Менің шындығым немесе Шалқар қандай қала?

Сіздерге ақысыз гид болмақпын бұл жазбада) Білмейтіндерге өзім туып-өскен аймақты таныстырып өткім келеді.
Блог - mazhitova: Менің шындығым немесе Шалқар қандай қала?Мұнда жер бедері сан қилы. Бізге келсеңіз аласа тауларды да, қыратты-белесті даланы да, құмды алқаптарды да, тіпті сорды да көре аласыз. Климатымыз тым континентті. Табиғат-Анадан тиген үлесіміз қуаң, шөлейт белдем болғандықтан – амал жоқ, боранды, қытымыр қыс пен аңызақ, аптап жазға төзуге бейімделіп алғанбыз. Сол үшін көктемде ағын түзеп, арнасы толған өзен-көлдеріміз жазда кеуіп, тартылып қалатыны құпия емес. Күн мен желден энергия өндірер болса (ЭКСПО) біздің жақтың біраз индустриясы мен инновациясы көтеріліп қала ма деп қоям) Жануардан – қасқыр, түлкі, қарсақ, қоян, ақбөкендер мен жеңіл көлікпен жүрсеңіз жол бойында шоқиып тұрған сарышұнақтарды да көптеп кездестіруге болады. Көбінесе шөлді аймақтарға бейімделген өсімдіктер мен құс атаулысынан да кенде емеспіз.
Блог - mazhitova: Менің шындығым немесе Шалқар қандай қала?Санаулы, негізгі көшелердің басқасымен түнделетіп жүрсеңіз Шалқарды қараңғы қала екен деп немесе асты төмен көлігіме обал болды деп көңіліңіз қалуы ықтимал. Яғни, қараңғыда жалғыз жүруге фобиясы бар адамдар үшін, тәжірибесіз жеңіл көлік жүргізушілері үшін сәл қиындау. Алайда, сеніңіз – біздің тұрғындар батыл әрі автомобильдің құлағында ойнайтын шумахерлер өңкей) Жаздың күндері келсеңіз қонақжай масаларымыз бар – адамды жасы мен жынысына, бойы мен келбетіне қарап бағаламайды, бәрін түгел жақсы көреді. Ыстықтадыңыз ба? Уайымдамаңыз, көліміз бар. «Жазда күнге күйген – қыста ауырмайды» дегенді басты қағида санаймыз. Сол үшін күнге еш кедергісіз күйіп, абсолютті нәтижеге жету үшін жағажайға ешбір көлеңке қоймаған ғой, шіркін! Бәрі табиғи. Кешке серуендегенді ұнатасыз ба? Әрине, болады! Бірақ үйге жақын болсын әрі босқа шаршамасын деп саябақтар салмаған. Есесіне әр үй өз алдымызға өзіндік үстел орнатып алғанбыз. Шағылған шемішке (пісте) қалдығын үзіліссіз есіп тұратын «самал» желіміз ертеңіне жоқ қылады. (қысқасы – бізде бәрі «чики, чики») Бәлкім, ауылдың қызығы да осында шығар… Енді мәдениет жағына ойысайық…
Кинотеатр бізде кеңес үкіметі кезінде болған. Үлкендердің сөзіне қарағанда, кіру тұрмақ, билет алудың өзі қиямет қайым болған екен. Бірақ оның орнында қазір сауда үйі. Ішінде кішігірім кинотеатрша ашылыпты. Бірақ, әлі шикі. Театр жоқ. Есесіне мәдениет үйі бар. Бұрын үздіксіз болып жататын концерттер қазір өз ізін жоғалтып алғандай…
