Дау жоқ, «фейсбук», «инстаграм», «вконтакте» сияқты қалың бұқараға бағытталған әлеуметтік желілер — интернет нарығының теңдессіз алпауыттары. Алайда, осы алпауыттардың тасасында қалған, дегенмен, атап өтуге тұрарлық айрықша әлеуметтік желілер де бар. Кейбірінің қолданушылары жүз миллионнан асса, кейбірі жүз мыңға да жетпейді. Кейбірін барынша пайдалы деп тапсаңыз, кейбірі еріксіз жымитады. Бұл желілер бір ғана мақсатпен не бір ғана аудиториямен шектеледі. Бастысы — барлығының көңілінен шығуды мақсат етпейді. Назарыма ерекше ілінгендерін тізіп өткім келеді.

Әлеуметтік желілер тез ақпарат алмасуда, таныс-жақындарыңмен байланыс жасауда, өз өніміңді насихаттауда таптырмас құрал екені онсыз да белгілі. Бірақ әр нәрсенің өз даму жолы мен ақыры уақыты аяқталатын кезі болады ғой. Әлеуметтік желілердің болашағына үңіліп көрейікші. Әрине бұл жерде сарапшылардың көмегі қажет болады.

Жалғас Ертай, QazaqMedia интернет-агенттігінің жетекшісі:
— Әлеуметтік желі адамның контентті тұтыну талғамына әсер етіп жатыр. Әсер еткенде, оларды қызығушылығына қарай іріктеп жатқан сияқты. Мысалы, Facebook-та әркім өзіне қызық топтарға жазылып, адамдарды оқып, қызық емесін фильтрлеп, шығарып тастайды. Сондықтан, әлеуметтік желі болашақта осы бағытта жылжи беретін сияқты. Жалпыға бірдей контент азаяды, тек қызығушылықтары бойынша ғана топтасатын болады.

Ал, Twitter, тәжірибе көрсетіп отырғандай, ресми жаңалықтардың оперативті ортасына айналып келеді. Жобамен, әлеуметтік желі болашақта өз қатарына адамдарды тарта беріп, өмірдің барлық саласын өзіне кіргізе береді. Мысалы, сауда-саттық, танымалдық, өнерін тарату және т.б. Дегенмен, қазірдің өзінде осы құбылыстардың алғашқы қарлығаштарын байқауға болады.

Ал, ресейлік Вконтакте, Мой Мир желілеріне келсек, Вконтакте — негізі пираттық контенті арқылы танымал болып отыр: Сондықтан әлемдік деңгейге көтеріле алмайтын локалды желі күйінде қалады деп есептеймін. Дегенмен, кирилл қаріпті ортада өз танымалдығын ұстап тұрмақ. Мой Мирдің аудиториясы Вконтактеге көшіп жатыр, сондықтан бұл ӘЖ-нің болашағы бұлыңғыр.



Өмірбек Қабайұлы, уеб-программалаушы (Софтвермайнд):
— Әлеуметтік желілер тұтынушылардың қызығушылығына байланысты өзгерістер жасауы заңдылық. Сошиал медиа сайттар көптеген мүмкіндіктерге толы болады. Компаниялар білікті мамандарды табу үшін Social Network көмегіне жүгінеді. Әлеуметтік желілер түпнұсқасы анық емес контенттерге цензура қоятын арнайы бағдарламалар жасап, ақылы әлеуметтік желілердің саны артады.



Нұржол Табиғат, уеб-программалаушы (Quest company):
Жалпы әлеуметтік желілер бойынша, Google өзінің Google Plus сияқты сәтсіздеу жобасынан соң, ғаламторға бір жаңалық енгізеді екен. Оны өздері де құпия ұстап отыр, алайда әлеуметтік желі транспортпен байланысады деп күтілуде. Сонымен қатар, ол Қазақстан үшін қалай боларын елестету қиын.

Желілер естелік, уақыт белгілеу арқылы іс-шара ұйымдастыру, жылдам чат, карта т.с.с. басқа да мүмкіндіктерін жетілдіреді деген ойдамын.

