Бұл қай кино деп ойлайсыз? Әлбетте, сіз бұл киноны көрген де боларсыз. Алайда ресми атауына мән бермеген шығарсыз. Негізі, тақырыпта орысша атауын жазайын деген едім, бірақ орыстардың киносы болмаған соң негізгі атауын жаздым. Бір жағынан, осы киноны жарыққа шығарған ұжымға деген құрметім де себеп шығар.

Бұл – «Звездочки на Земле» деген Әмірхан (Aamir Hussain Khan) түсірген үндінің киносы. Бұл кинодан Шах Рукх Кханның жылағанын, махаббат сезімін көрмейсіз. Керісінше, Болливудтың басқа да маңызды адамзаттық тақырыптарға кино түсіре алатынына көзіңізді жеткізесіз. Кино 2007 жылы 21 желтоқсанда, мен тоғызыншы класты бітірген кезімде, түсірілген екен. Интернетім болмады ғой сол жылдары. Бұл киноның сценариін Amol Gupte жазған. Мен бұл кісіні әйел адам деп ойлағам. Сөйтсем, еркек екен ғой.Неге сценаристі (screenwriter) бірінші кезекте жаздыңыз десеңіз, кез келген кино сценари(й)ден басталады. Әрине, сценарий идеядан басталады дейтін боларсыз. Бірақ идея сценарий боп жазылмаса, ешқандай да кино түсірілмейді ғой. Киноның режиссері (director) Aamir Khan. Оны үндінің басқа да киноларынан көрдіңіздер, танисыздар. Тағы айтатыным, продюсерден (producer) не пайда киноны түсіретін режиссері болмаса?! Зіл әзіл ғой, продюсері де осы жігіт. Бұл кинода Әмірхан басты рөлде ойнайды. Сондықтан екінші кезектегі режиссер Amol Gupte болады. Әлбетте, бұл киноны түсірген ұжымда операторы, суретшісі, монтаждаушысы, композиторы бар. Олардың есімдерін жазатын болсам, өмірбаянын іздеп, блогқа жазуыма тура келеді.

«Taare Zameen Par» («Звездочки на Земле») АҚШ-та 1 223 869 долларды жинаса, әлем бойынша 20 673 504 доллар жинаған екен. Бұл киноны көруге 165 минут уақытыңыз кетеді. Қысқаша мазмұны былай: 8 жасар Ишан Авасти «біртүрлі» боп туылған. Басқа балалардың ешбір қиындықсыз жасайтын нәрселерін бұл бала оңайлықпен жасай алмайды. Мектебінде үшінші рет орнында қалып, келесі класқа өтпейді. Содан қатал әкесі ашуланып, Ишанды мектеп-интернатқа жібереді. Интернаттың өмірі бәрімізге жақсы таныс қой. Сөйтіп, Ишан әке-шешесіне қатты ренжіп, өкпелеп қалады. Тіптен, ешкіммен сөйлеспей қояды. Бір күні сурет сабағынан қызметке уақытша орналасқан жас мұғалім Рам Никум келеді де, баланың түсінігін, өмірін өзгертуге себепкер болады. Әлбетте, ешқандай да сиқыр, 3D эффект, фантастика жоқ.

Енді осы киноның режиссері мен продюсері жөнінде жазатын болсам, Әмірхан (Aamir Khan) 1965 жылы Бомбейде туылған. Әкесі Tahir Hussain продюсер әрі ақын болған. Көкесі Nasir Hussain де режиссер болған екен. Әулеттен Әбіл Қалам Азат деген саясаткер, ғалым шыққан екен. 1947-1958 жылдары Үндістанның білім министрі болған. Әмірханға осы кісінің себі көп тиген-ді. Әмірхан үндінің көптеген киноларында ойнаған. 2001 жылы «Lagaan: Once Upon a Time in India», 2008 жылы «Jaane Tu», 2009 жылы «Delhi Belly», ал 2010 жылы «Peepli Live» киноларының продюсері болған. Тек бір киноның ғана сценариін 1993 жылы жазған екен: «Hum Hain Rahi Pyar Ke».

Ал Amol Gupte үндінің сценаристі, актері, режиссері екен. Байқаған адам біледі, Болливудта актерлардың көбісі режиссер, продюсер, сценарист болып келеді. Мен сөз етіп отырған киноның сценариін әйелі Deepa Bhatiaмен бірге жазған екен. Қазіргі кезде Amol Gupte Үндістанның балалар кино ұйымының директоры болып қызмет етеді.

