22-қыркүйек күні «КТК» арнасынан берілген жаңалықтар жағамды ұстатты. «Дін істері министрінің мешіттерде уағыз орыс тілінде де оқылсын, деген бастамасы дауға айналды»,- деп басталатын сөйлем кімді болсын елең еткізері анық. Мешітке уағыз тыңдауға мұсылмандар баратыны белгілі. Ал Қазақстанда тұрып жатқан мұсылмандардың көпшілігі — қазақтар. Сонда қазақтарға орысша уағыз жүргізілуі керек пе? Әлде елімізде болып жатқан барлық мәселелердің бәрі айналып келгенде тілге тіреле ме? Жә, көпұлтты мемлекет екенімізді ескере отырып, уағыз орыс тілінде де айтылсын делік. Бұл бастама Қазақстанда болып жатқан діни экстремизимдерге тосқауыл бола ала ма? Иә, оны алдағы уақытта көре жатармыз… Қаншалықты дұрыс не бұрыс шешім екенін…
Осы бейнесюжеттен тағы бір түсінбегенім — ҚР Дін істері және азаматтық қоғам министрі Нұрлан Ермекбаевтың пікірі. Ол кісінің айтуы бойынша, имамдар қазақша, арабша оқып жатқан уағыздарды түсінбейді. Тек қана қала тұрғындары емес, ауылда тұрып жатқан қазақтар да түсінбейді. Өйткені, дін тілі мен тұрмыстық тіл екі бөлек.Сонда қалай, уағыз айтатын имамдардың өздері қазақша түсінбейді ме? Егер олар қазақша, арабша түсінбейтін болса, мешітке баратын жамағатқа осы күнге дейін дін жайлы қалай түсіндіріп келген. Және де (жоғарыда айтып өттім) «Тек қана қала тұрғындары емес, ауылда тұрып жатқан қазақтар да түсінбейді»деген сөйлем ауыл мәдениетінің төмендігін айтып тұрғандай. Ауыл тұрғындарының қазақша түсінбеуі, қазақ тіліндегі уағызды түсінбеуі мүмкін емес. Түптеп келгенде, ұлттық салт-дәстүрді берік ұстанатын да, исламның бес парызын орындайтын да, ана тілімізді шұбарламай сөйлейтін де — ауыл тұрғындары. Тек ауылдан ғана қазақ исі аңқып тұрғанын қалайша ұмытамыз?! Өздері қазақ тілін жетік білмеген соң, барлық қазақтар өз тілін түсінбейді деп ойлайтын шығар. Десе де, бір тарақпен бүкіл елдің шашын тарауға болмайды ғой. Бәлкім, жоғарыдағылар ойын дұрыс жеткізе алмаған болар… Дұрысы — қазақ тілінде жеткізе алмаған болар. Қазақ тілін, қазақ тілінде айтылған уағыздарды не имам түсінбесе, не оны тыңдайтын халық түсінбесе оны кім түсінеді? "Қиыстырып қалсаң отын жанар,қисындырып айтсаң халық нанар", — дейді Бауыржан Момышұлы. Халыққа бағыт-бағдар беретін басшылар ойын дұрыс жеткізе білcе, бұқара да қолдар еді.

Қай халықтың болмасын салт- дәстүрі, әдет-ғұрпы ұрпақ тәрбиелеуде маңызды рөл атқаратыны белгілі. Сол секілді әр аймақтың, әр қаланың өзіне тән ерекшелігі, қалыптасқан қағидалары мен ережелері, халқының өзгешеліктері мен қасиеттері болады. Мен тамашалаған Тараз халқының қонақжайлығын, сыпайылығын, басқа аймақтардағы халықтардан өзгешелігін тізіп жатпай, бір оқиға жайлы айтып берейін.