Қазіргі кезде елімізде кең таралған әлеуметтік желілер Vkontakte, Mail.ru, Facebook, Twitter, Instagram, Одноклассники деп қарастырсақ, уақыт өте келе қазақстандықтардың сүйікті және көп қолданатын желілері шет елдік болады деген ойдамын. Бұлай ойлаудың басты себебі, алыс шетелдік әлеуметтік желілердің маркетингтік жоспары, зерттеу жұмыстары мен қаржылай көрсеткіші әлдеқайда жоғары. Оларды біздің елдің қолданушылары жыл санап пайдалануын арттыра бермек, себебі уақыт өте пайдаланушылардың білері мен талғамы өседі. Бұл табиғи заңдылық.

Жоғарыда аталған сарапшылардың сөздерінен түсінгенім, әлеуметтік желілердің қолданушылары өздеріне жақын тақырыптар бойынша біріге бастайды, әлеуметтік желілер да тұтынушылардың қызығушылықтарына бейімделіп, солардың қажеттіліктерін қамтамасыз ету үшін жұмыс істейтін болады. Сонымен қатар, цензура күшейе түседі екен. Ал, қандай технологиялық өзгерістер болады екен?

Ербол Серікбай, Сұрақ-Жауап сайтының иесі:
Адамдар зомби секілді өмір сүретін болады. Қазірдің өзінде Google Glass өзінің өнімін аяқтап, нарыққа шығаруда. Бұл дегеніміз 4-5 адам бір дастарханның басында тамақтанып отырып, әлеуметтік желіде сөйлесіп отыруы деген сөз. Брюс Уиллис басты рөлде сомдайтын «Суррогаты» киносындағыдай өмірді бастан өткізуіміз ғажап емес. Көзілдірік арқылы әлеуметтік желіде отыру, қайда бардың, кіммен отырсың, не жеп отырсың — осының барлығы оңтайландырылған көзілдірік арқылы жүзеге асатын болады. Оған Google-ден басқа қазіргі таңда Samsung, Apple және де Қытайдың жаңа технологияларын жасап шығаратын компаниялар бәсекелестік танытатын болады.

Facebook-тың қолданушылар саны артады. Facebook қазіргі таңда ұялы телефонға арналған бағдарламаларды жаппай сатып алып, өзінің өнімімен интеграция жасауда. Олардың қатарында WhatsApp, Instagram және де тағы да басқа ұялы телефон бағдарламалары бар.

Қазіргі кезде барлық әлеуметтік желілер адамға қатысты жеке бас мәліметтерін құзырлы мекемелерге қажетінше бере алады. Бұған қарсылық ретінде персоналдық мәліметтер қорғалуына баса мән беретін ӘЖ ашылады. Оны ерте ма кеш па бір компания жасап шығарады.

Нұрлан Құлымбетов, Ұлттық Интернет ассоциациясының вице-президенті
Болашақта әлеуметтік желілер адамды фотосуреті арқылы танып алатын болады. Бұл қазір де істеп тұр, бірақ қолданысқа әлі толық енген жоқ. Сондай-ақ талғамыңызды танитын болады (әзірше жасырын түрде істеп тұр): қандай жаңалықтарды қалайсыз, не ұнатасыз, т.с.с. функциялар. ID мәселесіне де шешімдер табуы мүмкін. Яғни сіз тек өз атыңызбен ғана тіркелетін боласыз. Фейк аккаунттар болмайтын болады немесе ақылы функция болады. Онлайн төлемдер функциясы да енгізілуі мүмкін. Ұялы операторларды да осы әлеуметтік желі шығарып жіберуі мүмкін. Мысалы Facebook, Google, Yahoo, Apple не болмаса Amazon өздерінің смартфондарын шығарып, өздері провайдер ретінде болады. Ал сіз оны жәй телефон немесе видеобайланыс арқылы сөйлесе алатын боласыз. Ал интернеті біршама арзан, не болмаса тіпті тегін ұсынатын болады.

