдыздарымыз мейрамханаларға көбіне тамақ ішу үшін барып, ай сайын 100-200 мың теңгесін қиналмастан төлеп жүре береді екен. Сенбесеңіз, төмендегі блиц-сауалнаманы қараңыз.

---

Айына кететін шығындарды түртіп жүрген жақсы. Шығынның цифрлары көз алдыңда жазылып тұрса, ақша ақылмен жұмсала бастайды. Тіпті, қойындәптеріңіз бір жақта, жазуыңыз бір жақта қалады деп қорықсаңыз, мейрамханаға төлеген шоттың чегін жинап жүріңіз. Айдың аяғында бәрін есептеп, әмияныңызды тазартып отыратын боласыз.

---

---

Достармен кездесу үшін тек мейрамханаға не қандай да бір орынға жиналу шарт емес. Өмір салтын өзгертіңіз. Достарыңызды шаңғы тебуге, шайтанарба тебуге, шахмат ойнауға, гитарамен ән налуға, атқа мінуге, боулинг ойнауға, сурет салуға шақырыңыз. Денсаулық та, көңіл-күй де жақсара түседі. Бірте-бірте достардың кездесу орны мейрамхана емес, спортзал болуы да мүмкін.

---

---

Тек қана үйден тамақтануды әдетке айналдырыңыз. Мысалы, суреттегі тағамдардан «Кірпі» деп аталатын дәмді тамақті пісіруге болады. Оған кететін шығын: фарш — 570 тг, сәбіз — 100 тг, аскөк — 100 тг, қаймақ — 380 тг, пияз — 100 тг, Магги қоспасы — 200 тг, барлығы (шамамен) — 1450 теңге. 1450 теңгеге үйде 4 адамды әбден тойдыруға болады, ал, мейрамханаларда бір адамды тойдыру қиындау.

---

Дәмді әрі жылдам пісетін, оңай дайындалатын «Кірпі» туралы айтқан екенмін, рецептімен де бөлісе кетейін. Бұл тағамды Магги дәмдеуішінсіз дайындау мүмкін емес, меніңше.
Жоғарыда көрсетілген 1450 теңгенің азық-түлігін аламыз да, алдымен күрішті жуып, үстінен ыстық су құйып, 10 минутқа бұқтырып қоямыз. Пиязды майдалап тураймыз, сәбізді үккіштен өткіземіз.
Сәбіз, пияз, фарш, Магги қоспасының «фаршқа» деген бөлігін, күрішті суымен бірге, бәрін бір ыдысқа салып, араластырамыз.
Енді соусын дайындап алу керекпіз. 400 грамм мұздай суға 3 ас қасық қаймақты салып, әбден араластырамыз. Одан кейін Магги қоспасының «соусқа» арналған бөлігін қосып, араластырамыз. Соус дайын.
Фаршты дөңгелектеп алып, майланған қазанға не табаға саламыз. Соусты ақырындап құямыз, дөңгеленген фарштар батып тұру керек.
Баяу отта 30 минут пісірсеңіз, дәмді тамақ дап-дайын болады :-@d

Ас болсын!

«Блог жүргізгеннен блогерге не пайда?»
Дәл осы сұрақ көпті мазалары сөзсіз. «Жарнамамен күремесе де, қасықтап ақша табуда» тұрғысындағы жауапты айта алмағандықтан (әзірге ҚазНетте жарнама жағынан табысты болған блогерді көрмедім), «Көзін тапқанға кез келген істе пайда бар,» — деп-ақ құтылуға болады.

Иә, шынында да, біле-білген жанға блог жүргізу — үлкен мектеп. Қандай да бір тақырыпты тарқатып жазу үшін әбден ізденеді, оқырмандарына қызығырақ пост ұсыну үшін ізденістен алған ақпараттарын тәжірибеге ұластырады. Соңында өзі ізденіп, өзі қаныққан сол тақырыпта әбден шыңдалып, маман боп шыға келеді.
Жазып жүрген салада шеберлігін әбден арттырып, еңбегін табыс көзіне айналдырып отырған жандар аз емес. Блогтан бизнеске қарай бет алған Қазнеттің бірнеше блогері жайлы біле жүріңіз.

---

Лаура Мырзақоңырова, Дәмді әлем
— Күнделікті пісірген тамағымды, тәттілерімді Инстаграмдағы парақшама жүктеп жүрдім. Фолловерлерім қалай пісіргенімді жиі сұрайтын, пікір қылып бір-екі рет жазған соң басқаша жол іздей бастадым. Сөйтіп, damdialem.blogspot.com блогымды ашып, мәзірлерді сонда жазам деп шештім. Басында блог жүргізу, оны оқырмандардың талқылап, «рецептті» тағы сұрауы маған өте қызық болды. Аз уақыт ішінде блогыма неше түрлі тағамның мәзірі толып қалды. Өзім білетін тағамдар қатарын толықтыру үшін, блогыма жаңа мәзір салу үшін барынша іздендім, көп нәрсе үйрендім. Блогымды оқып, сол арқылы танысқан құрбыларым тапсырыс бере бастады. Біреуден біреу естіп, тапсырыс берушілер қатары да көбейді. Жеткізу мүмкіндігім болмағандықтан Ақтаудың ішінен ғана тапсырыс қабылдаймын. Көбіне кішігірім отырыстар мен туған күндерге тәттілер, торттар пісіремін. Үлкен тойға да тәттілер дайындап беруімді өтініп жатады, бірақ көп көлемде дайындайтын үлкен ыдыстарым жоқ. Оның үстіне, мұғаліммін, уақытым да көп емес. Тапсырыстарды түнде дайындаймын, себебі, екі баламды ұйықтатып барып жасамасам, әр нәрсені шұқып, маза бермей қояды. Табысым жаман емес, азық-түлікке кеткен ақшаны есептеп, екі еселеймін — бағасы шығады. Қазір блогымды сайтқа үлкейтіп жатырмын. Алдағы уақытта жеке ісімді кафетерий ашудан бастап, үлкен мейрамханаға дейін ұлғайту ойда бар. Бизнесім жүріп кеткенде де блог жүргізуді тастамаймын. Оқырмандарымды далада қалдырғым келмейді.

