Тарихқа тұнған Тараз

Негізі Таразда ең алғаш рет 2007 жылы болдым. Сонда жы әрпін джы деп айтатын тұрғындарға таң қалғанмын. Ол кезде қала мен тарихи орындар туралы танысуға уақыт болмады. (Бұл да тарих)
Араға тоғыз жыл салып, Тараздың топырағына қайтадан табан тиді.

Блогқұрылтай деп Сыр елінен салып-ұрып келдік. Сөздің шыны, бізде әлі блогер ұғымға қатысты толықтай түсінік қалыптаспай жатыр. Интернетте отырып, бір-екі оқыс оқиға мен биліктің «қоя салшы» деген жұмыстарын сынайтындарды блогер деп атап жүргені сол. (Орыс тілінде жазып жүргендерді айтпағанда)(Артық кетсем айып етпеңіздер...)
Блогер дегеніміз кімдер?
Олардың мақсаты не?
Блогер қандай болуы керек?
Блогерлер қай салада жазады?

Иә, қоя берсең сұрақ таусылмайды.
Осыған орай блогқұрылтай болады дегеннен Қызылордада қазақ тілінде сапалы дүниелер жазатын блогерлер қауымын іздестіре бастадым. Сыр елінен 8 болып, Таразға жол тарттық. Арамызда Сыр елінің жыр елі екенін сездіретін, сезіндіретін жыршы Күнсұлу қарындасымыз бар.

Еліміздегі ең тарихи қала қай қала?

Бәріміз біздің бабаларымыздың бабалары туылмай тұрғанда өмір сүрген грек ғалымы Геродотты тарихтың атасы ретінде жақсы танимыз. Алайда бұл сұрақтың жауабын ол кісіден сұрау үшін кешігіп қалғанымыз белгілі. Сол себепті аталмыш сауалға жауап беру біздің мойнымызда. Бұл үшін бүгінде Жерұйықты іздеген Асанқайғыша арып-ашып жүрудің қажеті шамалы. Бар болғаны, жасы үлкен, тарихи жәдігері мол, көп оқиғаға куә болған шаһарды таңдап алу қажет.
Меніңше, Қазақстандағы ең «көпті көрген» қала ол – Тараз. Алдын-ала айтып қояйын, блогқұрылтайға бармасам да, дәл осы пікірімнен танбас едім. Әркімнің өз жеріне тартып, «бізде де осындай бар, осындай бар...» деп айтатындай жөні бар. Алайда…

Фирдоусидің өзі

«Мөп-мөлдір көздің қарасын, Тараздан ғана табасың» деген өлкенің екі мың жылдан аса тарихы бар.
Ал еліміздегі қай шаһар осынша жас жасаған? Ешқайсысы. Одан бөлек, екі ғасыр деген уақытпен ешкім санаса алмайтын шығар.
Айтқандай ең бастысын жазуды ұмытып барады екенбіз, Қазақ Хандығына 550 жыл толған былтырғы жылы Тараз қаласының атауы ауызға жиі ілікті. Неге екенін де, жақсы білесіздер. Сонау 1475 жылы Керей мен Жәнібек хандарымыз осы өлкенің Қозыбасы деген жеріне ту тіккен. Сондықтан да өткен жылғы ат шаптыртып, алыстан адам ағылтқан, «Абылайхан асындай» болған айтулы шара осы шаһарда өтті.

Жасырмаймын, бұрындары Тараз қаласының тарихи жәдігерлері туралы аз-кем білетінім болмаса толыққанды таныс емеспін. Айша бибі, Бабаджа Хатун секілді кесенелердің атын оқығаныммен, аңызға айналған тұлғалардың қандай жағдайда бибі, хатун атанғанын білмейтінмін. Бұл кесенеге тоқталмай өтсем Ұлттық Бірыңғай Тесттілеуге қатысушы түлектер мені кешіре қоймасы анық. Олай дейтінім тарихы тереңде жатқан өлкеміздің жас ұрпаққа берер мол қазыналы тарихы бар. Сол себептен бітіруші түлектерге өз жерінің тарихи жәдігерлері жайлы — сынақта міндетті түрде сұрақ болып келеді.

Сонымен өз естіп-білгенімді сіздермен де бөлісе отырайын.