Пікір білдірген азаматтардың арқасында, болашақ туралы менің де өз болжамдарым қалыптаса түскен тәрізді. Қазіргі кезде адамдар тірілей қарым-қатынасты ұмытты, бәрі әлеуметтік желілерде отырады, Интернет құралдардың көмегімен ғана хабар алмасады дегендей пікірлер айтылып жүр. Менің ойымша, адамдар болашақта әлеуметтік желілерді шектен тыс пайдаланудан шаршай бастайды, жүзбе-жүз кездесудің мәнін түсіне бастайды. Сол себепті таймлайнға фото жүктеу, пост жазу, лайктау және бөлісу деген функцияларды толықтай автоматтандырып тастайды. Сонымен қатар, клавишпен әріп теру, файл мен хабар алмасу секілді уақыт пен іс-қимылды қажет ететін әрекеттер аудиокомандалар арқылы орындалатын болады.

Психоанализ мектебінің қысқы сабақтарында курсымыздың бірер сағаты топтасып кино талқылауға арналған болатын.
Мен көрген процесс маған барынша қарапайым көрінді:

1. Кино қараймыз.
2. Топ ішінде өзара әсерімізбен бөлісеміз.
3. Маман (психоаналитик) қорытады.

Міне, осыны психологтар синемалогия немесе кинотерапия деп атайды. Тек оны кинотанумен шатастырып алмаңыз. Кинотану кино өнерін, кинематографтың тарихын, түсіру барысы мен техникалық егжей-тегжейін зерттейді.
Синемалогия термині Италиядан келген. Оған алғаш анықтама берген Антонио Менегетти — психолог, философ, суретші және тағы жеті кәсіптің иесі. Бұл амигоның кітабында синемалогия психотерапия тәсілі ретінде қарастырылады.
Стоп. Стоп.
Бәрі жақсы делік, ал психоанализ, психотерапияға қатысы жоқ адамға синемалогияның қандай пайдасы болуы мүмкін?

Кейбіріміз күмән келтірерміз, ал кейбіріміз тіпті сенбеспіз. Алайда қазақ әдебиетіндегі кейбір көркем шығармалардың негізінде керемет фильмдер жасауға болар еді. Әйтеуір мектеп жасында әдебиетке үйір болған менің түйсігім солай дейді. Сонымен, қазақ әдебиетінің кейбір өкілдерін экранға шығарсақ, қалай болар еді?

Біздің кинода көп жағдайда махаббат, тарихи бағыттағы шығармалар қойылып жүр. Менің ойымша, басқа да жанрларда фильм түсіру үшін біздің әдебиетте материал жеткілікті.

---

Иллюстрация / алынған жері: dubanimation.com














Шығарма: Әбу Сәрсенбаев, «Толқында туғандар».
Синопсис: Қызыл революция қарсаңындағы қазақ балықшыларының өмірі, Каспий жағалауындағы халықтың тұрмыс-тіршілігі. Болып жатқан өзгерістер мен оқиғалар 6-7 жасар баланың атынан баяндалып, беріледі.
Несімен ерекше: Қазақ әдебиетінде революцияға арналған шығармаларда әдетте малшылардың өмірі көп баяндалады. Бұл шығарма әдебиетімізде жаңа бетбұрыс жасады: теңізден балық аулап-өңдейтін балықшылар, жағадағы қым-қуыт тірлік, жүзбелі зауыттар, итбалық аулау кәсібі — осылардың барлығы қазақ халқына қатысты көз алдымызға мүлдем басқа картиналар алып келеді. Тіпті Еуропаны аздап еске түсіргендей болады.

Бұл шығарманың ауқымды кино жасауға әлеуеті толық жетеді. Минимум — Қазақстан киносында төңкеріс жасауға болады, максимум — шетелдік көрермендер жатсынбайтындай бұқаралық өнім шығаруға болады.

Егер мен режиссер-сценарист болсам, шығарманы барлық кейіпкерлерімен қоса түгелдей экранға шығармас едім. Маған басты кейіпкер — баланың хикаясы қызығырақ. Сондықтан баланың итбалық аулауға кеткен әкесін іздеп теңізге аттанатын тұсынан бастап, небір қызықты да қорқынышты оқиғаларды бастан өткізгеніне, теңіз толқындарынан аман қалып, жағаға оралуына дейінгі аралықты кесіп алып, соған акцент қояр едім.