---

Өркен Кенжебек, Өркеннің өрнегі
— Алғаш блог деген дүние барын 2008 жылы білгем. Қазір «Астана ақшамы» газетінде журналист боп істейтін Әділбек Жапақ желкелеп апарып, бір интернет-кафеден жеке блогымды ашып берді. Сондағы паролім есте қалмапты. 2009 жылы Асхат Еркімбай тағы бір ашып берді. Тағы ұмыттым. Қашан саналы түрде өзім қызығып, 2010 жылы мамыр айында Асхат пен Есенгүл Кәпқызы өткізген семинарға қатыспайынша, ұмыта бердім. Содан бері төрт жыл… Шеберліктің шыңына жеткен жоқпын. Шыны керек, 2010-2011 жыл аралығында 1-1,5 жылдай блогингтің құмарына түсіп, түн ұйқымызды бұзып, күніне 4-5 жазба жазған дәурен өтті. Кейін құмар басылды. Есейдік пе, білмедім, сайт ашып кеттік. Қазақтілді блогерлер әлі кәсіби бизнес жолына түскен жоқ. Бірақ, былтырдан бастап өзімді медиалектор ретінде позициялауды жөн санағам. Қанша дегенмен, сайт ашқан, жапқан, газет-ТВдағы 7 жылдық тәжірибеміз бар. Соны бөлісейін әрі «бере жатса, артық тиын қалта теспес» деп, лекторлыққа кіріскенмін. Ұсынысты ең бірінші Яков Федоров досым айтты. "Қазақстанның әр түкпіріндегі 13 Назарбаев зияткерлік мектептерінің оңтүстік-батыс жағын мен алсам, солтүстік-шығыс жағын сен алсаң," — деді. Келістім. Семинарларымды барынша қызықты өткізуге тырысқанмен, тақырыбым – саяси болғандықтан ба, сәл ауырлау өтеді. Көбіне семинар тақырыптарым – блог ашу, блогты жүргізу, жаңа медиа талаптары, әлеуметтік желілердегі медиамінез-құлық, журналистің ақпарат іздеуі, оның ұстанымы және т.б. Бізде қазақ тренер шықса, ол міндетті түрде ақшасыз, тегін семинар өткізу керек секілді көрінеді. Егер ақша деп қалсаң, онда сен — оңбағансың, патриот емессің. «Әй, уақытым бар, дайындығым бар,» — деп айтайын десең, түсінбей қалады көбі. Бірақ, жайлап сеңді бұзып келеміз. Бұрын әр семинарыма 10 мың алсам, қазір сол соманы 5-6 есеге көбейте салсаңыз, табысымыз шамалап қалады. Кейін бизнесім мықты боп жатса, блог жүргізуді тастауым мүмкін. Әлішер Елікбаев секілді әр семинарға кемі 1000-1500 доллардан берем деп жатса, блогты тастау… зәшем, ол қиын емес.

---

Әйгерім Бегімбет, Әйгерімнің блогы
— Блогымда жазылып жүрген посттардан бөлек «Фотогалерея» деген айдар болды. Сол жерге түсірген суреттерімді салам да, артынша ұнатпай қалып, өшіріп тастаймын. Солай біраз уақыт салып, өшіріп жүрдім. Блогыма жақсы сурет салу үшін достарымды, көрші-қолаңдарды, айналамдағының бәрін суретке түсіріп, машықтандым, тәжірибе жинадым. Биыл көктемде ғой деймін, Шымкенттегі жекеменшік газет фотограф болып жұмыс істеуге шақырды. Мені Гугл арқылы тауыпты. Сонда қызмет етіп жүріп, таныстарыма, достарыма 10 тойды тегін түсіріп бердім. Мақсатым — білмегенімді үйрену еді. Қазір дос-жарандарымның тойына тегін барғанымнан бөлек, бір тойды бастан-аяқ түсіріп, барлық суретті флешкаға жазып бергенім — 5000 теңге, ал, альбом жасау 15 мың теңгеден басталады. Түсірген суреттерімді флешкасына жазып берген соң өшіріп тастап отырады екем, дұрыс емес. Тимур аға (Бектұр) «суреттеріңді жина, сайт ашып берем,» деген. Ол сайтты өзіме PR үшін пайдаланамын, ал блогты тастамаймын.

---

Райхан Әкімбаева, Еркеқыз
— Керекинфо сайтына алғаш тіркелгенімде сондағы блогерлердің жазғанына қарап шабыттанып, қыз балаға арнап тоқыған дайын көйлегімді ілдім. Көйлек сүйкімді шыққан болса керек-ті, ең алғашқы тапсырыс та көйлек болды. Алғашқы постыма көптеген мақтау пікірлер жазылды, сол пікірлер мені ары қарай тек қана блог жазуға емес, сонымен қатар, тоқыма тоқуға да шабыттандыра түсті. Бір-екі постымнан кейін-ақ тапсырыстар түсе бастады. Алматылық блогер қыз өзіне саусақсыз қолғапшаға (митенки) тапсырыс берді. Бұрын-соңды ондай тоқымаған мен үшін жаңалық болды, ізденуіме тура келді. Әркез бір көйлектің схемасын іздеп отырып, басқа жаңа дүниелерге тап боласың. Көбіне кішкентай ұл-қыздарға тоқығандықтан жаңа дүниелер көзіңнің жауын алып, тоқымасыңа қоймайды. Байлыққа батып кетпесем де, пайдасын көріп жатырмын. Қазір жаз болған соң тапсырыс аз, күн салқындағанда көбейеді. Кейде физикалық жақтан үлгермей қалып жатамын. Жеке дүкен ашу ойымда болғанмен, нақты жоспар жоқ. Әзірге осы темппен-ақ қолымды шынықтыра берейін. Тапсырыстар тым көп болып жатса, дүкен емес, фабрика ашып жіберемін-ау… Шымкентке көшіп келгенімізде интернетке шыға алмай, блог жазуым тоқтап қалған-ды. Содан бәсеңдеп қалдым. Кейін жазып көрдім, бірақ бұрынғыдай алып-ұшып тұрған шабыт болмаған соң ба, қалды. Блог жазуыма еш кедергі жоқ, тек жалқаулығым басып тұр.

---

Айжан Кәрібаева, Кербезful
— Менің салам видеоблог болған соң, ең алғашқы видео түсіре бастағанда «бьютиблогты міндетті түрде жасап көремін» деген ой болған. Өйткені, қазақтілді аудиторияға дәл осы сала жетіспейді деп ойлаймын. Қазірше бьютиблог саласын видеоблогыма енді-енді қосып келе жатырмын. Екі видеом бар, бірінде кешкі макияж жасау жолын көрсетсем, екіншісінде шаш үлгісін, маникюр жасау бар. Ең бастысы, өз тәжірибеңмен бөлісемін, өзіме көмектесетін, өзім қолданатын нәрселерді жеткізіп отырамын. Негізі хоббиді кәсіпке айналдыру тек дұрыс ойға, икемге байланысты. Сол себепті бьютиблогымды бизнеске айналдыру жоспарда бар. Қазірше оған тек жақсылап негіз салу керек. Баян (тәтем) екеуіміздің онлайн-дүкеніміз бар. Ол жерде қыздардың әшекейі, көзілдіріктер, сұлулық пен сәнге арналған бұйымдар сатылады. Онлайн-дүкеніміз Инстаграм арқылы жұмыс істейді, енді оны бьютиблогпен байланыстыруымыз керек. Оның барлығы біраз уақыт пен тәжірибені керек етеді. Өйткені, бұл — Баянның да, менің де негізгі жұмысымыз емес. Тікелей онлайн-шоптың табысы жап-жақсы. Табысты қайтадан айналымға салып отырамыз. Бизнесіміз дамып кетіп жатса, блог жүргізуді тоқтатпаймын. Өйткені, бұл жерде бизнестің көзі — блог емес, блогтың көзі — бизнес болып отыр. Сол себепті менің қызығушылығым бизнесте емес, блогта. Екеуін бір-бірімен байланыстырып, екі жаққа да пайда әкелгім келеді.

