Шыңғыс хан — моңғол. Қазақ емес! Қазақ емес! Жауыз! Надан! Залым! Зұлым! Ешқандай Қоңырбай-Соңырбайларыңызды танымаймын. Мені алдап-соқтап, басқалардың әңгімесіне араластырмаңыз. Түсіндіңіз бе?! Шыңғыс хан — моңғол. Моңғол болмаса неге Моңғолия бар? Неге онда Шыңғыс ханның үлкен ескерткіші бар? Айтыңызшы ал!
Жооқ! Болмайды олай! Мен бір сөзіңізді де мақұл көрмеймін. Мен — Найманның қызымын, Әміртайдың немересімін. Сондықтан мен сізге Шыңғыс ханның зұлымдығын әшкерелей беремін. Бейшара Шағатай залым әкесінің әрекетіне төзе алмайды. Сонда да жауап береді:
— Кешір, әке, балалық па,
Зерсіздік пе, шалалық па,
Тек нобайы ғана қапты ойымда.
Ұмытпасам Масагет даласында,
Аңдысқан қас пен достың арасында,
Атса садақ дарымайтын,
Мыңмен жеке шайқасса, арымайтын,
Шапса қылыш кеспейтін,
Жанарынан мейірімі өшпейтін,
Өтіпті бір өжет батыр нар кісі, — деп баласы кібіртіктеп тоқтады.
Міне, Шыңғыс ханның қандай жауыз, зұлым, надан екенін баласының жауабынан аңғаруға болады. Шағатай еріксіз әкесінің айтқанын істейді, бірақ қателік екенін біледі. Әкесінің алжыған санасын алдын-ала біледі, бірақ қарсы шыға алмайды. Сонда да әкесінің надан, залым екенін түсінеді де, кібіртіктеп қалады.
Жооқ! Болмайды олай! Мен бір сөзіңізді де мақұл көрмеймін. Мен — Найманның қызымын, Әміртайдың немересімін. Сондықтан мен сізге Шыңғыс ханның зұлымдығын әшкерелей беремін. Бейшара Шағатай залым әкесінің әрекетіне төзе алмайды. Сонда да жауап береді:
— Кешір, әке, балалық па,
Зерсіздік пе, шалалық па,
Тек нобайы ғана қапты ойымда.
Ұмытпасам Масагет даласында,
Аңдысқан қас пен достың арасында,
Атса садақ дарымайтын,
Мыңмен жеке шайқасса, арымайтын,
Шапса қылыш кеспейтін,
Жанарынан мейірімі өшпейтін,
Өтіпті бір өжет батыр нар кісі, — деп баласы кібіртіктеп тоқтады.
Міне, Шыңғыс ханның қандай жауыз, зұлым, надан екенін баласының жауабынан аңғаруға болады. Шағатай еріксіз әкесінің айтқанын істейді, бірақ қателік екенін біледі. Әкесінің алжыған санасын алдын-ала біледі, бірақ қарсы шыға алмайды. Сонда да әкесінің надан, залым екенін түсінеді де, кібіртіктеп қалады.
Сіздер, керісінше, орыстардың өтірік жаңалықтарын киелі де ниелі қазақ халқына бостан-босқа таңып отырсыздар. Қазір орыстар әдейі қазақ халқының тарихта әлсіздігін көрсету үшін, ендігіде араларын бұзу үшін, сіз секілді шпион болып неше түрлі тарихи фактілерді талас-тартыс мәселесіне араластыру үшін ойда жоқта тұспалдап та, қиыннан қиыстырып ер данасын демекші, шатастырумен қатар отастырып жүр. Сіз қалай өтірікті жаныңыздай сүйесіз? Шыңғыс хан төмен дәрежеге түскен нақұрыс басшы болған, надан болған. Көзінің алдындағысын көрмеген. Менің дәлелдерім мынадай:
Жүрегінде ыза табы қалмағандай бір мысқал:
— Шалалаусың, — деп жымиды Шыңғыс хан.
— Сақталмауы мүмкін емес зердеңде.
Сен тоғызға келгенде,
Ұлу жылы,
Үкітайдың тойында
Оқ өтпейтін алып батыр жайында
Ертек айтқам оңашалап өзіңе,
Сол ертекті неге алмадың пайымға?