Жанры (жобамен): қызық оқиғалы драма (приключение).
Ұқсас фильмдер: Дәлме-дәл дей алмаймын, бірақ кейбір көріністері «Пидің өмірі» (2012), «Кон-Тики» (2012) секілді шедеврлерді еске түсірер еді.

---

Иллюстрация. Суретші: Александр Дегтев / алынған жері: worldart.uol.ua














Шығарма: Мұхтар Мағауин, «Шақан Шері».
Синопсис: Повесте басты кейіпкердің әйелі мен баласы жолбарыстың құрбанына айналады. Өшіккен шаруа қолына қару алып, бүкіл жолбарыс атаулының көзін құртпайынша тоқтамауға бел байлайды.
Несімен ерекше: Сюжеті экшн-драмаға сұранып-ақ тұр. Оның үстіне кейіпкердің ішкі ойын, қайғысы мен толғанысын шебер жеткізе білсе — кішігірім шедевр жасауға болады. Бұл жерде жолбарыстарды көрсету үшін «Motion capture» технологиясы (адам қимылын пайдаланып жануарларды анимациялау) таптырмас тәсіл болар еді.

Кезінде «Бірінші сәуір — алдау күніне» арнап осы туралы фейк жаңалық етіп жазғанымызды Киностан оқырмандары әлі ұмытпаған шығар. Көпшілік соны шын қабылдап, кейбір басылымдар көшіріп басқаны бар. Қанша әзілдесек те, мен «Шақан Шеріні» киноға бейімдеуге болатынын ешқашан естен шығарған емеспін.

Жанры (жобамен): эшкн-драма, қызық оқиғалы.
Ұқсас фильмдер: Атмосферасы Лиам Нисон ойнаған «Сұр» (2011), Даррелл Рудттың «Жемтік» (2007), Майкл Дуглас пен Вэл Килмер ойнаған «Елес және Қараңғылық» (1996) фильмдеріне ұқсас болар еді.

---

Иллюстрация / алынған жері: bioware.ru












Шығарма: Медеу Сәрсекеев, «Жетінші толқын».
Синопсис: Повесте оқиға Қайсар есімді журналисттің атынан баяндалады. Ол Ұлы Отан соғысы кезіндегі Шынтас деген қазақ өнертапқышы туралы біліп, сол туралы кітап жазбақ болады. Ізденіп жүріп, оның ауылын табады. Кейін анықтағандай, Шынтас соғыс кезінде жауынгер жолдастарымен жаудың тұзағына түседі. Сол кезде ғалым электр энергиясын талқын түрінде қабылдайтын құрылғы ойлап тауып, соның көмегімен жартасты балқытып, тесіп шығады.
Несімен ерекше: Бұл повесті мен мектеп жасында оқығанмын. Сондықтан көп деталдары ұмыт болды. Бірақ күшті әсер еткені әлі есімде. Шығарманың әдеби эффектісін сезіну үшін міндетті түрде оқу керек, оны сіздерге әсерлі етіп баяндауға тіл байлығым жетпейді.

Жанры (жобамен): фантастика, экшн.
Ұқсас фильмдер: Бұл жобаны суперқаһармандық кино санатына да қосып жіберуге болады. Ал сюжеті ұқсас фильмдерден Даррен Аронофскидің «Пи» (1997), Марвелдің «Капитан Америка: Бірінші кек алушы» (2011) секілді жобаларды атауға болады.