Айша Зеңгі бабаның қызы болған деседі. Сөйтіп жылдар өте бой жеткен қыз қасиетті Түркістан жеріне жолы түсіп, сонда Қарахан батырмен жолығады. Қыз бен жігіт ретінде кездеседі, сөз байласады. Жаугершілік заманда елінің басына қара бұлт үйірілгесін Қарахан еліне барып бір шаруаны тындырып қайтуы керек болады. Айшаны айттыруға кейін келетінін айтып, кете барады. Арада біршама уақыт өтеді. Болмаған соң, Айша Қараханды іздеп оның еліне баруға бел байлайды. Қасына Бабаджа Хотунды ертіп алады. Екеуі осылайша күйеужігіттің еліне сапарға аттанады. Алайда әкесі қызына «әу» бастан қарсылық білдіреді. Алдыңнан қырық өзен шығар, соның 39-ынан өт те, біреуінен өтпе деп теріс батасын береді.
Соған қарамастан, қызметшісі екеуі күн демей, түн демей жүріп, ұзақ жолды артта қалдырады. Бір кезде Қарахан тұратын қаланың төбесі көрінеді. «Жақындап қалдық қой, жетерміз» деп жолаушылатқан екеу аяқ суытады. Қызметшісі ас-ауқаттың қамына кіріссе, Айша өзен суына қарай сүңгиді. Сол өзеннің жағасында оны улы жылан шағады. Ажал болып келгенге жыланға Айша бірден бой бермейді. Өзі қиналып, о дүние мен бұ дүниенің ортасында жатып, Қараханды шақыртады. Бұны естіген батыр дереу емшілерін ертіп, жетіп келеді, алайда одан еш пайда жоқ-тұғын. Сертке адал, сезімге адал Қарахан сол уақытта молдаға Айша екеуінің некесін қидырады. Сөйтеді де, сүйген жарының құлағына «Енді сен бибісің, бибісің, бибісің» деп үш рет сыбырлайды. Ал Бабаджа Хатун кесенесі Айша бибі қызметшісінің құрметіне арналып салынған.

Міне осылайша бір дәуірде өмір сүрген үш адам тарих кейіпкерлеріне айнала шықты. Бұл оқиға біздің заманымыздан әрігерікте болған. Тап осы Таразда берігеректе болған тағы бір махаббат хикаясын естеріңізге салайын.
Айтқандай алдын ала анонс. Бұл хикаяны сіздер естіп қойған да боларсыздар, блогқұрылтайдан кейінде, дейінде түрлі сайттарда бірінен-бірі көшіріп жатты. Сонымен...
Ақтөбелік Айнұр мен тараздық Болат «Болашақ» бағдарламасымен Ұлыбританияның Кардиф университетінде бірге оқыған. Екеуінің сөздері жарасып, кейіннен отау құруды ойлаған. Олардың таныстары махаббаттарына қызыға да, қызғана қараған. Бірде олар қайғылы оқиғаның құрбаны болды.
Елге келе жатқан бойда Ақтөбеге Баку арқылы ұшатын әуе кемесіне отырған. Ондағы ниеттері Жаңа жыл қарсаңында ата-аналарынан үйлену тойларына рұқсат алу. Алайда олар ақырғы армандарына жете алмады. Ұшақ апатқа ұшырап, жолаушылар қаза тапты. Құтқарушылардың бір аңғарғаны, Айнұр мен Болат о дүниеге құшақтасқан күйде аттаныпты.
Олардың нәзік сезімдері достарын да, ата-аналарын да бейжай қалдырмаған. Тіпті олардың жанкешті махаббатарынан көпшілік те құлағдар.

Сол себепті Тараздың орталығынан екеуінің құрметіне «Махаббат» монументі бой көтерген. Ең қызығы, олардың ата-аналары әлі күнге дейін құдандалы болып араласатын көрінеді.
Міне арада сан жылдар өтсе де Айша бибі мен Қарахан махаббаттарының көрінісін Болат пен Айнұрдың бастарынан өткен жағдайдан көруге болады.
Одан әрі әңгімені соза берудің қажеті шамалы. Тараз қай жағынан алып қарасаң да, тұнып тұрған тарих. Былай қарасаң Тектұрмас кесенесі, Мәмбет батыр, тағы бір көз жүгіртсең Дәуітбек кесенелері алдыңнан жарқырай шығады.

Ұмытып барады екенмін қала сәулетінің сәнің келтірген жаңа құрылыс жанынан, тарихтан сыр шерткен Аспан асты мұражайы орналасқан.

Иә шынымен таң қалдым, тұнған тарихқа көзім жетті.

Мұнда көне Тараздың сол дәуірдегі сәулет өнерінің ізі болған қала құрылысының орны жатыр. (Қала әкімшілігіне алғыс. Осындай құнды тарихи жерде бұрын базар болып тарихымыз сол базар астында бірге өшіп бара жатырған жерінен сақтап қалған.)

Міне, біз барған Тараздың сыр-қыры. Бұдан да көп дүние жазуға болады әрине.

Бірақ оны оқуға сіздердің уақыттарыңыз тапшы ма деймін.

Жалғасы бар…

Блогқұрылтай үшін Таразға келіп, орналасқан күннен бастап хабарласқан тараздықтар жайлы жазғым келді. Олар – Тараздың белсенді жастары, пікірсайысшылары. Олардың жете таныс болмаса да, хабарласып, Тараз қаласын аралатып, жағдайымызды сұрап, қасымызда жүргендігі олар туралы жазуға итермеледі. Сіздерге баршаға белгілі Тараз қаласының тарихы мен тарихи жерлері туралы жаза бермей, көпшілікке беймәлім пікірсайысы мен пікірсайысшыларын таныстыратын боламын.