Міне, Шыңғыс ханның өз аузынан шыққан сөз бұл. Кітапқа сенсеңіз, менің де осы Шыңғыс ханның кітапта келтірілген сөздеріне сенуіңіз шарт, парыз. Шағатайға ертек айтқан Шыңғыс хан мына сіздерге де, Адайларға да ертек боп жеткен. Ал тарих ғылымы ертекпен өлшенбейді. Қазақ халқының ары ма ағайын деген сөздеріне сәйкес, қазақ халқының жүрегінде ешқашан тарихында ертекке жол берілмейді. Тұра тұрыңыз, менің аузымды жаппаңыз. Сіздер дәлелдер келтірмес бұрын оның ертек немесе ертек емес екендігіне көз жеткізіп алыңыздар.
Мен сіз туралы бір досыма айттым. Өзі қауіпсіздік комитетінде жұмыс істейді. Сіз туралы мәліметтерді тауып беремін деді. Әзірге мына жағдай мен үшін белгілі болды:
Бұл сіздің әкеңіз екен. Қайтыс болған екен. Арты қайырлы болсын!
Отырардың бақытына орнаған болар, бәлкім,
Алдырмай тұр зор қамал.
Бірақ, әке, жүргенім жоқ алданып,
Қанша үмітім желге ұшты,
Қанша әскерім жер құшты.
Дала жатыр қызыл қанға боялып,
Егер бүкпей баяндасам шындықты
Рухы — өр,
Тәні — бекем,
Бұл бір қайсар халық екен
Тірліктен де артық қойған бірлікті.
Мұхамбеткәрі өтірікке сүйенгенін қойсын. Біздің Семейдің Абайынан да, Шаһкәрімінен де қайдағы жоқ қазаққа пайдасы жоқ Адайды, Шыңғыс ханды жоғары қоятындай кім соншама? Қартайған шағында аңқау қазақтың аузына іліну үшін ойлап тапқан өтірік сенсациялары арқылы атақ-абыройды көксеген екен! Қазақ ақымақ емес, ол шалды Маңқыстауда да көпшілік алжыған шал деп айтады. Айтпайды деймісіз, ендеше дәлел әкеліңіз. Кітаптардан, сұхбаттардан әкеліңіз. Дәреттен соң қолын жумайтын адамның алжыған болуы заңдылық, ал тарихшы бола қалуы — адасушылық, нәпсіқұмарлық.
Шағатайдың өзі айтқан Шыңғыс ханға: «Бұл бір қайсар халық екен тірліктен де артық қойған бірлікті». Демек, бұл қазақ халқы туралы айтқан. Сіздің алжыған шалыңыз жазған монополиялық монографияда Отырарды қазақтар мекен етпеген дейді. Сонда бірлікті тірліктен де жоғары қойған қазақ халқынан асқан қандай халық болған сонда? Жоқ, олай болуы мүмкін емес. Астана қаласында журналист болсам да айтайын, Отырарды қазақтар мекен еткен. Шыңғыс хан адал адам болатын болса, неге қазақ халқының мәдениетіне тән кітапхананы өртеді? Неге Отырар қаласын жойып жіберді? Неге құм қылды? Қайыр ханның көзіне неге қорғасын құйды? Міне, Шыңғыс хан жаулаушы жауыз мыстан надан. Оны қорғап жүрген сіздің шалыңыз да алжыған, сіз де шатасқансыз. Маңқыстауда тек қана Адайлар маңырап қыстамайды. Байұлының басқа да ұрпағы сол жерде өмір сүреді. Керек болса Адайлардан да мықты олар.
Шыңғыс хан қатігез жауыз болған. Оның қан сорғалаған қас жауыздығына тарихта көптеген дәлелдер бар. Соның бірі ретінде әкемнің досына жазған хатынан үзінді келтірмеске амалым жоқ. Шыңғыс хан Адай бола ма, басқа бола ма, онда шатағым жоқ. Бірақ оның бүкіләлемдік тарихта алатын орны ессіз жауыздығы үшін. Мен, Мая Некім, осыған орай бұлтартпас дәлелдер келтіремін. Ал оны қабылдау немесе қабылдамау оқырманның еркіндегі іс болып табылады. Маған Шыңғыс ханның кім екені маңызды емес. Бірақ оның хайуани жауыздығы, жаулап алуы, шапқыншылығы тарихта қара түске боялған парақтардан ғана орын табуы тиіс. Сондай орнын тапты да.