---

Иллюстрация: Еркін Рақышевтің «Тұрар Рысқұлов» деректі фильмінен кадр






Шығарма: Шерхан Мұртаза, "Қызыл жебе".
Синопсис: Белгілі саяси тұлға Тұрар Рысқұловтың өмір жолын баяндайды. Бала кезінде әкесімен бірге түрмеде отырған кезінен бастап, Түркістан автономиясын басқарғанға дейінгі өмірі хронологиялық ретпен айтылады. Қазақстанға теміржолды алып келген, бірқатар одақтас республикалардың дамуына еңбегі сіңген, ашаршылық жылдары Сталинге шындықты жазып, елін аман алып қалу үшін жанын салған тұлға жайында.
Несімен ерекше: Бізде саяси тұлғаларға (Елбасы туралы трилогияны айтпағанда) арналған өмірбаяндық картиналар жоқ. Ал Тұрар Рысқұловтың күрделі өмірі мен саяси жолы кино желісіне сұранып тұрғандай. Бала кезінен қиындық көріп өскен, қылмыскер малшының баласы ат қора тазалаушыдан ел басқарушыға дейінгі жолды жүріп өтеді. Менің ойымша, Тұрар Рысқұлов — қазақтың Абрахам Линкольны.

Жанры (жобамен): өмірбаяндық, саяси драма
Ұқсас фильмдер: Мен Тұрар Рысқұлов туралы фильм түсіруді ойласам көз алдыме бірден Стивен Спилбергтің «Линкольны» (2012) келе қалады.

---

Иллюстрация / алынған жері: stylefavor.com













Шығарма: Батырлар жыры.
Синопсис: «Алпамыс», "Қобыланды", «Ер Тарғын», "Қамбар батыр", т.б. Бұларды біз бала кезден білеміз. Эпостардың бәріне ортақ кейбір қасиеттері бар: қаһарманның жаратылысы ерекше, өте әділ, жауынгер болып келеді. Сюжетте батыр елін жаудан, немесе құдіретті күш иесінен қорғап, ұрланған қалыңдығын құтқарады. Қаһарманның әлсіз тұстары болмайды және астындағы арғымағы жеке спин-оффқа татырлық ақылды болады.
Несімен ерекше: Бұлар халықтың арманындағы жиынтық образдар ғой, сонысымен де батырлар жыры өте идеал. Отбасы болып көретін фэнтези боевиктер үшін таптырмас материалдар. Грек аңыздарын сәтті экрандап жүрген Голливудтың үлгісін бәріміз білеміз. Неге өзіміздің аңыздардан фильм жасамасқа?

Жанры (жобамен): фэнтези, экшн
Ұқсас фильмдер: Сэм Уортингтон ойнаған «Титандардың шайқасы» (2010), «Титандардың қаһары» (2012), «Троя» (2004), «300 спарталық» (2007), т.б.

---

Бонус
Кино туралы әңгіме қозғала қалған екен, жоғарыда айтылған шығармаларға бонус ретінде өз ойымда жүрген бір идеямен бөлісе кеткім келеді. Мүмкін біреудің керегіне жарап қалар.

Қазір жануарлар әлемі туралы мультфильмдер өте өтімді өнімдер саналады. Авторлар жабайы хайуандардың өмірін күлкілі, қызық оқиғалы формада бере отырып, олардың қазіргі мүшкіл хәлдеріне де жұртшылықтың назарын аудартады. Сондықтан, анимациялық туындыларды экологиялық мәселелерді жеткізудің ең ұтымды амалы деп те қарастыруға болады. «Рио», «Мадагаскар», «Мұз дәуірі», «Көңілді аяқтар» — соның мысалы.

Қазақстанда популяциясы құрыған Балқаш жолбарыстары жайында («Шақан Шеріні» айтпағанда) көркем туынды бар ма, жоқ па — мен нақты білмейді екенмін. Менің анимациялық ауқымды жоба жасауға мүмкіндігім болса — осы жолбарыстардың аянышты тағдырына толықметражды анимациялық фильм арнар едім. Концепциясын адамдар келгенге дейінгі олардың бақытты өмірін суреттей отырып, екі аяқтылар келіп, төңіректегілердің бәрін қырып-жоя бастаған кездегі ахуалды бір жолбарыс-кейіпкердің көзімен беруге болады. Толық сценарийін әлі ойластырған жоқпын, бірақ ақырғы эпизодын «хэппи-энд» стилінде көрсетер едім: Іле өзенінің бойында, адам аяғы жете бермейтін жерде, қалың бытқыл арасынан жолбарыстың көзі жарқ етеді (Титр).