ПІКІРСАЙЫС ОРТАЛЫҒЫ

Осыдан 6 жыл бұрын, 2010 жылы барлық Жамбыл облыстық пікірсайысшыларды жинаған «Еркін пікір» Жамбыл облыстық пікірсайыс орталығы құрылған. Әкімшілікпен тікелей байланыста болып, пікірсайысты дамыту жұмыстарымен айналысуда. Облыс әкімдінің жастар саясаты мәселелері басқармасының «Жастар арасында пікірсайыс ойындарын ұйымдастыру және өткізу» тақырыбындағы әлеуметтік маңызы бар жобасын ұтып алған. Жастар арасында пікірсайыс ойынын насихаттау мақсатында кездесулер, семинар, тренингтер мен оқыту курстарын өткізумен айналысады. Облыстың барлық аудандары мен Тараз қаласында шешендік өнерге баулу мақсатында семинарлар мен жергілікті іріктеу турнирлерін өткізеді.

ТАРАЗ ПІКІРСАЙЫСШЫЛАРЫ

Пікірсайыста аға буын, орта буын, жас буын деген ұғымдар бар. Бұл ұрпақтар сабақтастығы десе де болады. Өзінен кейінгі буындарға үйретіп, жол көрсететін, өз орнын қалыптастыра білген тараздық аға буын пікірсайысшыларының алдыңғы қатарлы үштігімен таныстыру:

1. 1991 жылы дүниеге келген Ернұр Мадияров 6-сыныптан бастап пікірсайыс ойындарын ойнаған. Мектеп лигасында көптеген жетістікке жетіп, колледжде студенттік лигада ойнай бастайды. Жамбыл облысының абсолют чемпионы болып табылады. «Нұр Отан» партиясының кубогына арналған турнирдің 2 рет финалисті болған және 2014 жылы чемпионы атанып турнирді Тараз қаласына алып келген болатын. Линкольн-Дуглас форматы бойынша да чемпион және мықты ойыншысы. Ерекшелігі – қарсыластың айтқан әрбір сөзіне қарсылық білдіреді. Саяси білімі, логикасы мықты ойыншы қазіргі тараздық ойыншылардың кумирі болып табылады. Қазіргі таңда Байзақ аудан әкімдігі ішкі саясат бөлімінің «Жастар орталығы» мекемесінің директоры болып қызмет атқарады.

2. Келесі тараздықтардың үлгі тұтар ағалары – Әлімжан Шырынбеков. Республикалық турнирлардың бірнеше дүркін жеңімпазы Әлімжан мырза Линкольн-Дуглас форматының шебері. Қызылорда қаласының турнирында АПФ(Америкалық парламенттік формат) форматында да, ЛД форматында да, фан дебатта да чемпион атанған. Өзіндік стилі бар Әлімжан мырзаның ерекшелігі – фан дебатының патшасы. Қазіргі уақытта пікірсайыстан алыстаған.

3. Аға буындар үштігін аяқтайтын – Серікбол Берікқожа.
Тараздағы барлық клубтың басын қосушы ұйым Еркін Пікірдің негізін қалаушы. Республиканы толық мойындатқан өте білімді ойынша "Құбыжық" деген лақап атқа ие болған. Қəзіргі таңда маслихат депутаты. Өте мықты дебатер, ұйымдастырушы, «ЖаңаРУ» жастар коалициясы» заңды тұлғалар бірлестігінің президенті, заң ғылымдарының магистрі.

Осы мықты тараздық пікірсайысшылардың ізін жалғастырушы, қазіргі пікірсайыс ортасында есімдері таныс ойыншылар қатарына кезінде «Еркін пікірді» басқарған Асхат Олжабаевты, қазіргі «Еркін Пікірдің» басшысы Ақнұр Сәрсенбекті, Дулат Тұрсыналы, Сағат Жаналиев секілді ойыншыларды атауға болады.

ФОРМАТ

Формат барлық жердегідей АПФ (Америкалық парламенттік формат) форматы бойынша амандасудан қорытынды немесе нəтижеге дейін толық сақталу керек. Ерекшеліктері:
• Философия соңында емес, міндетті түрде дефиницадан кейін айтылуы тиіс, болмаса жоқ деп есептеледі.
• Тек қана идея жеткіліксіз, аргументте факт болу міндетті.
• Үшінші сұрақты қабылдау міндетті
Сіздерге тараздықтар, оның ішінде пікірсайысшы жастары туралы кішкене болса да ақпарат бере алдым деп ойлаймын. Оқығандарыңыз үшін рақмет! Толықтыруларыңыз бен пікірлеріңізді күтемін!))

Даму(Тараз қаласы мен облыс аумағындағы жаңадан салынып жатқан ғимараттар, құрылыс нысандары, зауыттар мен фабрикалар, бизнес құрылымдары және халықтың әлеуетін арттырып отырған нысандар жайында).