Біз Тараз жеріне барған күні «Аңшылық» атты жарыс өтіп, блогқұрылтай тамаша екпінмен басталды әрі блогшылардың қызығушылығын арттырып, олардың біраз жылдамдықтары сыналды. Ережесі: ұйымдастырушылар жұмбақ жасырады, ол жұмбақ Тараз қаласында орналасқан белгілі бір ескерткіштер жайлы болады. Ал блогшылар сол ескерткіштерді тауып, фотоға түсіріп, инстаграмм желісіне салу керектұғын. Сол сәтте ескерткіш іздейміз деп, әркім өз бетімен кетті. Менде жерлестерімнен, таныстарымнан жырақтадым. «Аңшылық» бітіп, бәрі үй -үйіне тарағанда, адастым да қалдым. Такси ұстап барайын десем, жалдаған пәтердің мекенжайын білмеймін. Бұл маған сабақ болды, енді барған жерімнің адресін қарап жүретін болдым. Әйтеуір пәтердің әкімшілік ғимараты жақта екенін білемін, қалғаны есімде жоқ. Ойым — әкімшілікті көрсем болды. Өзімше талпынып, іздеп көріп едім, болмады. Мүлде алыстап кеткен сияқтымын, көше жаққа емес, үйлердің арасына кіріп кеткем. Енді қайттім?.. Жасыратын түгі жоқ, біздің қоғамда оңтүстіктің адамдары қызба, қызуқанды деген стереотип қалыптасып қалған. Мен Таразға барам дегенде, үй-іші, таныс-туыстар «масқара, байқа, басқа қаладан келгенінді айтпа, олар дереу алып қашады»(күлдім) деп, қара аспанды төндірген. Бұл болмайды, алып қашпақ түгілі мені жасырып қойса да, көшедегі кез келген адамнан жол сұрауға тиіспін. Сөйтіп, 28-35 жас шамасындағы бір ағай кетіп бара жатыр екен, неде болса бар батылдығымды жинап, әкімшілік қайда екенін сұрадым. Ағай сол маңайда тұрады екен. Үйіне кірмей, маған «міне, былай жүреміз» деп соңынан ерітті. Менің ойым сан-саққа жүгірді, шытырман оқиғалы фильмдерді көп көргенмін бе, өз бетіммен қобалжып, қара терге түстім. Бірақ білдіртпеуге тырысып-ақ келем. Екеуміз әңгіме айтып келе жатырмыз, менің түрімнен көрініп тұр ма, білмеймін, қай қаладан екенімді сұрады. Қаламды айттым, болашақ журналист екенімді 3-4 рет айтыппын ғой, бірдене болса, жазып жіберемін дегендей))) Көзді ашып-жұмғанша ағайым әкімшіліктің дәл алдына әкелді. Әрі қарай жалдаған пәтерді таба алатыныма көзін анық жеткізіп, күлімсіреді де, жөнімен кете барды. Ағайдың жылы жүзі есімде қалды, ең бастысы таза қазақша сөйлегені құлағыма майдай жақты. Ең қызығы, бейтаныс ағайдың есімін де сұрамаппын. Бірақ, Тараз жайлы естеліктердің ең қызықты, мейірімді бөлігі болып қала бермек. Сонымен қатар, қоғамдағы стереотиптің қате екенін айтқым келеді. Тараз халқы — сондай қонақжай, мейірімді, сыпайы және салт-дәстүрді, әдет-ғұрыпты берік ұстанған аймақтардың бірі. Кез келген қала тұрғынының көбісі жол немесе жөн сұрасқанда орыс тілінде жауап беретіні — ащы болса да шындық. Ал мен кездестірген бейтаныс жан қазақша таза, әдемі, сыпайы жауап берді. Сол үшін бе, бір жанның сөзінен, қылығынан барлық тараздықтарды көргендей болдым. "Әйтеуір жүздерінде жылылық бар, тараздықтардың қайсысымен кездессем де".

Қазақстан тәуелсіздік жолында сүрлеуден де, соқпақтан да өтті. Тығырыққа да тірелді, кейде еркіндіктің саңылауы көрінгендей болды. Құлдырады да, шарықтады да. Осы қиындықтар кезінде Алаш жұрты ғана емес, табиғаты әсем, жері құнарлы, шырайлы өлкелер де біраз тарихи оқиғаларды бастан кешірді. Сол әрбір тасы, суы, құмы тағылымды тарихтан сыр шертер, киелі өңірлердің бірі — Тараз қаласы.