Бірақ, кітапханасына ризамын. Менің сүйікті жерім. Оқимын дегенге мүмкіндіктер алаңы дерсің құдды. Біздің өлке 99% таза қазақтардан құралған. Басқа ұлт өкілдерін кездестіруге болады, ілуде біреу, алайда, олардың өзі қазақшаға судай. Сол себептен, тіл меңгеріп, деңгейін көтерем десеңіз бізге қонаққа келіңіз. Кеңпейілді, бауырмал тұрғындар келген қонағын құт көретін, «су сұрасаң, сүт пен айран беретін» ақкөңіл жандар.
Біздің өлкеден шыққан, елге сыйлы аға-апаларымызды мақтамаймын, ол кісілермен мақтанамын. Әріден бастар болсақ, өз заманында «ердің құнын екі ауыз сөзбен шешкен сұңғыла би» — Мөңке, ұлы музыкант, күйші Қазанғап Тілепбергенұлы, әнші Жанар Айжанова, әнші-термеші Айгүл Елшібаева, қазақ әдебиетіне небір керемет туындылар сыйлаған Тахауи Ахтанов (Шетырғыз), қазақ әзілінің деңгейін көтеріп, «Жайдарманды» жарқыратып шығарған Есен аға Елеукен (Шетырғыз), қазіргі таңда халықтың сүйіктісіне айналған «Ұлы дала баласының» жұлдыз болып жарқырауына үлестерін қосқан Аян Сейітов пен Қайнар Алагөзов сынды жігіттер Шалқардан шыққан. Бұл қатар мұнымен шектелмек емес.
Блог - mazhitova: Менің шындығым немесе Шалқар қандай қала?Қандай болса да, әркімнің өз туған жері – Мысыр шаһары ғой! Қазірде көк тіреген зәулім-зәулім ғимараттардың арасында жүрсем де, Шалқарымның көшелеріне жетпейді. Себебі, бұл аспан – менің балалық шағымның аспаны, бұл өлке – менің небір қуанышым мен қайғыма куә болған өлке. Осында менің бойым өсті, ойым өсті. Махаббат пен мейірімді, шынайылық пен қамқорлықты сезіндірген де осы жақтың адамдары. Шыны керек, кейде қаланың шуынан шаршағанда ауылыңның тыныштығын аңсайтының болады. Бір-екі күнге барып келсе ғой деп) Әттең, 2000 шақырым кедергі. (Оның үстіне екі поезбен қатынайтының тағы бар. Тура поезд болса деп жүрміз ғой… тағы да жанайқайға салып кеттім ба?)
Сонымен екі бөлім етіп жариялаған бұл постты бәріне болмаса да, біреуге ой салар деген ниетпен жаздым. Сонымен қатар, айтылған әңгіме мен естіген сөздерге сеніп, Шалқар турасында біржақты ой қалмаса екен деймін ғой… Бәріне бірдей топырақ шашуға болмайтыны дұрыс тұжырым екендігіне сүйенер болсақ. «Криминал» деп қалыптасып қалған стереотипті бұзайық) Уәде беремін, жақсы ниетпен келсеңіз, Шалқарды жақсы көріп кетесіз!..
Суреттер: Шалқар Береке Күнділданың көзімен
Әрі қарай