---

Тәуелсіздік алғаннан кейінгі жылдар, Қазақстан аумағындағы қалаларының біразының беделін биіктетіп, ажарына сән қосты. Соның бірі біз сөз ететін Жаңа Тараз қаласы. Қаладағы соңғы жылдары тұрғызылған әлеуметтік нысандар мен мәдени ескерткіштердің біразы, өткен жылы тойланған Қазақ хандығының 550 жылдық мерейтой шарасына орай бой көтерген. Сондықтан да блогтур кезеңінде біз солардың біршамасына тоқталып, қалаға рең беріп тұрған ескерткіштерге арнайы ат басын бұрдық.

---

Әуелде қаладағы ерекше сипатқа ие, хандықтың бес ғасырлық тойында кірпіші қаланған  Керей мен Жәнібек хандар монумент-ескерткішін ауыз толтырып айтуға болады. Бұл монументті «қазақ хандығы» монументі деуге де әбден негіз бар. Монумент биіктігі 30 метрді құраса, қос ханның мүсіндері 5 метрді құрайды.  Елбасы өзі тікелей келіп ашып берген бұл ескерткіштің тек қана Тараз жұртшылығы үшін емес, сонымен қатар Алаш жұрты үшін беделі биік, құндылығы орасан. Тарихымыздың бастау бұлағы осы кісілердің есімімен тығыз байланысты екенін айта кету керек.
Фотограф Алтынбек Қартабайдың рұқсатымен салынды

---

Көне Тараз мәдени орталығына біз өткен жолы біраз тоқталғандай болдық, дегенмен бұл тарихи кешеннің қала тарихы дегенде әуелгі ойға келетін мәдени орын екенін естеріңізге саламын. Саябақта халықтың еркін демалып, тыныстауына барлық жағдай жасалған. Аталмыш саябақ еліміздегі ең үлкен шаралардың бірі болғалы отырған «Expo 2017» дүниежүзілік көрмесіне арнайы дайындалған көрінеді. Саябақ алдында ғасыр жасаған, қазақ мәдениетінің алтын діңгегіндей болған абыз ақсақал Жамбыл Жабаевтың ескерткіші, саябақ сәніне сән қосып тұр.
Фотограф Алтынбек Қартабайдың рұқсатымен салынды

---

Тарихи той қарсаңында бой көтерген тағы бір нысанның бірі «Тараз Арена» спорт кешені. Керей мен Жәнібек хандардың монумент ескерткішіне қарама қарсы тұрғызылған спорттық кешен, талай тартысты додалар өтетін және ел еңсесін биіктететін талантты ұл мен қыздың талантын ұштайтын бірден бір спорттық кешен болатынына сеніміміз мол. Тағы бір айта кететін ақпарат, хандық  тойы қарсаңында елбасының қатысуымен «Әулиеата» халықаралық әуежайы күрделі жөндеуден өткізіліп, ел игіліне жаңаша болмыспен берілген. Ендігі кезекте әуежай әлеумет үшін сапалы қызмет атқарады деген үміттеміз. Осы ретте, қаладағы өткен жылы мерекелік той қарсаңында күрделі жөндеуден өткен бірқатар нысандарды айтпау кетуге болмас. Олар «Қазақ драма театры», «Төрткүл» керуен сарайы, «Орталық стадионы», «Атшабар» алаңдары. Өңірде жаңадан бой көтерген бұл аты аталған саябақ ескерткіштер қала ажарын одан сайын гүлдендіріп, қала жұртының мерейін асқақтатып, сырттан келетін қонақтардың таңдайын қақтыруда.

---

Он ауданы, үш облыс тектес қаласы бар Тараз өңірі, ел әлеуетін, мемлекет экономикасын көтеріп отырған өзіндік шикізатқа бай өңірлердің бірі. Осы орайда қалада халықты түрлі өніммен қамтамассыз етіп, ішкі өнімдерді экспорттап отырған алуан өнеркәсіп, зауыт фабрикаларды атап айтуға болады. Әлемдік дағдарысты жеңілдету барысында, қаладағы «Казфосфат» ЖШС, «Тараз қан зауыты», «Тараз металлургиялық зауыты», «Имсталькон», «Жамбылгипс АҚ», «Запчасть» ірі кәсіпорындары мемлекет тарапынан электр қуатына,  теміржол тасымалдарына сонымен қатар табиғи газға арнайы жеңілдетілген тарифтер алып, өз жұмыстарын белсенді жалғастыруда. Бұл әуелгі кезекте халықтың әлеуметтік жағдайы үшін жасалып отырған игілікті шараның бірі. Қаладағы түрлі кәсіпорындардың көбеюі, халықты оңтайлы түрде жұмыспен қамтудың бірден бір жолы болып есептеледі. Осы мақсатта да өнімді еңбек жасап жатқан «Полиэтилен Агро» ЖШС жылына 500 тонна жылыжайларға арнап пленка шығаратын ірі өндірістік орынды айтуға толық негіз бар.
Қала аумағынан өтетін «Батыс қытай-Батыс Еуропа» тас жолы сапалы түрде жөнделіп, жүк тасымалы, жолаушылар тасымалы едәуір жолға қойылған.
2015-2019 жылдарға арналған «Индустриялдық инновациялық дамудың» мемлекеттік бағдарламасы бойынша тыңғылықты жұмыс атқарып отырған қаладағы «Жамбыл цементтік өндірістік компаниясы», «Жамбыл ГРЭСІ», «Алтыналмас» бірқатар кәсіпорындар бүгінгі таңда, облыс экономикасының дамуына елеулі үлес қосып отырған жәйі бар.