---

Рахат Ғизатолла, Сарықазақ
— Блог жүргізіп жүріп, суретке түсіре бастадым. Суретке түсіре бастаған соң, фотоаппарат және оның аксессуарлары туралы, суретке қалай түсіру керек секілді тақырыптарды жаза бастадым. Болашақта осы тақырыпта видеоблог жүргізем деген жоспар бар. Фотографияда теория мен практиканы қатар алып жүру керек. Бірақ, техника мен уақыт тапшылығына байланысты практикам аздау секілді. Айналы фотоаппаратты қолға алған сәттен ақша табу жағын қарастыра бастадым.
Алғашқы клиентке өте қатты қобалжыдым, екі жастың лав сториі болатын. Алғашқы емес, әр клиентке қобалжимын. Өйткені, әр адамның ерекшелігі бар, фотосурет арқылы оның тән сұлулығымен қатар жан сұлулығын, мінезін көрсете білуің керек. Бизнес деп айту маған келіңкіремейтін сияқты. Өйткені, мен өзге мамандық бойынша тұрақты жұмыс істеймін. Ал, фотография — қосымша. Сондықтан одан түсетін ақша да — қосымша табыс. Ақша көбіне фотоаппараттың өзіне жұмсалады, фототехникалық аксессуарлар сатып алуға кетеді. Фотосуретке түсіре бастағалы жазуым азайды. Бір нәрсені суреттеп жазып отырғанша, бір фотосуретпен ойыңды жеткізіп тастағың келіп тұрады. Тіпті суреттің астына коммент жазуға да ерінетін болып кетіппін. Егер техниканың тілін жақсы білсең, ізденісің жақсы болса, бұл кәсіпті дөңгелетіп әкетуге болады.

---

Өзімде де хобби және қосымша табыс көзі ретінде алып жүрген іс бар. Ол — қолөнер. Қолөнер туралы блог жазып, тәжірибе жинамасам да, шыңдалуыма бірден-бір себепкер болған — блогер-достарым. Алғаш рет әшекейді өзіме жасап, әлеуметтік желіге суретін салғанымда блогер-достарым мақтау пікір жазған. Сол мақтауға қомпаңдап, одан сайын әдемі, ерекше дүниелер жасауға асығып жүрдім. Солай-солай бір жұмысымнан келесісін асырамын деп жүріп, кішігірім шебер боп шыға келдім. Тапсырыс беруді бастаған да — мақтап жүрген жандар еді, жарнамасын күшейткен де — солар . Тапсырыс Фейзбук және Инстаграм арқылы келеді. Қазір табысым жақсы. Болашақта жеке бизнесті қолға алғым келеді. Үлкен мақсатыма қарай адымдап келемін. Арманыма жететініме сенем!

Көңіліміз түсіп, құлазыған сәтте де, қуаныштан жарылып кетер шақ туса да — ыңылдап әндететініміз бар. Тіпті достарымызбен бас қосып, дауысты кеңге салып ән шырқау үшін караокеге жиі барып жатамыз.

ХХ ғасырдың екінші жартысында Корей елінде пайда болған бұл жап-жақсы дүние талайлардың ішкі запыранын ақтарып, «жынын шығаруға» көп көмектесіп тұрады. Өзгені қайдам, өзім караокеде ән салып қайтсам, іште тұншыққан бүкіл проблемаларымды айқайлап шығарып тастағандай болам.

Астананың барлық караоке-клубтарында болғам жоқ, бірақ, осы уақытқа дейін барған 5-6 клубтың қайсысына кірсем де, жұрт орыстардың әнін шырқап жатады. Өзім де солай. «Караокеде қазақ әндеріне сұраныстың болмау себебі неде» дейсіз ғой?!
Бас қаладағы адам көп жиналады-ау, бағасын халықтың қалтасы көтереді-ау деген караоке-клубқа бет алдым. Мұнда қазақ әнін айту үшін сізге сыртында «Раша» деген жазуы бар каталогты қолға алуға тура келеді. Бірден соңғы парақтарын аша қойыңыз, қазақ әнін алғашқы беттерден іздеп, сатып алған уақытыңызды текке жоғалтасыз. Тіпті, соңына жетем дегенше кенет ерініп қалып, көзіңізге түскен орысша әнді айта салуыңыз да ықтимал. Бұл бірінші себеп деп қойыңыз.


Ақтарып отырған парақтарыңыз таусылуға шақ қалып, каталогты «жабамын-ау» деген тұста қазақ әріптері көріне бастайды. Он шақты парақтағы тізімнің саны 200-дің о жақ, бұ жағында ғана. Әннің аздығы сонша, қазақша барлық әнді лезде айтып тастап, үйіңізге ерте қайтып кетуіңіз мүмкін. Екі. Үшіншіден, кілең ескі әндердің ішінен үнемі «Белгісіз жан» мен «Сүйген жүректі» ғана орындап, ұйықтап жатып та айта алатын дәрежеге жеттім. Өздері көрсетіп қойғандай, 2010 жылдан бері қазақ эстрадасының әндері жаңармаған. "Қызыл өрікті" айтып, достарыңызды қыран-топан билетемін деген жоспарыңыз быт-шыт болады.
Домбырамен әп-әдемі айтып жүрген әнге караокеде дауысыңыз жетпей, шиқылдап қаласыз. Тіпті, қасыңыздағы адамдардан ұялып, көңіл-күйіңіз түсіп кетеді. Дыбысталуы нашар, аражировкасы тіптен жылатып жіберетін әннен гөрі жақсы өңделген өзге тілдегісін айтып, өзімнің "әжептеуір әнші екеніме" қомпаңдап қалғаным артық. Бұл — төртінші себеп. Бесіншісі тіпті күлкілі. Әнді беріліп айтып, дауысыңыз енді ашылып келе жатқанда суреттегі «иман қанаты талған» сияқты сөздерді оқып, еріксіз күліп жібересіз. Дауысыңыз бір жақта, әніңіз бір жақта. Мәтіндегі аяқ алғысыз қателерді көре-көре, сол күйі жаттап, ақындардың қатесіз жазғанына күмәнданатынды шығардым. «Бұл қателерден өздерінің хабары бар ма, неге түземеске» деген оймен бірнеше қатені суретке түсіріп алып, әнді орындаушылар мен мәтін авторларының пікірін білдім.

Мейрамбек Бесбаев, әнші:
— Ой, айтпа, мәтіннің қате берілетіні — бір. Сосын шетелдің, орыстың әндерін алайықшы, аранжировкасының оригиналы шығады, айтуға өте ыңғайлы, сапасы да өте жақсы. Біздікілер осы жағын қолға ала алмай жатқан сияқты, өкінішті. «Сағындым Алматымды»-ның мәтіні әлі күнге түзелген жоқ, аранжировкасын кім жасағанын бір Құдай біледі. Өзім караокеге көп бармаймын, анда-санда барып қалғанда достарым айтып, күліп жатады. Караоке иесіне де, барлық жерге ескерту жасап шаршадық: «иә-иә» деп, шығарып салады. Директорым да айналысты мұнымен, баяғы жартас — сол жартас. Өзім соттасу дегеннен аулақпын, бірақ, қателердің тезірек түзелгенін қалаймын. «Көзіңнің мөлдірін-ай» әні дейсің бе, оны мен айтқан емеспін.
Қалқаман Сарин, «Жібек сезім» әнінің сөзін жазған:
— Анда-санда караокеге барғанда қазақша әндердің мәтінінде қате көптігін жиі байқайтынмын. Бірақ, өз сөзіме жазылған әнде қате барын дәл қазір сенің аузыңнан естіп тұрмын. Караокенің өзінен болсын, әндерін дайындайтын қандай да бір студиядан болсын біреу маған хабарласып, рұқсат сұраған емес. Ол әндерден пайда тауып жатыр, маған гонорарын да берген емес. Ақшасын қойшы, халық игілігіне қолданып жатса — қуаныш. Қазір екінің бірі караокеге барады ғой. Сонда қате толы өлеңімді оқыса, менің репутацияма, ар-намысыма, шығармашылығыма нұқсан келмей ме? «Ой, ана пәленшенің ұйқасы да жоқ, басқасы да жоқ, керемет ақындығы қайда,» деуі мүмкін. Бұл нәрсені бей-жай қалдырмау керек.