Менің шындығым немесе Шалқар неге "криминал қала"?

Менің шындығым немесе ШАЛҚАР неге «КРИМИНАЛ ҚАЛА»?

Қоғам болған соң, танысып-білісіп, араласу қалыпты жағдай. Алдымен аты-жөнің, өмірлік статусың, жасыңнан басталған сұраулар әлбетте туып-өскен жеріңе де жетеді. Менің дүниеге келген жерім – Ақтөбе облысына қарасты Шалқар деген шаһар. Осы тіркес аузымнан шыққан бетте еститіндерім – «ее, әнеу тентек қала ма?», «онда қалай тұрып жатырсыңдар?», «күнде атыс болады дейді ғой, рас па?» деп басталады. Меніңше, бұл жалғыз менің басымдағы жай емес, — барша тұрғындардың құлағына үйреншікті дүние болып кеткені бірталайдан. Осындайда не деп жауап береріңді білмей, жалтақтап қалудан асқан ыңғайсыздық сезімі жоқ шығар. Осыны ескеріп, бұл жазбаға жоғарыдағыдай айдар тағып, Шалқар турасында толық әрі сапалы ақпарат жазуға кірісіп кеттім.
Блог - mazhitova: Менің шындығым немесе Шалқар неге криминал қала?«Тамыры жоқ ағаш, тарихы жоқ халық болмайды» деген Қабдоллов Зейнолла ағамның сөзін ту етіп, алдымен бұл өлкенің өткеніне аз-маз тоқталуды жөн санап отырмын (уйкипедия дәстүріне еліктеп). Еліміздің батыс бөлігінде орналасқан Шалқар жұртының арғы тегі сонау Батыс Түрік қағанатының құрамында болған Әлімұлы бірлестігінің тайпаларымен тікелей байланысты. Әйгілі Шекті руынан шыққан Айтұлы Тілеудің есімі тарихта 1684 жылғы Сайрам соғысындағы ерлігімен әйгілі. Кіші жүз ханы Әбілхайырдың қолбасшылық және саяси қызметтері, отаршылдыққа қарсы күрестері Ақтөбе өңірін тұтастай қамтыған. Ал, 15 жасында-ақ Жайық казактарына қарсы күресте көзге түсіп, «Батыр бала» атанған Есет Көтібарұлын күллі жұрт мақтан тұтады. Онан соң 1900 жылы орыс патшасы Орынбор-Ташкент теміржолын салуға жарлық еткенде істің ақ-қарасын айырып, ел болашағына тиер пайданы көре білген Шеңгел болысы Мырзағұл Шыманұлының берген көмегі ерлік емей немене?! Шалқар жерінде ақ гвардияшылармен күресте Әліби Тоғжанұлы Жангелдиннің еңбегі айрықша. Осы қатарлы есімдері ерен батырлар айта берсең ауыз толарлықтай. Артынша, 1921 жылы 21 қазанда 8 мыңның үстінде халқы бар Шалқар ауданы ұйымдастырылған. Бірер жылдан соң ол уезге айналып, Ырғыз, Қарашоқат, Шалқар аудандарын қамтыған. Содан бері жұртшылық небір нәубетті бастан өткерген. Сол кезеңдерден қазірге дейінгі даму жолын толығырақ білгім келеді деушілерге Т. Тілешовтің редакторлық етуімен басылған «Шалқар энциклопедиясын» сілтеймін.
Блог - mazhitova: Менің шындығым немесе Шалқар неге криминал қала?Ал, енді цифрлар сөйлесін: бүгінде Шалқар – 1 қалалық, 12 ауылдық округке біріктірілген 48 елді мекенді құрайтын, орталығы Шалқар қаласы болып саналатын, Ақтөбенің оңтүстік-шығысында орналасқан білдей бір әкімшілік-аумақтық бөлініс. Жер аумағы – 62,2 мың шаршы квадрат. 2014 жылғы санақ бойынша халық саны – 46 031.
Шалқар өзінше бір құрама штат дерсің. Олай деуімнің себебі бар. Қала темір жол торабының қатысымен 2-ге бөлінген. «Арғы бет» және «Бергі бет». Не деген логика, иә) Барлық мемлекеттік мекемелер (кей мектептерді санамағанда), аурухана мен емхана, сауда үйлері мен вокзал Бергі бетте орналасқандықтан, бұл жақ «Город» аталып кеткен. (Мен «Город» тұрғыны ретінде баяндаймын) Сәйкесінше, арғыбеттіктерге аздап қиындау – барлық шаруаларын тындыру үшін біраз қажып, көпірден өтіп келуге тура келеді. Осы мәселені шешуге де болар еді-ау ниет болса, қолдау болса. Арғыбеттен қатынайтын қалаішілік маршрут болса, құба-құп болатыны сөзсіз. (Бергі жақта екі газель жүретіні әзірге тұрғындардың қуанышы, жұбанышы).