---

Тараз өңірі ежелден фасфорит, таскөмір, плавикошпат, түсті металдарға сонымен қатар құрылыс материалдарына бай өлке. Табиғат жер асты байлығынан кенде қылмаған өңірлердің бірегейі. Осынша байлықты тиімді пайдаланып, көзін тауып, түрлі зауыт фабрикаларды, ірі кәсіпорындардың түтінін түтетіп, еңбегін жандандырып отырған бұл қаланың экономикалық деңгейі өзге облыспен салыстырғанда біршама озық саналады. Мәселен, өткен жылы тек бір ғана Жуалы ауданында Орталық Азия бойынша ең ірі қуаты 50МВт болатын «Burnoye Solar-1" ЖШС»  күн сәулесі электр станциясы пайдалануға беріліп  қосымша 19 жұмыс орны ашылған. Сонымен қатар, Сарысу ауданында «Тараз көлік жолы» компаниясымен құрылыс құмын, қиыршық тас, асфальтбетон қоспасын шығаратын зауыт іске қосылып, онда 35 жұмыс орыны ашылған. Және осы жылы қала әкімшілігі тоғыз инвистициялық жобаны іске асырып, тағы да бес жүзден аса жұмыс орындарын ашуды көздеп отыр. Әрине еңбек өнімділігін арттырып, оның үстіне сол үдеде халықты жұмыспен қамтып отырған бұл өңірдің алға қойған мақсаттары ұшан теңіз.Фотограф Алтынбек Қартабайдың рұқсатымен салынды

---

Аталмыш қалада тамақ өнеркәсібі деңгейлі түрде дамып келе жатыр. Яғни сүт өнімдерін, ет өнімдерін шығаратын жобалар іске асырылып, қант шығаратын зауыттың да жұмысы көңіл қуантады. Алдағы уақытта бұл сала бойынша «Әулиеата Феникс» компаниясы құс фабрикасын қайта құру жобасын іске асырып, өңірлік ет өнімін 2020 жылға дейін көлемді түрде ұлғайту жұмысын басты назарға қойған.Фотограф Алтынбек Қартабайдың рұқсатымен салынды

---

Білім беру саласы бойынша да облыс өзге өңірлермен иық теңестіре алады. Өткен жылы қалада 17 балабақша, 7 шағын орталық ашылып, алдымыздағы жылы 5 балабақшаның құрылысы аяқталатын көрінеді. Бұл өз кезегінде тұрғындар арасындағы  мектепке дейінгі орталықтарға кезекке тұрудың мәселесін оңтайлы шешіп берудің даңғыл жолы болмақ. Және  жиырма төрт білім беру нысанының құрылысы жүргізіліп, оның он үші өткен жылы пайдалануға берілген, әрі жүзден аса білім беру орталықтары күрделі жөндеуден өткен. Әуелгі кезекте ұлт болашағы жолында білім саласына айрықша көңіл бөлініп, келешек буынның сапалы білім алуына жағдай жасап жатқаны облыс аумағындағы білім беру саласындағы озық жоспарлы істердің бірі деп түсінуіміз қажет.

---

Денсаулық сақтау саласы бойынша да біраз нысандардың халық қолданысына берілуі, бұл салада да оңтайлы жұмыстың қарқынды жүргендігімен түсіндіруге болады. Өткен жылдың өзінде қалада екі жүз төсектік облыстық перинаталдық орталық, Жамбыл облысында жүз орындық ауылдық емхана, сонымен қатар Байзақ ауданында туберкулезге қарсы алпыс орындық аудандық аурухана салынып, ел игілігіне пайдалануға берілген.

---

Әрине біз облыс аумағында атқарылынып жатқан барлық саладағы жұмыстар мен қалада соңғы жылдары бой көтерген кешен ғимараттардың тек бір парасын ғана айта алдық. Дегенмен Тараз, тарихымен құнды, тазалығымен тәнті еткен, таза ауасымен жан дүниеңді тербеген, әдемі ғимаратымен көз тартқан, сырлы тарихи орындарымен таңдантқан, мәдени кешендерімен елең еткізген, сәнді саябағымен салтанат құрған ажарлы мекен, базарлы мекен. Қарыштап дамып тәй тәй басып келе жатқан Тараздың әр қадамына ақжолтай сәттіліктер тіледік, кемел келешегінен зор үміттер, болашағынан байтақ нәтижелер күтеміз.