Қарақат Әбілдина, «Ал, құрбым» әнін орындаушы:
— Қазақша караокедегі әндердің сөзі де, өңделуі де, дыбысталу жүйесі де, бәрі қате екенін білемін. Маған ұнамайтыны да — сол. Орыстың, шетелдің аранжировкасы ұрып тұрған әндерін айтқанда, ән айтып жатқаныңды сезінесің. Ал, қазақтардікінің барлық жағынан сапасы төмен. Сондықтан ел караокеде қазақша ән айтқысы келмейді, айтуға ұмтылмайды да. Ол да болса әдейі жасалып жатқан саясат па деп қаламын кейде. Менің ғана емес, барлық әнде қате бар, қайсыбірін түзей бересің?! Караокемен айналысатын ұйымдарға сауатты өнім шығару туралы талап қою керек.

Назира Бердалы, «Сүйген жүрек» әнінің сөзін жазған:
— Мен караокеге бармаймын. Мұндай қателер туралы бірінші рет естуім. Ешқандай караоке-студиямен келісім-шарт жасасқан емеспін. Бірақ, «Абырой» авторлар қоғамының мүшесімін. Менің шығармаларым караоке, кафе-ресторан, тойларда орындалып жатса, солар жауап беруі тиіс.
Ақбота Керімбекова, "Қош, махаббат" әнінің орындаушысы
— Өзім караокеге бармағандықтан әнімнің мәтіні қате екенін білмеппін, сізден естіп отырмын. Маған біреу келіп, «осылай жасағалы жатырмын» деп рұқсат сұраған жоқ. Қателердің түзелгенін қалаймын, кімдер жасағанын табу керек. Өзім қандай да бір шара қолдануға уақытым жоқ.
Астананың біраз караокесіндегі әндерді ұсынған Ресейлік Studio Evolution караоке-жүйесінің сайтындағы нөмірге хабарластым. Владимир есімді жігіт сұрақтарыма: — "Әнді авторлардың өздері береді, ал, халық әндері үшін ешкімнен рұқсат сұрамаймыз. Мәтінде қате кеткеніне біз жауапты емеспіз, ол — программадан. Программа кейде қазақ әріптерін оқымай қалады. Келесі айда әндер жаңарады. Енді әр ай сайын жаңа әндерді каталогқа қосып отыратын боламыз," — деп жауап берді.

Авторлар «рұқсат бермедік» дейді, әнді пайдаланғандар «алдық» дейді. Әй, екінші тараптың айтып отырғаны жалған-ау. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы Заңның 16 бабы, 5 тармағында:

Автордың немесе өзге құқық иеленушiнiң туындыны пайдаланудың әрбiр түрi үшiн сыйақы алуға құқығы бар, оның мөлшерi мен есептелу тәртiбi авторлық шартпен, сондай-ақ авторлардың мүлiктiк құқықтарын ұжымдық негiзде басқаратын ұйымдармен жасасатын шарттармен белгiленедi,

делінген.
Өз авторлық құқығын қорғаймын деген өнер иесіне бәрі түсініктірек болу үшін Зияткерлік меншік құқығы комитетінің маманынан кеңес алғанды жөн көрдім.
Зияшова Райкен, Авторлық және сабақтас құқықтар саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыру басқармасының сарапшысы:
— Егер автордың рұқсатынсыз әндері қолданылса және одан қандай да бір қателер табылса, сот арқылы мәселені шешуге болады. Ол үшін автордың қателерге дәлелі болуы керек. Егер арыз келіп түссе, біздегі арнайы бөлім караоке өнімдерін дайындаған студиялардың рұқсат алған-алмағандығын тексереді. Бұл іспен айналысуға әнші, ақындардың уақыты жоқ болса, сенім өкілдері арқылы шеше алады.

Құрметті әншілер, ақындар, композиторлар, қазақ өнерін жасап жүрген майталмандар!
Еңбегіңіздің еш кетуіне жол бермеңіз! Караокедегі қазақ әндерінің тағдыры сіздердің ғана қолдарыңызда, сіздер ғана түзей аласыздар. Талап күшейсе — сапа да артады. Халық сапалы ән айтсын десеңіз, авторлық құқығыңыздың бұзылмауын қадағалаңыз. Бұл барша караоке тұтынушыларының атынан айтқан үндеуім болсын
Қазақша ән айтқым келеді!

Ибрагимова Айгүл Тохташқызы, визажист

— Сіз қазір 7 арнада визажист боп қызмет атқарасыз. Әу бастан осы саланы көздеген ба едіңіз?
— Мен әу баста шаштараз едім. Шаш қиюды 11 жаста бастадым деп айта алмаймын, бірақ, осы жасымда алғаш рет шаш қиғанмын. Інімді түрсишең далаға отырғызып қойып, шашын алғанымнан басталған. Үйде дәу қара қайшы болатын, онымен мата да, жіп те кеседі, мен сонымен шаш қиятынмын. Солай-солай үйдегі анамның, әкемнің, інілерімнің бастарын «жаңартып» тұратын болдым.
Кейін есейгенде шашатараздың оқуын оқимын дедім, үйдегілер жібергісі келмеді. «Ой, не бар, ешқашан өспейсің, бір креслоны айналып тұра бересің ба, керек емес,» — деп, мені бұғалтырдың оқуына жібергісі келді. Ал, менің ол оқуға барғым келмеді. Неге екенін, әйтеуір тартпады. Халықпен араласқан, сөйлескен ұнайтын, «шаштараз қылмасаңдар, товаровед болам,» — дедім. Мектепті 90 жылы бітірдім, ол кезде товароведтің қолы көзір еді ғой. Қазір колледж дейді ғой, сол кезде техникум еді, сонда товароведтің оқуын оқыдым. Сол салада жұмыс істедім.

— Товароведтен қалай визажистке айналып шыға келдіңіз?
— Қазіргі 7 арна ЭраТВ кезінде 2005 жылы жұмысқа тұрғам. Арасында Қазақстан телеарнасында жұмыс істедім, көптеген концерттерге, бағдарламаларға барып жүрдім. Кейін 7 арна болған кезде қайта шақырды бізді. Бұрын бірге істес болған таныс қыз-жігіттер болған соң қайта келдім.