Блогқұрылтайдың арқасында жол түсіп, Тараз жеріне баруға мүмкіндік туды. Әулиеатаға сапарымнан көрген-түйгенімді сіздермен бөлісуді жөн көрдім.
Шежірелі қалада саяхатымызды Көне Тараз жерінен бастадық. Көне Тараз жері бұрын базар болған екен. Кейін археологиялық қазба жұмыстарын жүргізу мақсатында базар қаланың басқа бөлігіне көшірілген.Археологиялық қазба жұмыстары кезінде 30 мыңнан астам зат табылған. Заттай деректер Көне Тараз жерінің астында бұрын монша, мешіт, медрессе болғанын дәлелдейді. Дәлел болған заттарды көру үшін «Аспан асты мұражайына» бет алдық. Қазба жұмыстарынан табылған заттардың қайсысы болмасын белгілі бір тарихты баяндағандай. Мәселен, 1969 жылы алғаш Есік қаласынан табылған 17-18 жасар Алтын Адам макетінің жанында құмыралары, ыдыс-аяқтары мен қару-жарақтары бірге жерлеген. Себебі, о дүниеде де қажет деген наным-сенім болған.Сонымен қатар, адамдар және жануарлар әр түрлі деңгейде жерленген. Ол — теңсіздіктің болғанының дәлелі.
Көне Тараз жерінде жаудан қорғану үшін әрі төңіректі бақылап, шарлап отыру үшін "Қарауыл мұнарасы" болған. Аталмыш мұнара қазіргі таңда заманауи үлгіде қайта салынып, «Биіктен бақылау мұнарасы» деп аталған. Мұнарадан көрінген қала алақандағыдай болды да қалды.Сонымен қатар, Жамбыл облыстық тарихи-өлкетану мұражайын да араладық. Мұражай үш павильоннан тұрады: «Ежелгі түрік жазбалары және ежелгі түрік тас мүсіндер мұражайы», "«Тараз-2000»қаласы тарихының мұражайы" және «Л.В. Брюммердің көркемөнер мұражайы». Ғимаратта ежелгі дүниеден бастап, қазіргі заманға дейінгі заттар хронологиялық реттілікпен орналасқан. Ежелгі түркілер Көк Тәңірге, жерге, суға табынып, сенгені бәрімізге белгілі. Соған орай, маңызды құдайлардың бірі — Ұмай ана және ежелгі адамдардың балбал тастағы мүсіндері сақталған.Ең қызығы, тастарда ерлер мен әйелдер бірден ерекшеленеді: ер адамдарда қолында қару жарақ, түстері суық болса,әйел адамдар орамал таққан, әрі сондай мейірімді бейнеленген. Одан кейін, археологоиялық қазба жұмыстарынан табылған қыш ыдыстар, құмыралар, керамикалық ыдыс-аяқтарға көз жүгірттік. Әрі қарай «Л.В. Брюммердің көркемөнер мұражайындағы» тамаша картиналардың куәгері болдық.Суретші Леонид Брюммер Украинада дүниеге келген. 1941 жылы Ұлы Отан соғысында Павлодар жеріне жер аударылады. Сол кезде салған суреттері мұңды, бұлтты, тұман, лай, жаңбырлы болып келеді. Неге? Себебі, туған жерін аңсайды. Кейін Жамбыл обылысына өз еркімен келеді. Мұражайда безендіруші болып жүріп, Тараздың тамаша табиғаты көрінетін туындыларды жарыққа шығарады. Қайталанбас картиналар Жамбыл облыстық тарихи-өлкетану мұражайына тапсырылады. Мұражайда суретшінің 1000-нан астам картиналары сақталған. Ешбір мұражайда бір адамның 1000-нан астам туындысы жоқтың қасы. Сондықтан да, Тараз қаласының мұражайы осы жағымен де ерекшеленеді.