Тараз қаласының тұрғындары жайлы тек жағымды естеліктер ғана қалыпты. Басы аздап шытырман оқиғаларға толы болды. Əйтеуір, шарықтау шегіне келгенде бəрі «happy end». Орталықтан бара жатқандықтан «байқа, алып қашпасын» деген сөздер аз айтылмады. "Құрбыларынан қалып қойма, апайдан бір елі алыстама!",- деп анам барғанымша бүкіл құлақ етімді жеп шыққан еді. Бір жағынан дұрыс айтқан екен. Себебі, күндіз қыздармен бірге дүкенге кірсек, артымыздан келе жатқан бір кісі: «Девчата, у меня есть машина. Если хотите могу вас подвезти», — дегенде көздеріміз шыға жаздаған. Енді, осыдан кейін қандай жағымды пікір болсын. Бір білерім, ол кісі тараздықтарға мүлдем ұқсамайды. Біріншіден, орыс еді, екіншіден киім үлгісіне қарағанда əскер қызметкеріне немесе аңшылықпен айналысатын адам. Аздап, саяхаттаушыға да келеді…

Сонда тараздықтар қандай жандар? Осы сұрақтың жауабын шешуге «Фотоаңшылық» байқауының септігі мол болды. Түстен аса қарнымыз ашып, бəріміз жұмылып кәуап жеуге кеттік. Тапсырыс беріп қойғанда, ватсаптан байқаудың алғашқы жұмбағы жарияланды десін. Керім екеуміз ойда жоқта бəрін тастап, Таразды шыр жүгіре жөнелдік.( Керім — бірге келген, Қарағандының қызы). Міне, осы сәтте нағыз тараздықтарды жолықтырдық.
Тараздың дана қариялары көп екен. Сақал-мұрттары ағарса да бірде-бір кідірместен қалада орналасқан мүсіндер мен олардың тарихын атап, жол сілтеп берді. Ал, жастар ше? Көп жерлерде жастардан бірдеңе сұрасақ, ат тонын бірақ ала қашатын əдеттері бар емес пе? Жасыратын жоқ, біздің жақта да «асығыс едім» деген сылтаумен зып етіп жоқ болып кетеді. Бүкіліне, топырақ шашпаймын әрине. Бірақ арасында осындай жайттар боп тұрад(ы). Тараздықтардың жастары белсенді əрі сөзге шешен. Шапшаңдылықтары қатты ұнады. Көздері оттай жанып тұрады ғой. Бұл көпшілігіне жетіспейтін қасиеттердің бірі деп білем. Тараздың жолдарын білмей, Керім екеуміз әжептәуір адастық. Сол кезде таксидің көмегіне жүгіндік. Ойымда қалыптасқаны:

Таксист -жақсы сырласушы. Әңгімеге кірсе, бүкілін ашық айтып тастайтын адам.

— Такси! Таксиии!
— Қайда барасыңдар, қыздар?
— Ағай, бізді «Тараз-Арена» жаққа апара аласыз ба?
— «Тараз-Аренаға» дейсіздер ме? мммм… иә, болад(ы)
— Ооо, ағай тек тезірек жетуіміз керек. Асығыс едік.
— Уайымдамаңдар, ұшып барамыз. (езу тартып күлді)
Жол ұзақ. Тараздың орталық көшелері мен базар жақты аралап шыққансың ғой. Қарнымыз да ашты. Кеш батып барады. Шаршап әзер отырғанда:
— Қыздар, Аренада не бар?
— Ағай, біз байқауға қатысып жүрміз. Өлең жолдарымен жасырған, мүсінді тауып алуымыз керек.
— Басқа жақтан келдіңдер ме сонда?
— Иә
— Қай жақтан боласыздар?
— Қарағандыдан…
— Қыздар, ақылымды тыңдандар, жат жерге барғанда ешқашан басқа қаладан келгендерінді айтпаңдар. Таксистерге мүлдем тіс жармаңдар. Себебі ақшаны көбейтіп жібереді. (жымиды)
— Иә, оны енді түсініп жатырмыз.
— Шамамен орта жүз шығарсыздар?
— Аха, орта жүзденбіз.
— Тараздықтардың көбісі ұлы жүз. Орта жүзден келгендерді ұната қоймайды. Оны білуші ме едіңдер?
— Не? Не дейсіз? Жоқ білмеген едік.
— Қалжың, бірақ араларымызда шынымен бар ондай жандар. Себебі мен өзім орта жүзденмін. Неше жыл болды ғой тұрып келгеніме, көріп жүрміз…
Шамамен әңгімеміз осылай өрбіді. Таксист ағай, бізді сілкіп-сілкіп алып, ең соңында достасып, тіпті бағасын да түсіріп берді. %) Тараздықтар — аузын ашса болды, жүректері көрініп тұратын халық. Өмір қатігездік пен әділетсіздікке толы болғанымен де оны түзететін мына сіз бен біз. Адамнан жаман жағын көре берсең, жақсы жағын мүлдем көрмей кетесің. Көргін келгенмен де көре алмайсың. Тараздың тұрғындары біз сияқты қарапайым, ақкөңіл жандар. Олардың артынан айтатын гу-гу өсектердің көбісі жалған. «Фотоаңшылықтан» олжаға кенелмесек те, достарымыздың санын бір көбейтіп алдық.Тіпті, әлі күнге дейін, әлеуметтік желі арқылы қал-жағдайымызды сұрап жүреміз. Осындай хаттар да алып тұрамыз. :D