Қорыта айтсам, бұл кино маған өте қатты ұнады. Осыған ұқсас киноны ешбір жерден көрмеппін. Әлбетте, киноның ішіне кіріп кеткен адам емеспін. Сондықтан осы киноға ұқсас кинолар бар шығар. Кино десе асын да ішпейтін адамдар білетін шығар. Бұл киноны кешегі жылы шықты деп жүрсем, «баяғы заманда» шығып қойыпты. Бәлкім, бұл киноны көрген де боларсыз. Көрмеген болсаңыз, қарап көріңіз. Айтқандай, киноның айтар сөзі: «Әрбір баланың өзінше қабілеті бар». Балаларға ұрыса беруге де болмайды. Балаңызды құшақтап, ойнатып, еркелетіп, дұрыс тәрбие беріңіз. Балалар мейірімге мұқтаж жандар ғой.

Әлеуметтік жарнама қоғамды өзгертуге бағытталған және қоғам ішіндегі әлеуметтік мәселелерді талқыға салатын жарнама болып табылады. АҚШ пен Еуропада PSA (Public Service Announcement) термині ретінде қолданылады.

Тарихына үңілсек, пәленің бәрі бастау алатын АҚШ-та сонау 1906 жылы ААҰ-ның (Америка Азаматтық Ұйымы) [Ниагара сарқырамасын] сол кездегі энергетикалық компаниялардың келтіретін зиянынан қорғауды насихаттайтын жарнамасынан басталады. 1917 жылы АҚШ-та Жейміс Монтгомери Флектің «Әй, бала, америкалық әскерге өте-мөте қажетсің!» деп жазылған [плакаты] шығады. Бұл плакатта Сэм көке сол қолын беліне қойып, оң қолының саусағын «Әй, сен!» дегендей көрсетіп тұрды. Одан соң Кеңес өкіметінде де осыған ұқсас плакаттар шыға бастады: «Родина-мать зовет!» (Иракли Тоидзе).

1942 жылы АҚШ-та әлеуметтік жарнамалардың басты үйлестірушісі болып табылатын Жарнама кеңесі (adcouncil.org) құрылды. Алғашқы кезде кәрістермен соғысып жатқан жауынгерлерге хат жазуды; көлікте белбеуді тағуды; ормандады өрттен қорғауды жарнамалады. Кейіннен ғой қоғамдағы сауатсыздықты, балаларға зорлық жасаушыларға қатысты, ЖИТС-ке қарсылық секілді нәрселерді жарнамалаған болатын. 1993-2000 жылдар аралығында Клинтон әкімшілігі нашақорлықпен күресу жолында әлеуметтік жарнамаларға 1,8 млрд өздерінің долларын құртқан екен.

Ал Ұлыбританияда 1946 жылы әлеуметтік жарнамамен айналысатын «Ақпараттың Орталық кеңсесі» құрылған. Жылдық бюжеті 300 млн еуроны құраса, әлеуметтік жарнамаға жылына 195 млн еуро жұмсайды екен.

Ресейде 1993 жылы мемлекеттік емес Жарнама кеңесі құрылған болатын. Уақыт өте коммерциялық емес ұйымдар көбейген соң, 2008 жылы Мәскеуде әлеуметтік жарнаманы дамытумен айналысатын Одақ пайда болды. Ал 2011 жылы Мәскеуде осы әлеуметтік жарнаманың «қазан-ошағының» басында жүретін Комиссия құрылды.

Әлеуметтік жарнаманың халықаралық фестивалі бар IAA Responsibility Awards деп аталатын. Халықаралық Жарнама Қауымдастығымен 2008 жылы құрылған болатын. Фестиваль жыл сайын өтіп тұрады.

Жалпы, қазіргі таңдағы әлеуметтік роликтер осы әлеуметтік жарнамалардың қарқынды дамуымен пайда болды. Қысқаметражды фильмдер көбінесе деректі, ғылыми-көпшілік, мультипликациялық, т.б. болып келеді. Қысқаметражды фильмдердің драматургиялық ерекшелігі – айтайын деген түпкі ойының дәлдігі мен ықшамдылығында. Сондықтан әлеуметтік роликтер қысқаметражды фильмдер қатарына жатпайды. Екеуі екі бөлек нәрсе. Бүгінгі таңда әлеуметтік роликтерді қолында камерасы бар адамның да түсіре беруге мүмкіндігі көп.

Қосымша:

Ниагара сарқырамасы Солтүстік Америкадағы АҚШ пен Канаданың шекарасымен ағып өтетін Ниагара өзенінің орта ағысында. Эри мен Онтарио көлдерінің қысқа аралығында Ниагара өзені 100 метрге жуық биіктіктен төмен қарай құлап ағады. Су құламасының астындағы тау жыныстары доломитті әктастар мен сазды тақтатастардан тұрады. Әктастардан тұратын кемері үнемі шайылудың әсерінен Эри көліне қарай жылына 7-10 см жылжуда. Козий аралымен екі бөлікке бөлінген: канадалық бөлігінің биіктігі 48 м, ені 800 м және америкалық бөлігінің биіктігі 51 м, ені 300 м. Судың гүрілі 25 км жерге дейін жетеді.