Иә, тарих десе, бәріміздің есімізге Тектұрмас, Қарахан, Айша бибі, Бабаджа қатын кесенелері түседі. Ертедегі сәулет өнерінің ескерткішері қазіргі таңда өңделіп, қайта тұрғызылған. Айша бибі кесенесінде қаланған керамтикалық плиталардың ою-өрнегі 62 түрлі екенін өз көзімізбен көріп таңқалдық. Кесенені тұрғызған сәулетші өз атын қалдырмаса да, Айша анамыздың мазарын салып, сәулет өнерінің тамаша үлгісін көрсетіп кеткен. Айша бибі кесенесіне барғанда, еріксіз көзіме жас келді, ойыма мына шумақтар орала берді:
"Қанша рет қанша тұрды жырлы дала?
Жадына жазған жалғыз күн-ғұлама!
Бабамның куәсіндей Айша-Бибі,
Қадалған құбажолға бір мұнара."
Жалпы, тарихқа толы қаланы аралап, біраз дүниені өз көзіммен көрдім. "Өткен күннен алыс жоқ", дегенмен, тарих қойнауында қалған алыс жылдарға, ғасырларға жақындағандай болдым. Жақындай түсірген — киелі Тараз жері. Киелі қала жастардың тарихи санасын оятуға, олардың рухын көтеруге, мемлекетшілдікке тәрбиелеуге септігін тигізеді, бабадан қалған мұраны қадірлеуге, оны көздің қарашығындай сақтауға, келер ұрпаққа аман-есен табыстауға жетелейді. Қорытындылай келе, Тараз — бұл Қазақ хандығы құрылған құтты мекен.
Тараз — 2000 жылдық тарихы бар көне шаһар.
Тараз- бұл Айша бибі, Қарахан, Бабаджа қатын, Тектұрмас, Ақыртас.
Тараз — кешегі мен бүгінгіні жалғап тұрған алтын көпір.
Тараз — жайқалған жасыл даланың көрінісі.
Тараз — бұл туризм индустриясын дамытатын бірден-бір өлке.

«Жұлдыздарға ғашық болу» ауруына бұрын — сонды шалдықпаған едім. Қазір де, дәл солай. Бірақ, мен оның әндерін алғаш естігенде, әнші ретінде мойындадым (өзім үшін, әрине, халық оны баяғыда-ақ мойындап қойған). Қазақ халқына тән қоңыр дауысы, әдемі үні мені баурап алды. Ер жігітке тән сұлулық пен үйлесімділік бар бойынан табылатын сол адам — мен үшін өмірдегі теңдесіз жан. Зұлымдық пен ашкөзділік, хайуандық пен арамдық, сайқалдық пен арамдық басым түскен қазіргі қоғамда мен сол адамды адамгершіліктің символы деп бағаладым. Осы өмірде бір сәттік қызығушылықтар мен атақ үшін, өзінің қара басы үшін ар, намыс, ұят, адамгершілік, тазалық, имандылық, қарапайымдылық деген ұлы сезімдерді құрбан еткен кейбір(көпке топырақ шашпай-ақ қояйын) «жұлдыздар» тізіміне кірмеген «алтын адам». Оның ән айтпай-ақ күлгенінің өзі неге тұрады?! Сүп-сүйкімді бет-бейнесі… Көз-қарасы… Құдды бір періште дерсін…

Фейзбуктен сүйікті әншімнің Қарағанды қаласына келіп, концерт қоятынын оқыдым. Көшеде жарқағаздар(афиша) ілініп тұрмағандықтан, мүмкін жалған ақпарат шығар деген ойлар маза бермеді. Ең алдыммен, ойымда оның рас-өтірігін білу болды. Шынымен де, солай екен. Енді есіл-дертім алғашқы орындардың бірінен концерті билет алу еді. Өзім де ойыма келгенді істемей қоймайтын адаммын, ақыры сабақтан шыққан соң, құрбымды ертіп алып, Кеншілер сарайының кассасына барып, билет алдым. Билет алған алғашқы адамдардың бірімін десем, мақтанғандық емес шығыр. Бұл — өнерге, өнер адамына деген құрмет, махаббат…