«Науқас меңдеп барады. Мына кішкене үрпек бас перзентімнің ат жалын тартып мінгенін көруді тағдырдың жазбағаны-ай! Атадан балаға ауысып келе жатқан дәстүр бойынша ұлымды тізеге мінгізе отырып, Отырарды қорғау жолында түгелдей опат болған ҰЛЫ БАБАЛАРЫНЫҢ жанқиярлық күресін сан рет әңгімеледім».
— Даңқың қайда төске өрлеген?
Екі жүз мың әскерменен
Алты ай бойы кіп-кішкентай Отырарды ала алмау,
Алты ай бойы Отырардың осал тұсын таба алмау — Ойы — дауыл, сезімі — аспан,
Тек жеңіспен көзін ашқан
Менің алғыр ұрпағымның сүйегіне зор таңба.
Намысыма сызат түсті мына сенің арқаңд, — деп Шыңғыс хан Шағатайға оқты көзін қадады.
Міне, осы жыр жолдарынан-ақ Шыңғыс ханның кіп-кішкентай Отырарды ала алмағанына куә боламыз. Отырардың қақпасын сатқынның ашып беруі арқылы ғана Отырарды жауыздықпен жаулады. Әйтпесе, Отырар оған ешқашан ашылмас еді. Мен өзім Семей жақтың қызымын. Шыңғыс хан Адай болса, демек, Отырардың қаны Адайлардың сүйегіне зор таңба боп қала бермек мәңгіге.
Адайлар керемет болса, неге сол кішкентай қуыстағы маңыраған қыстауынан шыға алмайды? Ал Отырар — ШЫМКЕНТТІҢ жері. Шымкенттіктер Қазақстанның барлық жерінде өмір сүреді. Ресейің де, АҚШ-ың да, басқасы да ШЫМКЕНТТІ біледі, құрметтейді, шымкенттіктердің қолына су құяды. Ал Адайлар сол Жаңаөзендегі жағдайда ыстық күнде шөлді топыраққа су ішіп болып құлаған жайылған сиырлар сияқты еркелеп жатты да қойды. Нәтижесінде билік оларды атты. Дұрыс істеген. Неге Адайлар шымкенттіктер сияқты жұмысын істемейді? Шымкенттіктер ешқашан олай еркелемейді. Шымкенттіктер билікті еркелетеді. Шымкенттіктер ешқашан қатын сияқты жылап жатып алмайды, өздерін де атқызбайды. Сондай оқымысты болсаңыз, Мұхамбеткәрімнің осы менің сұрақтарыма нақты берген жауаптарын және өзіңіздің жауаптарыңызды нақты түрде жазыңыз. Шыңғыс ханның Отырарды опасыздықпен жаулағысы келгенін тарихтан өшіріп, теріске шығарып көріңіз. Шыңғыс ханның Адай екенін теріске шығармағанын соншама қалайсыз, қорғаштайсыз, ал енді Шыңғыс ханның Отырарды жауламағанын дәлелдеп көріңіз. Шыңғыс хан сонымен қатар ешқандай да мұсылман болмаған. Оның әскері мұсылмандарды миллиондап қырған. Ол туралы біздің өңірдің әлемдік философияға әйгілі жазушысы Шаһкәрім Құдайбердіұлы бабамыз өзінің жазбаларында нақты жазған. Деректер келтірген. Тек ол жазбасы қолжазба ретінде жоғалып кеткен. Әлі күнге дейін сол кітабы іздестіріледі. Бірақ ешбір ғылыми зерттеу орталықтары ол кітапты таба алмай жүр. Ондағы мұрағат ауылдың ақсақалдары арқылы ауызша жеткен.
— Кешір, әке, балалық па,
Зерсіздік пе, шалалық па,
Тек нобайы ғана қапты ойымда.
Ұмытпасам Масагет даласында,
Аңдысқан қас пен достың арасында,
Атса садақ дарымайтын,
Мыңмен жеке шайқасса, арымайтын,
Шапса қылыш кеспейтін,
Жанарынан мейірімі өшпейтін,
Өтіпті бір өжет батыр нар кісі, — деп баласы кібіртіктеп тоқтады.
Міне, Шыңғыс ханның қандай жауыз, зұлым, надан екенін баласының жауабынан аңғаруға болады. Шағатай еріксіз әкесінің айтқанын істейді, бірақ қателік екенін біледі. Әкесінің алжыған санасын алдын-ала біледі, бірақ қарсы шыға алмайды. Сонда да әкесінің надан, залым екенін түсінеді де, кібіртіктеп қалады.