Плакат – графиканың бір түрі, тұжырымды мәтіні бар көрнекі бейнеленген өнер шығармасы. Елімізде кешегі 60-жылдардан бастап дами бастады. С.Я.Сухов, Д.Н.Поляков, Ш.Кенжебаев, Г.М.Мамаев, М.Ержанов, В.А.Цветков, А.А.Юлдашев, А.Дүзелханов, К.А.Каметов деген кісілер осы өнердің басы-қасында жүріп, нанын тауып жеген.

Негізі, Google-да видеоларды жүктеп алудың неше түрлі әдістері бар. Алайда ондай жағдайларға әлі тап болған жоқпын. Қажеттілік туындап жатса, Google әрдайым көмек беруге дайын ғой.

«Асыл арнадан» қызықты видеоларды жүктеген едім. Сөйтсем, жүктелген нұсқасында бейне сапасы нашарлау. Видеодағы жазулары да анық көрінбейді. Жақсы сапада тек онлайн нұсқасында ғана көруге болады екен. Дегенмен, ертең енетке ақысы төленбей, орыстар уақытша өшіре тұрса, notebook-ты ақтарып, қызықты нәрселерді көру керек қой. Ол кино да болуы мүмкін, болмаса шағын видеолар топтамасы.

Google Chrome-нан іздедім жауаптарын… Тапқандай болдым. Бірақ sublimevideo-дан қалай жүктеуге болатынын таба алмадым. Есесіне, маған жақсы сападағы нұсқасы қажет еді. Бұған дейін Google Chrome-да uppod-тан видеоның сілтемесін қалай оп-оңай суырып алуға болатынын қарастырып алған едім. Бұл жолы да сілтемесін солай алғалы жатыр едім, видео uppod-та болмай шықты. Sublimevideo-ға дәл осы uppod-қа қолданған әдісті қолдандым.

www.youtube.com/watch?v=oaixWQhoBew

Қай видеоны жүктегіңіз келеді, соның үстінен бассаңыз, онлайн нұсқада көруге арналған парақшасы шығады. Сонда ашық жерінде мышқының оң жағын басып қалсаңыз, бірдеңе деген нәрселер шығып, сонда «просмотр кода элементаны» басасыз. Сөйтіп, Network басылады, мышқының көмегімен видеоның play-ін басасыз. Сәл төмен түсіріп HD дегенді басып, ол әппақ боп қосылған соң, төмендегі кестеден тағы бір жазулар пайда болады. Сол жерден видеоның атын тауып аласыз, мұқият қарасаңыз, видео сілтемесінде «jaqsi_sapa» деген сөз кездеседі. Ал кестенің бас жағында төменгі сападағы нұсқасының сілтемесі тұр. Әлбетте, сіз жақсы сападағы нұсқасын жүктеу үшін әлгі кестедегі видеоның аты жазылғанның үстінен бассаңыз, оң жақтан headers ашылады. Сонда аштыпыпыдан басталатын сөзді видео форматының аты жазылған жерге дейін белгілеп, көшіріп аласыз да, Chrome-да сілтеме жазатын жерге апарып «бац!» ...enter-ді басып қалсаңыз, жаңадан қап-қара түнек ашылып, видео да қосылады. Содан сақтап аласыз ғой, өпшім.

P.S. Қызылтүп (Youtube) қолдана алмайтын да адамдар бар ғой, бар! Сталиннің сөзімен аяқтасам: Работать надо, а не митинговать. У каждой ошибки есть имя и фамилия.

— Оп! Т! Байы-Мәйіт! — деді ғой, тарақан Миша ашуланып.
— Иә, не боп қалды? — деді ғой, тарақан Талғатыш таңданып, таңдайы кеуіп, таңғажайып түсінен шошып оянып.
— Өй, мына сөкілер жиналып қалыпты залға. Тыныштығымыздың шырқын шырқ қылатын болды ғой.