Көптен күткен сәт те келіп жетті. Төреғали Төреәлі сахнаға шыққанда, әкем келгендей қуандым ғой. Жүрегім нұрлы қуанышқа бөленіп, бақыттан басым айналды десем артық болмас еді. Видеоға, фотоға түсіріп, фейзбуктегі достарыммен бөлістім, қуанышыммен ортақтастым. Кенет, техникалық ақауларға байланысты микрафон істен шықты. Періште деп жүрген адамымнан естіген сөзім: «Шіріктер, шіріттіңдер ғой! Лақтырып жіберейін бе?!». Техниканың аты — техника. Бұл өмірден жұмыр басты пенделердің өзі кетіп жатқанда, микрафонның істемей қалуы заңды дүние емес пе? Оны лақтырып немесе микрафонға жауапты адамдарды «шірік» қылып не таппақшы? Дүйім жұрттың алдында бұлай сөйлегені былай тұрсын, фотоға түсуге барғанда бәлісінгені-ай! Фотоға түскісі келмесе, мәдениетті түрде жеткізуге болар еді, міндетті түрде айқайлап, артымызға адам салып, есіктен итеріп қуып шықпай.
Қас-қағым сәт деген осы шығар… Қаншама жыл нағыз қарапайым, адамгершілігі мол деп жүрген адамнан көңілім қалды. Концерттен кейін көп ойландым. Атақ адамды осыншама өзгертеді ме, әлде халықтың іші-бауырына кіргенше, бетперде киіп жүре ме? Қызық, мен «жұлдыз» болсам, қайтер едім?

Анамның айтуы бойынша, мен туған жылдар дағдарыс уақыты болса керек. Үйде кішкентай ғана теледидар болатын, оның өзі жай ғана үйдің мүлкін толтырып тұрғаны болмаса, көрсетіп, қарық қылғаны шамалы. Бір күні анамның әпкесінің үйіне қонаққа барамыз. Сол үйде теледидардан соғыс туралы кино көрсетіліп жатады. Жасым ол кезде 3-те, атылған танкінің дауысынан мен шар етіп жылап, далаға қарай қаштым. Содан кейін теледидар қарауға жүрексінетінмін. Өсе келе теледидардың әр хабарын үзбей көретін болдым. Балалығым ғой, «теледидарға адам артынан кіре ме екен?» деп те ойлап жүретінмін. Ойымды тербеп, өмір атты өзеннің ағысына қабаттастырған, әсемдік пен әдемілік әлеміне енгізген көгілдір экранның құдіреті-ай!

Өмір -өзен күні-түні,
Тоқтаусыз ол ағады.
Өз орнынды таба білсең,
Сонда өмірің бағалы, — деген өлең шумақтары санамда жатталып қалыпты. Дана Абай атамыз айтқандай, әр адам дүниенің кетігіне кірпіш болып қалануы керек. Алайда оған асқақ арман мен нық мақсат қажет. Сөйтіп, сиқырлы қорапшадағы аға-әпкелерімізге қарап отырып, қиялдаған арманым өмірлік мақсатыма айналды. Мен академик Е.А.Бөкетов атындағы ҚарМУ-дың филология факультеті журналистика кафедрасының 2 курс студентімін. Өз басым Әзілхан Нұршайықов атамыздан бастап, өткір тілді қаламгерлердің жолын қууды армандаймын. Шынайы тақырып — шынайы өмірден туады. "Өмірді білген- өрбіте жазады, өмірді білмес — өтірік жазады" деген сөз бар. Журналист болсам, өмірден көргенімді өрбіте жазып, шындықтың жолымен жүрер едім…

Достар, бұл менің алғашқы жазбам болғандықтан, өзім жайлы бірер сөз арнағанды жөн көрдім. Асыл сөздің майын ішіп, жілігін шақпасам да жеткізуге тырыстым. Пікір алмасып, баға беріңіздер! Алдағы уақытта жаңа жазбалар күтіңіздер!