Тараз — тап-таза қала. Осы тазалығы тек сырттан ғана емес, тараздықтардың жүрегінде сақталынып қалған. Ехх… осындай жандар өмірде көп болғанда ғой. Рақмет, саған ТАРАЗ!.. Жол болса, міндетті түрде, көне қалаға барып тұрам.;)

Тараз — рухани байлыққа толы шаһар қала! Жамбыл облысының орталығы. Тарих беттерінен ойып тұрып, орын алған бұрынғы Әулие-Ата! "Өткен күн КЕШЕ, — тарих. Келер күн, Ертең,- сыр. Ал Бүгінгі күн — үлкен сый" демекші, наурыздың 22-24 аралығында алтыншы рет «Блогқұрылтай-2016» шарасы өтті. Осы жобаның аясында «Мен тамашалаған Тараз» атты конкурс ұйымдастырылды. Сол себепті өзімнің алғашқы пайымымды «керекинфоға» керек боп қалатын шығар деген оймен, белді бекем буып, жұмысқа кірістім. Ал, ендеше, кеттік! ;)

Тараз — еліміздің ең көне қаласы. Алғашқы деректер б.з.б. VI-VII ғасырларға тән. Ол жайлы қытай жиһанкезі — Сюан Цзан мен грек елшісі – Земарх сыр шертеді. Олардың еңбектерінде тұрғындардың көпшілі саудагерлер мен көпестер болғандығы сипатталады.

Тараз – кезінде Түркеш, Қарлұқ, Қараханид мемлекеттерінің орталығы болған. Осы жерден көрші-қолаңмен байланыстарымыз нығайып, қазақтың кең байтақ жеріне жақындай түстік.

Тараз — рухани құндылықтарға бай қала! Бір емес бірнеше кесенелердің ордасы. Әрбірінің дара тарихы мен ерекшеліктері басым. Көне қаланы елге танытқан — Қарахан, Айша бибі, Әбдіқадір мешіті, Дәуітпек пен Бабаджа Хатун кесенелерінен табылған балбал тастар мен алтын теңгелер әлі күнге дейін жұрттың назарында. Бәрінен ХІ-ХІІ ғасырға жататын, аңызға толы Айша бибі кесенесі кез келгенді еліктіреті анық. Кесенің іші геометриялық пішіндер мен оюларға толы. Нақты кім салғаны белгісіз. Көпшілігі Айша мен Қараханның махаббат оқиғасына қызығады.

Тектұрмас кесенесі — Тараз қаласының оңтүстік-шығыс бөлігінде салынған киелі жер. Шамамен XIV ғасыр сәулетінің ескерткіші. Тарихи деректерге сүйенсек, онда Сұлтан Махмұд хан жерленген деседі. Қабырғалары күйдірілген кірпіштен қаланған. Жақынрақ қарағанда сынақ іздерін байқауға болады.

Ақыртас ғимараты — Тараздан шамамен 40 шақырым жерде орналасқан. Аумағы 2,5 гектар, ғалымдардың болжамы бойынша 70 бөлмелері бар. Пішіні малға шөп салатын ақырға ұқсағандықтан ел ішінде «Ақыртас» деп аталынып кетті. Жалпы ғимарат 4 бөліктен тұрады: ханның жеке сарайы, жанұясына арналған бөлме, әкімшілігі мен қызметкерлер. Оның құрылысына қарап, кейбірі қаланың орталығына балаған.

Тараз — 2000 жылдық тарихы бар батырлардың мекені, даналардың ошағы мен айтулы оқиғалардың куәгері. Керей мен Жәнібек сұлтандары 1465-1466 жылдары Қазақ хандығын құрғандары жөнінде бәрімізге мәлім. Содан кейін талай жылдар зымырап өтті. Еліміз гүлденіп, әлі күнге дейін өз мәртебесін ұстауда. Киелі шаһардың төрінен Қазақ хандығының 550 жылдығын дүркіретіп атап өтті. Бұл оның тағы да өзгелерден бір саты жоғары тұратындығының дәлелі!

P.S.: Осы күнге дейін Таразды мүлдем басқаша елестеткен едім. Бірақ тарихына бір қадам жақындай түскенде ойым түбегейлі өзгерді. Менің кешегі көргенім, кішігірім тарихым секілді. Қазір қалалар жайлы сөз қозғалса, бірден ауызға Тараз түседі. Тарихын білмеген әр азамат, ешқашан өзінің болашағын болжай алмайды. Сол себепті, алтыннан да қымбат, ешқандай көк параққа сатылмайтын тарихымызды бағалайық, сыйлайық, құрметтейік!