— Кешір, әке, балалық па,
Зерсіздік пе, шалалық па,
Тек нобайы ғана қапты ойымда.
Ұмытпасам Масагет даласында,
Аңдысқан қас пен достың арасында,
Атса садақ дарымайтын,
Мыңмен жеке шайқасса, арымайтын,
Шапса қылыш кеспейтін,
Жанарынан мейірімі өшпейтін,
Өтіпті бір өжет батыр нар кісі, — деп баласы кібіртіктеп тоқтады.
Міне, Шыңғыс ханның қандай жауыз, зұлым, надан екенін баласының жауабынан аңғаруға болады. Шағатай еріксіз әкесінің айтқанын істейді, бірақ қателік екенін біледі. Әкесінің алжыған санасын алдын-ала біледі, бірақ қарсы шыға алмайды. Сонда да әкесінің надан, залым екенін түсінеді де, кібіртіктеп қалады.
Жүрегінде ыза табы қалмағандай бір мысқал:
— Шалалаусың, — деп жымиды Шыңғыс хан.
— Сақталмауы мүмкін емес зердеңде.
Сен тоғызға келгенде,
Ұлу жылы,
Үкітайдың тойында
Оқ өтпейтін алып батыр жайында
Ертек айтқам оңашалап өзіңе,
Сол ертекті неге алмадың пайымға?
Міне, Шыңғыс ханның өз аузынан шыққан сөз бұл. Кітапқа сенсеңіз, менің де осы Шыңғыс ханның кітапта келтірілген сөздеріне сенуіңіз шарт, парыз. Шағатайға ертек айтқан Шыңғыс хан мына сіздерге де, Адайларға да ертек боп жеткен. Ал тарих ғылымы ертекпен өлшенбейді. Қазақ халқының ары ма ағайын деген сөздеріне сәйкес, қазақ халқының жүрегінде ешқашан тарихында ертекке жол берілмейді. Тұра тұрыңыз, менің аузымды жаппаңыз. Сіздер дәлелдер келтірмес бұрын оның ертек немесе ертек емес екендігіне көз жеткізіп алыңыздар.
Мен сіз туралы бір досыма айттым. Өзі қауіпсіздік комитетінде жұмыс істейді. Сіз туралы мәліметтерді тауып беремін деді. Әзірге мына жағдай мен үшін белгілі болды:
Бұл сіздің әкеңіз екен. Қайтыс болған екен. Арты қайырлы болсын!
Алдырмай тұр зор қамал.
Бірақ, әке, жүргенім жоқ алданып,
Қанша үмітім желге ұшты,
Қанша әскерім жер құшты.
Дала жатыр қызыл қанға боялып,
Егер бүкпей баяндасам шындықты
Рухы — өр,
Тәні — бекем,
Бұл бір қайсар халық екен
Тірліктен де артық қойған бірлікті.
Мұхамбеткәрі өтірікке сүйенгенін қойсын. Біздің Семейдің Абайынан да, Шаһкәрімінен де қайдағы жоқ қазаққа пайдасы жоқ Адайды, Шыңғыс ханды жоғары қоятындай кім соншама? Қартайған шағында аңқау қазақтың аузына іліну үшін ойлап тапқан өтірік сенсациялары арқылы атақ-абыройды көксеген екен! Қазақ ақымақ емес, ол шалды Маңқыстауда да көпшілік алжыған шал деп айтады. Айтпайды деймісіз, ендеше дәлел әкеліңіз. Кітаптардан, сұхбаттардан әкеліңіз. Дәреттен соң қолын жумайтын адамның алжыған болуы заңдылық, ал тарихшы бола қалуы — адасушылық, нәпсіқұмарлық.