Тарақан Миша мен Талғатыш еден жалаған күйі залға жетті. Залда «он алты жастағылар» толып, бықсып отыр екен. Бір кезде қоңырау қағылайын деп еді, ондай зат жоқ қой. Есік те қағылған жоқ. Төртінші қабат қой. Есік те ашық. Бұрыннан ашық. Тағы бір екі-үш қыз кірді үйге. Кіре берген кезде бұл қыздар дәліздегі жыртық-мыртық әбөйларды көрген де шығар. Тарақандардың жилкомплексі бар төлетте. «Нәжіс карпарейшін» жыртық ақсионерлік ұйымының меншігіндегі зәулім үйлер ғой. Сол тарақандар ғылыммен айналысып жатыр. Дәліздегі әбөйларды да жыртып әкеткен солар ғой. Том-том кітаптар шығарып жатыр кәсіпкерлері.

Бұл — Рәпшәннің үйі ғой. Өзбешкі емес. Қазақтың қара сопақ баласы ғой. Алматыда бір көліжде оқып жатыр. Жексенбі күні Алматыға жол жүретін болғасын осы сенбіде кешкі уақытта мини-бешір жасап жатқан түрі ғой. Рәпшән өзі аты шыққан жігіттердің жартысы. «Пәдиез қайраткері» атағы да "құр бекер емес" емес. Қап-қара болса да, мықырдың қыздары келді ғой үйіне. Ағасы «Ауған» арғы бөлмеде жатқан шығар демалып, болмаса көшеде дала кезіп жүрген де шығар. Інісі Ринат пен тағы бір ойнап жүріп туып алудан дүниеге келген екі жүгермек бар. Есімдерін қой знает. Тәтесі Айнаның тірі екенін білмеймін. Әйтеуір, пәдиезде аты аталады да жүреді. Шешесі үйінде болған шығар бас-көз-құлақ-аяқ боп.

Не керек, көп созылып кетті ғой. Сонымен бешір болып жатыр. Бұл үй ғой, Алматыдағы Абылай хандағы кілті бар қаталары дейсің бе?! Рәпшәннің шешесінің көзінше… Олай бұл жолы болмайды ғой, ойбай! Алматыда болса үш сәрі. Жастардың бір(әз(і)ғандары) зінә жасайды ғой ауылдағы қазыққа байланған есектер секілді. Бұлар әншейін тамақты опырып отырып, осырып отырып, өтірік әңгімелерден жіберіп, түрсиіне жіберіп, сілекейлері ағып, соңында би билеп… Міне, осы би билеп жатқан тұста көхнәдан тарақан Миша мен Талғатыш «бірәттарын» жинап келеді ғой ше…

Кейбір бірәттарын Рәпшәннің бірәттары езіп жатты. Бірақ Миша мен Талғатыш өпітті, істәжді тарақандар ғой. Пінсиәда жүр дейді «Боқшылар» піртиәсінің қырттияшылары. — Қарындас, сізбен билеуге рұқсат па? — деп, жынтілмендік жасайды тарақан Миша өзінше. Енді орыстың тарақаны ғой. Үшінші қабатта мент Вадим тұрады ғой. Тарақан Миша кезінде сол жақта қірөшепкі үйлерде тұрды ғой. Жағдайы жақсарып, «Нәжістен» үй алды. Көлік мінді. Арнайы көлік қоятын орындары да бар үй жақтарында. Жә, ләп-ләп! Сөйтіп, Айкамен ба, Микамен ба, билей бастады. Тарақанның есінде жоқ. Бидегі қыздардың бәрі бірдей көрінді ғой. Бірдей болмай ше, саны жалтырап тұрса, иығы, көкірегі ашық болса, шашы жалбыраған болса, өлтіріп боянып, тірілтіп сыланып алған болса… деп кете береді, негізі. Бірдей боп көрінген.

Рәпшән барып «біздің үйдің тарақандарымен қалайша билеп жүрсіңдер» деп сұрағандай болды миы арқылы, кинодағыдай ше… Қыздар да мәз боп билей берді Миша мен Талғатыш тарақандармен. Кеш бітуге тақап қалған кезде екі тарақан қалған қалдық тамақтың бәрін үйлеріне әкетті. Сөйтсе, екеуі міссионер екен. Миша да мұрт бар, Талғатыш тағып алған екен. Қабырғаның бәрі боқ-боқ. Аяқтарының іздері ғой. Қыздар он-оннан қайтты. Бәсе, пәдиез пістес сасып тұр сыраға. Аюдың суреті салынған сыралардың қаушақтары жатыр сасып. Әй, қыздарға бәрібір екен болғаны да. Темекінің бішөктері де көп екен. Нас на қой ғой, лас! Қыздар тарақандармен сүйіскен бе, пәдиездің бәрі нәжіске айналды. По қой екен ғой «он алты жастағыларға». Лижбі билейтін жер, опыратын тамақ, осыратын кеңістік, аз(дап)ғ(р)ы(қт)нд(айтын) әдет пен әрекет болса болғаны, жетікілікті… Әй, Рәпшәннің тарақандары-ай!..