Адамзат өркениетінің дамуына серпін әкелген Ұлы Жібек жолының солтүстік бөлігінде, Қазақстанның оңтүстігінде орналасқан, ежелгі қаңлы, ғұн, үйсін, сақ тайпаларының астанасы болған, түрік, қарлұқ, түргеш қағанаттары кезінде едәуір гүлденіп бой көтерген, талай тарихи оқиғалардың сүрлеуінде талқандалып, феникс құсы секілді қайта түлеп, қазақ хандығы тұсында тарих аренасына қайта шыққан, кеңес заманында “Мирзоян” аталып дәуірлеген, кейін XIX ғасырда “Әулие Ата” аталып, онан соң “Джамбул” болып, Қазақ Тәуелсіздігін алғаннан кейін, елбасы Н.Ә.Назарбаевтың жарлығымен “Тараз” атауын қайта алған Ежелгі Тараз шаһарының екі мың жылдан аса тарихы бар.

Қай халықтың болмасын салт- дәстүрі, әдет-ғұрпы ұрпақ тәрбиелеуде маңызды рөл атқаратыны белгілі. Сол секілді әр аймақтың, әр қаланың өзіне тән ерекшелігі, қалыптасқан қағидалары мен ережелері, халқының өзгешеліктері мен қасиеттері болады. Мен тамашалаған Тараз халқының қонақжайлығын, сыпайылығын, басқа аймақтардағы халықтардан өзгешелігін тізіп жатпай, бір оқиға жайлы айтып берейін.
Біз Тараз жеріне барған күні «Аңшылық» атты жарыс өтіп, блогқұрылтай тамаша екпінмен басталды әрі блогшылардың қызығушылығын арттырып, олардың біраз жылдамдықтары сыналды. Ережесі: ұйымдастырушылар жұмбақ жасырады, ол жұмбақ Тараз қаласында орналасқан белгілі бір ескерткіштер жайлы болады. Ал блогшылар сол ескерткіштерді тауып, фотоға түсіріп, инстаграмм желісіне салу керектұғын. Сол сәтте ескерткіш іздейміз деп, әркім өз бетімен кетті. Менде жерлестерімнен, таныстарымнан жырақтадым. «Аңшылық» бітіп, бәрі үй -үйіне тарағанда, адастым да қалдым. Такси ұстап барайын десем, жалдаған пәтердің мекенжайын білмеймін. Бұл маған сабақ болды, енді барған жерімнің адресін қарап жүретін болдым. Әйтеуір пәтердің әкімшілік ғимараты жақта екенін білемін, қалғаны есімде жоқ. Ойым — әкімшілікті көрсем болды. Өзімше талпынып, іздеп көріп едім, болмады. Мүлде алыстап кеткен сияқтымын, көше жаққа емес, үйлердің арасына кіріп кеткем. Енді қайттім?.. Жасыратын түгі жоқ, біздің қоғамда оңтүстіктің адамдары қызба, қызуқанды деген стереотип қалыптасып қалған. Мен Таразға барам дегенде, үй-іші, таныс-туыстар «масқара, байқа, басқа қаладан келгенінді айтпа, олар дереу алып қашады»(күлдім) деп, қара аспанды төндірген. Бұл болмайды, алып қашпақ түгілі мені жасырып қойса да, көшедегі кез келген адамнан жол сұрауға тиіспін. Сөйтіп, 28-35 жас шамасындағы бір ағай кетіп бара жатыр екен, неде болса бар батылдығымды жинап, әкімшілік қайда екенін сұрадым. Ағай сол маңайда тұрады екен. Үйіне кірмей, маған «міне, былай жүреміз» деп соңынан ерітті. Менің ойым сан-саққа жүгірді, шытырман оқиғалы фильмдерді көп көргенмін бе, өз бетіммен қобалжып, қара терге түстім. Бірақ білдіртпеуге тырысып-ақ келем. Екеуміз әңгіме айтып келе жатырмыз, менің түрімнен көрініп тұр ма, білмеймін, қай қаладан екенімді сұрады. Қаламды айттым, болашақ журналист екенімді 3-4 рет айтыппын ғой, бірдене болса, жазып жіберемін дегендей))) Көзді ашып-жұмғанша ағайым әкімшіліктің дәл алдына әкелді. Әрі қарай жалдаған пәтерді таба алатыныма көзін анық жеткізіп, күлімсіреді де, жөнімен кете барды. Ағайдың жылы жүзі есімде қалды, ең бастысы таза қазақша сөйлегені құлағыма майдай жақты. Ең қызығы, бейтаныс ағайдың есімін де сұрамаппын. Бірақ, Тараз жайлы естеліктердің ең қызықты, мейірімді бөлігі болып қала бермек. Сонымен қатар, қоғамдағы стереотиптің қате екенін айтқым келеді. Тараз халқы — сондай қонақжай, мейірімді, сыпайы және салт-дәстүрді, әдет-ғұрыпты берік ұстанған аймақтардың бірі. Кез келген қала тұрғынының көбісі жол немесе жөн сұрасқанда орыс тілінде жауап беретіні — ащы болса да шындық. Ал мен кездестірген бейтаныс жан қазақша таза, әдемі, сыпайы жауап берді. Сол үшін бе, бір жанның сөзінен, қылығынан барлық тараздықтарды көргендей болдым. "Әйтеуір жүздерінде жылылық бар, тараздықтардың қайсысымен кездессем де".