— Сонда қызметке орналасып алып барып, тәжірбие жинақтадыңыз, иә?
— 2005 жылы ЭраТВда конкурс боп жатыр екен. Жұмысқа орналасқысы келген қыздар журналистерді бояндырады да, оны тексеріп, «сізге хабарласамыз» деп шығарып салып жатты. Мен де біреуді бояндырып, жұмысымды көрсеттім. «Сізге хабарласамыз» деместен, «ертең жұмысқа келіңіз,» деп бірден айтты. Жұмысым ұнап қалса керек, оның үстіне сол кезде арнаға визажист өте қажет болып жатқан екен. Сонда сағат таңғы бесте басталатын бағдарлама болды, соған жұмысқа шығатын болдым. Алғашында қобалжу болды, кейін бойың да үйренеді, қолың да жаттығады. Тәжірбиемен келді бәрі.

— Сонша жылдық тәжірбиемен әлі телеарнада жұмыс істеп жүрсіз. Сіздің орныңызда басқа біреу болса, ендігісі жеке бизнесін бастап кетер еді.
— Жұлдыздармен жұмыс істеген ұнайды. Аты жақсы телеарнада жұмыс істейді деген. Табысың да тұрақты. Түбегейлі жеке кәсіпке кетсең, адамдар той-томалақ болмаса, күнде макияж істеме бермейді – табысың да бұлыңғыр болады. Ал, телеарнада күніне 4-5 адамға макияж, гримін жасап, қолымды жаттықтырамын, өзіме жақсы. Бұл жұмысымда тек үйрене беру керекпін, үйрене беру керекпін. Өзіме ұнайды, сондықтан теле арнадан шыққым келмейді.
Ал, жеке бизнеске келсек, кішігірім шаштараз ашып алғанбыз күйеуім екеуміз. Күйеуім де шаштараз, ерлердің шашын алады. Екеумізді табыстырған осы жұмыс негізі. Мен телеарнадан тыс уақытымда сонда боламын. Макияж жасатушылардан гөрі маған шашын түзетуге келетін қыздар көп. Интернет деген жақсы болды, жақында ғана Инстаграмға тіркелдім, клиенттерім сол арқылы да көбейетін шығар.



— Жұлдыздармен жұмыс істеген ұнайды дейсіз. Ең алғаш бояндырған жұлдыз кім еді?
— Роза Рымбаева. Сол телеарнаға алғаш қабылданған кез еді. Қобалжып, жүгіріп, шалынып жүріп бояндырдым. Шағым болған жоқ.

— Саясаткерлер, шоу-бизнес өкілдерінің жеке визажисті болады. Жұмысыңызды ұнатып қалып, жеке визажисті болуға ұсыныстар болмады ма?
— Болды. Той-томалаққа, концертіне бояндырып беремін көп жұлдызды. Екі күн жұмыстамын, екі күн демалыстамын, графигіме қарай туралаймын көп тапсырыстарды. Жұмысыма кедергі келтірмейді.

— Мысалы, тікелей эфирге шыққалы тұрған журналисті 2-3 сағаттап бояндырдыңыз делік. Ол макияж журналистке ұнамай қалды. Не істейсіз ?
— Жағадан жұмысқа тұрған кезде мұндай оқиғалар болды ғой. Сонда ерте келіп алатынмын жұмысқа, түсірілім басталудан 2-3 сағат бұрын бояндырып алатынмын. Сосын ұнамағанын түзейтінмін, қайта бояйтынмын. Сосын қыздарға «ешқашан телевидение саласында жұмыс істемегенімді, енді үйреніп жүргенімді, қателіктерімді көрсетуін» айтатынмын. Олар түсіністікпен қарады. Қазір әбден жаттықтым ғой, ондай тосын оқиғалар болмайды.

— Діни бағдарламаның жүргізушілерін де бояндырасыз ба?
— Беті жылтырап көрінбес үшін опа ғана жағамыз, болды.

— Макияждың өзі фотосессия, телевидение, видео-съемкаға арналған деп бөлінеді. Айырмашылықтарын айтыңызшы.
— Жарықтарына байланысты. Фотоға түсіргенде бір ғана бағыттағы камерамен жұмыс істесе, бағдарлама түсірілімінде жан-жақтан бірнеше камера болады. Жарық та көп болған соң беттегі макияжлы жеп қояды. Камераның бір құдыреті сол – түзу бетті қисық, қисық бетті түзу қылып шығарады.

— Телеарна визажисті болғанның бір жақсысы жеке косметикаңызға ақша құртпайсыз, бояудың бәрі тегін шығар, иә?
— Жоооқ, косметика тегін болсын-болмасын кез келген визажисте ауру болады: бояу-сояуды ала бересің, ала бересің. Бір нәрсе алуға дүкенге кетіп бара жатасың, косметика сататын бутиктің қасынан өтіп кете салу жоқ. Қалай кіріп, бірдеңе алып шыққаныңды білмей қаласың. Артынан ішің ашып отырады.

— Макияж әйелдің түрін өзгертіп қана қоймай, мінезіне де ықпалын тигізе ма?
— Макияж әйелдің түрін өте қатты өзгертеді, ал, өзіне сенімділік береді. Мысалы, тойға боянып барған әйел мен боянбай барған әйелді сыртынан бақылаңызшы: боянып барған әйелдің жүзі жарқын жүреді, мұрнын кере жүреді.

— Make-up үшін ең басты назар аударатын не: көз, беттің тоны, ерін?
— Менің назар аударатыным – бетті «тональный» кремнің дұрыс жауып, румянаның дұрыс жағылуы. Өкініштісі, қазір көп қыздар румянаны дұрыс жаға алмайды, тіпті жақпайды да. Көзді баттастырып бояғанда, ерінге де қанық түс жағады. Макияжы маскаға ұқсап шыға келеді.

— «Тональный» кремді жаққан соң опа жақпаймыз көбіне. Ол керек пе?
— Әрине, жағу керек. Макияждың соңында «тональный» кремнің үстінен жағу керек. Опа кремнің майын алып, құрғатады. Ал, «тональный» кремнің бетіне румяна жақсаң, жағал-жағал боп қалады.



— Бетті бояудың реті бар, бірақ, оны көп қыздар біле бермейді. Үйде боянғанда көзіне сүрме (тушь) жағып алып, артынан бояуын жағып жатады.
— Дұрыс емес. Алдымен, бетке «тональный» кремді жағады. Сосын жоғарыдан төмен қарай: қас, көз, мұрын, сосын ерін. Сүрмені (тушь) жағып алып, түстінен көздің қабағын боясаң, ол кірпікке түседі де, сүрме жаққан-жақпағаның көрінбей қалады. Сүрме (тушь) соңында жағылу керек көзге. Опа (пудра) жағылған соң румяна. Румяна бетті сопайтып, формасын келтіріп алу үшін және беттегі бояудың мойын түсімен астасып кетуі үшін жағылады. Мысалы, бетіне жарық түскенде бояуы маска сияқты боп көрінетіндер бар. Ол румяна жақпағаннан.

— Көшеде көрген қыздардың макияжына назар аударып, кәсіби тұрғыдан бағалап жатасыз ба?
— Әрине қараймын. Тіпті, тоқтатып алып, қателіктерін айтқым кеп кетеді. Бірақ, сөз естіп қалғым келмейді. Көбісі, күндіз жұмысқа бара жатқан әйел кешкі макияжды жағып алады, дұрыс емес. Мезгілмен бояну керек.
Егер бет әдемі боялып тұрса, киімнің кем-кетіктерін жауып кетеді. Ал, егер қымбет, керемет киініп, бетіңдегі бояу нашар болса, бүкіл образың құриды.