Шағатайдың өзі айтқан Шыңғыс ханға: «Бұл бір қайсар халық екен тірліктен де артық қойған бірлікті». Демек, бұл қазақ халқы туралы айтқан. Сіздің алжыған шалыңыз жазған монополиялық монографияда Отырарды қазақтар мекен етпеген дейді. Сонда бірлікті тірліктен де жоғары қойған қазақ халқынан асқан қандай халық болған сонда? Жоқ, олай болуы мүмкін емес. Астана қаласында журналист болсам да айтайын, Отырарды қазақтар мекен еткен. Шыңғыс хан адал адам болатын болса, неге қазақ халқының мәдениетіне тән кітапхананы өртеді? Неге Отырар қаласын жойып жіберді? Неге құм қылды? Қайыр ханның көзіне неге қорғасын құйды? Міне, Шыңғыс хан жаулаушы жауыз мыстан надан. Оны қорғап жүрген сіздің шалыңыз да алжыған, сіз де шатасқансыз. Маңқыстауда тек қана Адайлар маңырап қыстамайды. Байұлының басқа да ұрпағы сол жерде өмір сүреді. Керек болса Адайлардан да мықты олар.
«Науқас меңдеп барады. Мына кішкене үрпек бас перзентімнің ат жалын тартып мінгенін көруді тағдырдың жазбағаны-ай! Атадан балаға ауысып келе жатқан дәстүр бойынша ұлымды тізеге мінгізе отырып, Отырарды қорғау жолында түгелдей опат болған ҰЛЫ БАБАЛАРЫНЫҢ жанқиярлық күресін сан рет әңгімеледім».
— Даңқың қайда төске өрлеген?
Екі жүз мың әскерменен
Алты ай бойы кіп-кішкентай Отырарды ала алмау,
Алты ай бойы Отырардың осал тұсын таба алмау — Ойы — дауыл, сезімі — аспан,
Тек жеңіспен көзін ашқан
Менің алғыр ұрпағымның сүйегіне зор таңба.
Намысыма сызат түсті мына сенің арқаңд, — деп Шыңғыс хан Шағатайға оқты көзін қадады.
Міне, осы жыр жолдарынан-ақ Шыңғыс ханның кіп-кішкентай Отырарды ала алмағанына куә боламыз. Отырардың қақпасын сатқынның ашып беруі арқылы ғана Отырарды жауыздықпен жаулады. Әйтпесе, Отырар оған ешқашан ашылмас еді. Мен өзім Семей жақтың қызымын. Шыңғыс хан Адай болса, демек, Отырардың қаны Адайлардың сүйегіне зор таңба боп қала бермек мәңгіге.
Адайлар керемет болса, неге сол кішкентай қуыстағы маңыраған қыстауынан шыға алмайды? Ал Отырар — ШЫМКЕНТТІҢ жері. Шымкенттіктер Қазақстанның барлық жерінде өмір сүреді. Ресейің де, АҚШ-ың да, басқасы да ШЫМКЕНТТІ біледі, құрметтейді, шымкенттіктердің қолына су құяды. Ал Адайлар сол Жаңаөзендегі жағдайда ыстық күнде шөлді топыраққа су ішіп болып құлаған жайылған сиырлар сияқты еркелеп жатты да қойды. Нәтижесінде билік оларды атты. Дұрыс істеген. Неге Адайлар шымкенттіктер сияқты жұмысын істемейді? Шымкенттіктер ешқашан олай еркелемейді. Шымкенттіктер билікті еркелетеді. Шымкенттіктер ешқашан қатын сияқты жылап жатып алмайды, өздерін де атқызбайды. Сондай оқымысты болсаңыз, Мұхамбеткәрімнің осы менің сұрақтарыма нақты берген жауаптарын және өзіңіздің жауаптарыңызды нақты түрде жазыңыз. Шыңғыс ханның Отырарды опасыздықпен жаулағысы келгенін тарихтан өшіріп, теріске шығарып көріңіз. Шыңғыс ханның Адай екенін теріске шығармағанын соншама қалайсыз, қорғаштайсыз, ал енді Шыңғыс ханның Отырарды жауламағанын дәлелдеп көріңіз. Шыңғыс хан сонымен қатар ешқандай да мұсылман болмаған. Оның әскері мұсылмандарды миллиондап қырған. Ол туралы біздің өңірдің әлемдік философияға әйгілі жазушысы Шаһкәрім Құдайбердіұлы бабамыз өзінің жазбаларында нақты жазған. Деректер келтірген. Тек ол жазбасы қолжазба ретінде жоғалып кеткен. Әлі күнге дейін сол кітабы іздестіріледі. Бірақ ешбір ғылыми зерттеу орталықтары ол кітапты таба алмай жүр. Ондағы мұрағат ауылдың ақсақалдары арқылы ауызша жеткен.