Меніңше, «Арыстан патша» (1994) секілді халықаралық деңгейдегі жоба жасауға әбден болады.

Кім біледі, мүмкін батыл, амбицияға толы режиссерлердің бірі осы идеяларды оқып, біреуін іске асыруға шындап кірісіп кетер. Егер ондай азамат табылса — мен тек сәттілік пен ақ жол ғана тілеймін.

Жұмыс үшін шетелдіктерге ең жайлы ел болып әзірге Қытай танылып тұр. Бұны анықтаған сауалнамаға сәйкес, көбісі жалақысы жоғары болмаса да, ондағы арзаншылыққа, еңбек атмосферасы мен қауіпсіздігіне қызығыпты.
Жұмысшыларды ең көп экспорттайтын көршіміз бұл жағдайға қаншалықты қуанышты екенін білмеймін. Маған аса қызық та емес. Тек қазақтардың жұмыс бабымен басқа елге көшуге қалай қарайтыны және өзімізде еңбек етіп жүрген шетелдіктердің Қазақстанды жұмыс істеуге қаншалықты жайлы деп есептейтіні қызық болды.

Жаңа медиа дәстүрлі журналистиканы ауыстырады деген әңгімені алғаш естігелі бері төрт рет министрлер кабинеті алмасыпты. Алайда, тәжірибе көрсетіп отырғандай Қазнет секілді қолданушысы аз ортада блогосфера ТВ мен газет-журналдарды ауыстыратын емес, қосымша құрал ретінде ғана пайдаланылуда.

Блог жүргізу және фитнес, хм-м…
Мұндай тақырыпты мен «фитнес гуруы» немесе шекесінен нұр төгілген блогосфераның соңғы апостолы атағына дәмеленгендіктен таңдағаным жоқ. Фитнестің кей қағидалары мен тәсілдерін саналы не бейсаналы түрде қолдануым маған бір кездері блог жүргізуде үлкен пайдасын тигізген. Кейбірі мен үшін әлі де тың, әлі де пайдалы. Сондықтан, оларды өзіңізбен бөлісудің мүмкіндігін мүлт жібергім келмейді. Ендеше, жаттығушының ырсылы мен пернетақтаның тынымсыз тырсылында нендей ортақ нәрселер бар екен? Көрелік.

Үмітті кеткен сөндіріп,
Арманым, саған не дейін?!
Сен жайлы тынбай мәңгілік,
Ән шырқар бұлбұл көмейім!

Біздің үйге қонаққа келетін болсаңыз, Шиелі ауданының темір жол станциясынан түсе салысымен, кез келген таксиге отырып, "Әлімхан Оспанов көшесі" десеңіз болғаны, араға он минут салмай жеткізіп тастайды. Кеңес Одағы ыдырағалы, әртүрлі бейтаныс кісілердің атымен аталған көшемізге 2010 жылы 15 мамырда ғана осы тұлғаның аты берілді.

— Асқаржан, біз Әдекең екеуміз, бұйырса, «кофежарка» алғалы жатырмыз. Құдай қаласа, менің бизнес-жоспарым мақұлданса, үлкен бизнеске кіреміз, и-их!

---

Әр сөзінен кәсібінің келешегіне деген үміт, жо-жоқ, нық сенім ескен Рая апай — Шиелі кентіндегі талқан өндіру кәсібінің тәжірибелі эксперті. Апайдың еңбекқорлығы көшемізде аңызға айналғалы қашан. Сондықтан болар, күнделікті күнкөріс кәсібін конвейерлік өндіріске айналдырғысы келетіні мен үшін қуанышты жаңалық болды. Талқан өндірісі ұлттық тағамға құрмет қана емес, бабын білгенге жақсы табыс көзі де болып табылады. Оның табыстылығына қатысты Рая апайға ойда жүрген бірнеше сауалымды қоюдың реті түсті. Әрине, мен талқан бизнесіне адамдар романтика іздеп кірмейтінін сеземін. Дегенмен, басқа емес, тап осы кәсіпті игеріп кетуіне не себепші болғанын білгім келді.