— Макияж теріні қартайтады, бұзады деп жатады...
— Зияны бар. Бірақ, үнемі боянып жүрген әйел косметиканы жуып-шайып, тазалап, сосын түрлі кремдер, лосьондар жағып, барынша күтім жасайды. Ал, боянбайтын әйелдер бетін жуа салып, жүре береді. Бояусыз-ақ, теріге күннен, ауадан, шаң-топырақтан, экологиядан зиян келеді. Енді қараңыз, үнемі күтіммен жүретін әйелдің беті құри ма мұндайда, әлде бетін сумен шая салып жүретін әйелде ме? Сапалы бояуларды алу керек, зияны аз болады.

— Телеарнадағы журналистерден бөлек, жігіттер макияж жасата ма?
— Анда-санда өз тойына, қандай бір түсірілімге не Love Story түсіруге бара жатқан жігіттер беттеріндегі безеулерін жасыру үшін макияж жасатып жатады.

— Қазір визажист жігіттер өте көп. Құрбыларымнан «әйел визажисттен гөрі ер визажист жақсы бояндырады, ұқыпты,» деген сөздерді көп естимін. Рас па?
— Визажист жігіттер, бәрі емес, жұмсақ болады. Бұл — олардың ориентациясы өзгереді деген сөз емес. Жәй ғана бояндырған ұнайды. Әйелден гөрі еркектің жақсы бояндыруы жынысына емес, тәжірбиесіне байланысты. Ал, жігіттер жақсы бояндырады дегенге сенетіндердің мәселесі басқада. Біз бояндырғанда мақтау айтамыз, комплимент айтамыз. Сол комплиментті еркек айтса – әйелге майдай жағады, қуанады, қабылдау басқа болады. Ал, әйел мақтай берсе: — «е, сорлы, мынау ақша істегісі келіп, клиентін көбейткісі келіп, өтірік мақтап жатыр,» — деп ойлайды. Сондықтан мен көп мақтамауға тырысамын. Егер жұмысым ұнаса, ол қайтып келеді маған.

— Оқып отырған қыздарға қажетті ақпарат болсын, make-up пен шаш қию құнын айтыңызшы.
— Макияж 7 мыңнан басталады. Мереке кездерінде барлық жерде баға көтеріледі, менде де. Ал, шаш қию қымбат емес: 1500-3000 теңге арасы. 3000 алмаймын да көбіне.

— Сізге шаш қидыртқысы келген қыз-жігіттер қай мекен-жайға барсын?
— Астана қаласы, Күйші Дина көшесі, 28 үй.

— Сұхбаттасқаныңызға рахмет! Еңбегіңіздің жемісін көріңіз!

Бірінші сыныпты аяқтап, әліппемен қоштасу кешін өткізгенде қолыма нан ұстап, тықылдап тақпақ айтқаным есімде. Қандай тақпақ екенін ұмытыппын. Сонда партаға жайғасқан ата-аналар ішінде әкем жылап отырды…

Бесінші сыныпқа көшкен оқушыларға мектеп бойынша неміс тілі сабағын жүргізетін. Маман жетіспеді ме екен, немістердікінен басқа шет тілін үйретпеді сол кезде. Болашақта қиналып қалмағанымды көздегені болар, әкем ағылшын тілі сабағы жүріп жатқан көрші мектепке ауыстырды. Мектепке алып барып, мені жаңа сынып жетекшіме әбден табыстап жатқаны есімде…

Тентек оқушы болдым, ұлдарға қоқан-лоққы көрсеткенді жаным сүйетін. Староста болғанымды алға тартып, тек менің айтқаным орындалуы керек деп ойлайтынмын.

Алтыншы сынып шығар, бір партада отыратын баламен ерегісіп қалдым. Қырсықтығына күйініп, басынан кітаппен бір қойдым. Ол үндемеді. Үнсіздігі, қарсыласпауы ыза тудырса керек, жазу жазып отырған дәптерін қаламмен қырнап сыздым. Дәптері жыртылып қалды. Ашуланып кеткен сыныптасым қасында тұрған менің көкірегімнен бір тепті. Асқазан тұсқа тиген соққыдан дем жетпей, бүрісіп отырып қалдым. Үйге шағым айтып келмеуші едім. Сол күні сарафанымда қалып қойған балшық тиген аяқ киімнің ізін әкем көріп қойды. Өзім кінәлі екеніме қарамастан ертесіне мектепке келіп, парталас баламның жанын шығарды…



Бірде үйден өтірік сұранып, бешірге кеткенімді біліп қойды әкем. Маған үндемеді. Балалығымдағы ең ауыр жаза – әкемнің маған ренжіп, сөйлемей қоюы болатын. Басқалар ұқсап, айқайлап ұрысып, қол көтерген емес мүлде. Ренжіткеніме жылап, енді қайталамайтынымды айтып, кешірім сұрағанымда: — «Саған өтірік айтуды үйретіп пе ем? Берген тәрбиемді жоқ қылғаның не?» — деді. Сөйтті де құшағына қысты…

Оқуға түсіп, Алматыға аттанарымда маңдайымнан сүйіп, көзіне үйірілген жасты көрсеткісі келмей, теріс бұрылып кетті…

Дипломымды әкелгенде қолына ұстап, ұзақ отырды. «Қызым, тәтті етіңе ащы таяқ тигізбей өсірдім. Тұмсықтыға шоқытпадым, қанаттыға қақтырмадым. Енді үлкен азаматсың. Ненің ақ, ненің қара екенін жақсы білесің. Байқап жүр,» — деді. Ақ батасын берді…

Сол кеткеннен Алматыдан ара-тұра ауылға барып тұрғанмен әкемнің жанында көп болғаным жоқ. Тіршілік дейміз, жұмыс дейміз, жағдайын сұрағанмен оның мені сағынатынын, қасында еркелеп жүргенімді қалайтынын ойламадым да.

Соңғы кездері көп сырқаттанды. Сонда тек мені уайымдап жылай беретін. Қан қысымы көтеріліп, инсульт алды. Дәрігерлер үміт жоқ екенін айтып, үйге жіберді. Әкем ес-түссіз қорылдап жатты. Алматыдан асыға жетіп, қасына барып: -«Әке, мен келдім,» — дегенде жұмылып жатқан көзінен жас ақты. Жүрегім езіліп кетті. Кезінде мен үшін тұлғасы алып боп көрінетін денелі әкемді сырқат дәрменсіз күйге түсіріпті. Құшақтадым, маңдайынан, бетінен сүйдім, бірақ, әкем берген тәрбие мен адамдықтың өтеуі үшін ештеңе істемеппін. Аузына су тамызып отырдым. Сонда маған бірдеңе айтқысы кеп жатқандай болды. Әкем жазылып кетеді деген сенім мол еді менде. Молда: — «Алаңсыз аттансын ана дүниеге, балалары, туыстары, ризашылықтарыңды беріңдер,» — деді. Аузыма «ӘКЕ, өсіргеніңізге, жеткізгеніңізге ризамын, менің қателіктерімді кешіріңіз, бақұл болыңыз» дегеннен басқа сөз түспеді. Ажал алдында жатқан әкемнің көзінен аққан жасты көру өте ауыр еді. Тағы да маған бірдеңе айтқысы келді…

Әкемді сағындым… тірегім бар деп, шіреніп жүруші ем… Төрт ағам болғанмен, әкенің орны үңірейіп тұрады. Енді анама Аллам ұзақ ғұмыр берсе екен. Төрт ұл үй болды, балалары өсіп келеді. Өздері өсірген қыздың аяққа тұрып, адам болғанын, тәрбиесі мен ақылының нәтижесі қандай болғанын көрсе деген ем…

Кейде адамды атақ та, ақша да, жеңіс те, жетістік те жұбата алмайтын сәт болады. Бəріне жеткен қажыр-қайраттың жылы сөзді аңсағанда таптыртпай қоятыны-ай. Əкем жұмақта жүріп, мені есінен шығарған да шығар. Неге түсіме келіп, басымнан сипап кетпейді екен...



Массагеттегі блогымнан

Қаланың қым-қуыт тірлігі таңертең жұмысқа барып, кешке үйге қайтумен, демалыста үйге азық-түлік тасумен аяқталатын сияқты, біздіңше. Жооқ, түнде жорыққа шығатын, тіршілігін түскен қараңғымен бірге бастайтындар да бар. Соның бірі — «түрлі мәселелердің түйінін шешуші», қазіргінің рэкеті.

Қолыңның екі мағынасында да ұзын болғаны қандай жақсы, досымның көмегімен осынау қауіпті кәсіп иесінен сұхбат алудың орайы түсті.

---

Баха. Жасы отыз бірде. Бойдақ.



— Кәсібіңіздің нақты және қазақша атауын білмей отырғаным...
— Қылмыскер (күліп). Қылмыскерден басқа атау айта алмайсың.

— Мафия дейміз бе?
— Қазір мафия деген жоқ. ОПГ дейді. Организованная преступная группа. Қазақшасы — ұйымдасқан қылмыстық топ. «Рэкеті» бар, «отморозогы» бар, «решаласы» бар, бәрі сол ОПГ-ның ішінде. Топтың «старшийы» болады. Жылдан жылға бұл саланың сөздері өзгеріп келеді. Бұрын рэкет деген сәнде еді, қазір ОПГ.

— Бұл салаға келуіңізге не себеп болды? Ақшаның жетіспеуі ме, әлде жұмыстың табыла кетпеуі ме?
— Себеп болғанда… Ауылдың баласымыз. Мектепті «5»-ке бітіргенбіз. Тілді біраз білеміз. Спортта жүргесін сыртыңнан байқайды. Сосын тартады өздеріне. Жастық дейсің, желігесің, алып-ұшып тұрасың. Басында жәй араласып жүресің тірліктерге, одан кейін қалай кіріп кеткеніңді байқамай қаласың. Ақыры, ол сенің кәсібіңе айналады. Жұмыс іздеу дегенде… Мұны жеңіл кәсіп деуге де келмейді. Үнемі денсаулығың қауіпте, өзің қауіптесің, өмірің қауіпте. Тұрақты график жоқ, белгілі бір уақытта алаңдайтын жұмысың жоқ болған соң өзіңе ұнап кетеді. Бұл салада жүргеніме он шақты жыл болды.

— Демек, ақша табудың ең оңай жолы...
— Ақша табу ешқашан оңай болған емес. Әр саланың өзіндік қиындықтары болады. Біздің саланың да нюанстары мен нонсенстары көп, қиындықтары көп. Әзірге ең қолайлы кәсіп осы болып тұр.

— Ұйымдасқан қылмыстық топтың қызметіне не кіреді?
— Мысалы, мейрамхана, клубтарды алайық. Ондай жерлерде тұратын күзетшілер екіге бөлінеді. Бірі – «Күзет» деген сияқты ресми агенттіктердің қызметкерлері, екіншісі – біздің жігіттер. Көп төбелес болмайтын жерлерде заңды түрде жұмыс істейтін күзетшілер тұрады. Адам тамағын ішуге ғана келетін не келіссөздер жүргізетін мейрамхана сияқты орындарда төбелес болмайды. Ал, клуб, «забегаловка» сияқты жерлерде жиі жанжал шығады. Ондайда иелері өздері-ақ біледі: агенттіктің күзетшілерінен гөрі, жұмысқа «шешетін адамды» алған дұрыс. Былай айтқанда, жігіттері бар топты, бандиттерді алған дұрыс. Өйткені, олар «по-черному» шешеді. Барады, төбелесу керек па – төбелеседі, төбелеспейтін жер болса – желкелеп алып шығады да далаға: «давай, бауырым, саламалейкум, қош бол» дейді. Сол сияқты, точкалар болады, түрлі бизнестер болады. Көп қызметі.

— Әр істі шешкеніңіз үшін клубтың иесі шамамен қанша ақша төлейді?
— Жағдайға байланысты. Адам басына 85-90 мың, 100 мыңға дейін кете береді. Қандай орын және қай жер екеніне де, графигіне де байланысты. Негізгі уақыт түнгі оннан таңға дейін жалғасады.

— Қарамағыңызда неше нысан бар?
— Айтпай-ақ қойса бола ма?

— Жарайды. Жоқ дегендегі айлық табыстарыңыз қанша?
(күліп) Адам басына ма? Адам басына 300 мың деп айта берейікші. Теңге.

— Адамды жарақаттап жатқанда «өлтіріп алам» деп қорықпайсыз ба?
— Кез келген пенде қорқады. Өзіңді жарақаттап алудан да қорқасың, ұрып жатқанда қолың басқа жеріне тиіп кетсе, дұрыс тимей қалса да қорқасың. Адамның талып қалуы 5 секундтық нәрсе ғой.Төбелесте талып жатқан адамның пульстарын тексеріп отыратын уақыт жоқ. Төбелесесің – құлатасың – жүре бересің. Артынан ойланасың.

— Оқыстан адам өлтіріп алған жағдай бола қалса, клуб сияқты демалыс орнының иесі ала ма жауапкершілікті?
— Жоқ, Құдай сақтасын, адам өлімі әлі болмады. Адам өлімі болса, жасаған адамның ізі білінбей қалмайды. Топан төбелес болып жатқан жерде "өлтіріп алмаймын" деп өзіңе «гарантия» бере де алмайсың. Ондай жағдай болса… кинодағыдай ғо. Ондай оқиға болған жоқ деп, барынша жасыруға тырысасың. Істеген адамды басқа қалаға жібересің. «В бега» дейді ғой, былай айтқанда, в бега кетеді. «Дело» тынышталмайынша жүреді қашып. Бірақ, ол басылмайды. Іздеу жариялайды. «Розыскта» «дело» жабылмай қалады. Сондықтан қатты зақым келтірмеуге тырысасың. Аяқ-қолын сындырып алсаң, ізіңді білдіртпей кетуге тырысасың.



— Жасаған қылмыстарыңыздың артын жуып-шаю үшін қандай шара жасайсыздар? Тапқан ақшаларыңызды жетімдер үйіне бөліп, қайырымдылық шараларын ұйымдастырып дегендей… Ең болмаса, ақыреттен қорқу деген бар ма сіздерде?
— Жоқ. Ондай шаралар істемейміз. Ниет. Күнәсіз адам жоқ қой жалпы. Жұма намазға барып тұрамыз.

— Сұмдық қорқынышпен өткен оқиғаңызды айта аласыз ба?
— Әр тірліктен кейін қорқасың ғой. Үйде анаң бар, әкең бар, оларға кесірі тиіп кете ме деп қорқасың. Мысалы, бір жерде үлкен тірлік болды делік. Сөзге келіспей қаласың да, төбелес те, атыс та басталады. Біреуді қатты зақымдап қоясың. Ол реанимациядан шығады. Зақым алған адамның да артында біреулер тұр. Олар біз жайлы сұрастыра бастайды. Қайдан келдің, кімсің, қай мекен-жайда тұрасың дегендей. Сондайда ата-анаң үшін қатты қорқасың. Өзің балалардың арасында жүргесін қатты қорқа бермейсің.

— Ата-анаңыздың хабары бар ма кәсібіңізден?
— Жоқ, білмейді. Бірақ, сезеді ғой.

— «Жұмыстарыңыз» түнде басталады. Ата-анаңызбен бірге тұрады екенсіз, күн сайын түнде шығып кететініңізді қалай түсіндіресіз оларға?
— Енді… ондай жастан өттік қой. Үйге қомақты ақша алып келіп жатқанда да «қайдан алдың» демейді. Үйренді. Іштей сезетін де шығар немен айналысатынымды.

— Ал, махаббат жағы қалай? Өмірде сұсты көрінесіз. Даусыңызда зіл бар. Сөйлесуге қорқатын қыздар бола ма?
— Қорқады. Түрімізге қарайды да:-«сен бандитке ұқсайды екенсің,»-деп бастайды әңгімені. Бірақ, қыз ұнағасын оныңды жасырасың. Ұнауға тырысасың. «Жжжоқ, мүлде ондай емеспін, сүттен ақ, судан тазамын,» -деп айта алмайсың оларға. Шет жағасын жеткізесің бәрібір. Кәсібімізді біліп қойып, аулақ жүрген қыздар көп болды.

— Үйленуіңізге кедергі келтіреді деп қорықпайсыз ба?
— Қоятын уақыт келеді ғой мұны да. "Қашанғы бұлай жүре берем" деп ойлайсың. Бұдан шығатын уақыт болады өзі. Сана-сезімі бар адам ерте болсын, кеш болсын түсінеді де, қояды. Сосын намаз бастап кететіндер бар. Бірақ, түрмеге отырмағанша тынбайды. Түрмеге отырғаннан кейін барып түсінеді, отырмайынша — жалғастыра береді. Негізі бұл тірліктің бәрін қойғаннан кейін үйлену жоспарда. Ер жігітке үйлену ешқашан кеш емес. Қырыққа жақын үйленсең де балаң болады.

— Мейлі, қойдыңыз делік. Үйлендіңіз. Ұмытылды. Бірақ, бірнеше уақыттан соң өткеннің қателігі қайта оралып, отбасыңызға зарар келтіреді деген қорқыныш ше?
— Қазір оны ойлауға кеш. Қайтуға жол жоқ.

— Болашақ жарыңызға қойылар ең басты талап қандай болмақ? Осы тірлігіңізге келісу ме?
— Жақсы әйел болса, болды. Әке-шешемді дұрыстап бақса.

— Сізге тұрмысқа шығар қыз да жүрек жұтқан болу керек шығар. Ыдыс-аяқ сылдырлай қалса, үйреніп қалған қол сарт ете қалып жүрсе оған қарай...
— Жоқ, бізде әйел адамға қол жұмсау деген болмайды.

— Сіз басқа тәрбие бергенмен балаңыз осы жолға кетіп қалса, таңдауын өзгертуге тырысасыз ба?
— Кетіп қалса, ештеңе өзгерте алмайсың. Өзіміз сияқты мұндай жерге басын бір сұғып алса, шыға алмайды: кірді – кетті. Сондықтан баланың тәрбиесін осы бастан ойлау керек. Кез келген ата-ана өз баласының жақсы болғанын көздейді.

— Қарапайым адамдар сияқты көшеде уайымсыз, қорқынышсыз, үрейсіз жүре аласыздар ма? Әлде алақ-жұлақ етіп, барған жерден тез кетіп қалуға тырысасыздар ма?
— Жалғыз жүрмеуге тырысамыз. Мысалы, мен досымды ертіп жүремін әрдайым. Маған тигізер зиян болса, ол – өлтіріп кету. Бірақ, адам көп жерде, көшеде жайдан-жай өлтіре салмайды ешкім. Олар да қорқады.

— Дене бітімдеріңіздің өзі-ақ үздіксіз спортпен айналысатындарыңызды айтып тұр. Неге жарыстарға қатысып, елдің намысын қорғамасқа?
— Бұл салаға спортта жолы болмай қалғандар келеді. Демеуші таба алмай қалған, сәтсіздікке ұшыраған спортшылар келеді.

— Қаруларыңызға рұқсат берілген бе?
— Жоқ. Ұсталып қалған жағдайда «разводить» етесің ғой. Ақшамен болсын, басқалай болсын.

— «Крышалардың» да «крышасы» бар дейді, рас па?
— Бар.

— Осы салада жұмыс істейтін қыздар бар ма араларыңызда?
— Жоқ. Ондай қыздар жоқ. Қажеттілігі туып жатса, қыз табылады. Өздері осындай тірліктерге жақын қыздар көп қазір. Солардың біреуін ұстап аласың. Болмаса, таныс жігіттерге өтініш жасаймыз сондай қыздарды тауып береді.

— Сіздерге келіп, қатарларыңызға қосылам деген адамдарға қойылар талап қалай болады?
— Қаладағы кез келген адамды қабылдай бермейсің. Ол адамға әбден қарайсың, психоанализ жасайсың, қандай адам ол, қайдан келді, не істей алады. Әр жерден ала салып, «бізбен бірге жүресің, біздің айтқанды істейсің, біздің адам боласың» деп, қасыңа бір лохты отырғызып қоймайсың.

— Мысалы, қандай сынақ болуы мүмкін?
— Жеңілдеуінен бастайды. «Анадан ақша ал, мынадан ақша ал, ана точкаға бар, мына точкаға» бар деген сияқты.

— Осы салаға келсем бе деп жүрген жігіттер болса, не айтар едіңіз? «Жоламаңдар» дейсіз бе?
— Бастысы — спортты тастамау керек. Кез келген жағдайға дайын боп жүру керек. Кез келген. Ішпеу керек. Өзіміз де жоқпыз ондайға. Денсаулық қымбат, денсаулық.
Бұл салаға кеткенімізге өкінеміз дей алмаймыз. Ойланып қалатын тұстар болады. Бірақ, ендігісі тым кеш. Нанымыз осы. Әзірше. Бұдан ары қарай қалай болатынын Құдай біледі. Кімнің тірі болатыны да, кімнің өліп қалатыны да белгісіз. Алда болатын нәрсенің бәріне дайынбыз.

— Сұхбаттасуға келісім бергеніңізге, сұрақтарға ашылып жауап бергеніңізге рахмет!

Сұхбаттасқан Эльвира Ерғалина