Әлгінде құрама штат дедім ғой. Екі «Бет» те бейресми аудандарға бөлінген. Олар тұрғылықты жерге байланысты шекарамен анықталған және атаулары да тиісінше бір мағынаға ие. Мәселен, «Бойна» деген аймақ бар. Кезінде осы маңда бойня (мал союға арналған орын) болғандықтан, осылай аталып кеткен деседі «бойнаның ағалары». Сосын «Көл жақ». Ойланатын түк те емес – Шалқар көлінің аумағындағы тұрғындар осы бірлестікке кіреді. Айтпақшы, барлық «штаттардың» атауларының ішіндегі қазақшасы екендігін айта кету керек. «Көл жақ» пен «Бойнаның» аралығы «Якорь» деп аталады. Одан әрмен Селиванов деген революционердің құрметіне аталған «Селивановка» деген ауданша бар. Әбдіжәміл Нұрпейісовтің «Қан мен Терін» оқысаңыз — түсінесіз. Ондағы «атамандар» өздеріне «Зверь» деген атауды еншілеген. «Газопровод» болса, өз атына жауап беріп тұр. Ал, Арғы бетке тоқталар болсақ, «Маяковский» бірлестігі кезінде осы аттас көшенің болуымен байланысты көрінеді. Қазір өзгерген. Қысқартып «Маяк» деп те атайды ) Алайда, оны сумен байланыстыру өрескел қателік. «Вор» деген бар… Иә, сізбен келісем – атауы ұнамсыз. «Рабочий городок». «РобГор» деген «крутой» қысқармасы бар. Жұмысшылар қалашығы болған деседі кезінде. Тағы да бар, бірақ мен білетін «ең танымалдары» осылар. Енді сіздер Шалқардың кішігірім саяси архитектурасын білесіздер. Білуімше, бұл бірлестіктердің тұрақты мүшелері болады. Жыл сайын құрамы толығып, жаңарып отырады. Айтпақшы, ескертемін, бұл — тек ер азаматтардың «ойыны». Берген бағам үшін жерлестерімнен кешірім өтінемін, алайда бұл — субъективті пікірім. Бөлініп жүріп бөріге таланып қалмайық. Кезінде өз жерін қорғау үшін ғана жүзге бөлінген едік. (сол саясатты бұрыс түсінгеннің салдарынан қазір трайбализммен ауырып жүрміз). Бірақ ол кез жаугершілік заман-тын. Қажеттілік еді. Ал, қазір, Аллаға шүкір, бейбіт күнде өмір сүріп жатқанымыз айқын. Соғысты қолдан жасап, берекені қашырудың бес тиынға керегі жоқ. Осының салдарынан талай қан төгіліп, небір орынсыз қателіктердің болғаны жасырын емес. «Қас қылмайды қасқыр да жолдасына». Адам адамға жолдас деп білемін. Хулуси Калканның бір сұхбатында «Айналып келгенде адамзаттың өзі бір атаның баласы ғой. Ал, бір атаның баласына қырық пышақ болып, бір-біріне мылтық кезеп, ажал құштырып жату жараспайтын тірлік емес пе?» дегенін оқып едім. Хайуаннан жоғары тұрған «адам» деген атқа лайық болмақ керек.
Шалқарға еріп жүретін тағы бір тіркес бар, «поезд тоқтатқан» деген. Ол оқиға кезінде халыққа тиесілі жәрдемақы төленбей, жағдай нашарлаған тұста болған. Жұртшылық сол заманда теміржолдың арқасында әділдікке қол жеткізген. Себебі, мемлекеттің қайнар көзі халық екендігіне сүйенер болсақ, халыққа қамқор болу мемлекеттің парызы деп білеміз.
Мінекей, жоғарыдағы жағдаяттардан соң Шалқар халқын «тентек» атап кетті.
Қаламыздың «тентек» атануына және бір себеп «найза беріп, жауға қойғаннан» қалған батыстың қызуқандылығы шығар. Осымен тақырыптағы сүраққа жауап бердім деп ойлаймын.
Ал жастарға айтарым біреу ғана – болам десеңіз шала тентек емес, қажет шағында дана тентек болыңыздар…
Мына жазбадан соң, үркіп қалғандар бар шығар) Алайда шұғыл шешім қабылдамаңыз дер едім.
Жалғасы ертең…
Суреттер: Шалқар Береке Күнділданың көзімен
Әрі қарай

Көшелер де қалаларды жақындастыра алады!

Қазақстан қалаларындағы жаңа көшелерге елдегі өзге қалалардың атауын берсе, шалғай жатқан қалалар бір-бірімен сәл де болса жақындаса түседі деген қорытындыға келдім. Мысалы: Орал қаласына оқу барысымен барып қайтқам, сонда көрген көшелерім:

Оcылай екен...: Көшелер де қалаларды жақындастыра алады!

Әрі қарай

Дүмше балықшыдан бір әңгіме

Есіңізде ме, үйдегі аста-төк айран-шұбаттан жеріп, дүкеннің бөтелкеге құйылған кәуділгі қара суына құмартып тұратын балалығымыз? Көршім Гена тіскебасарға алып шыққан котлетін біресе көзіме, біресе мұрныма тақап; үйдің жанындағы өзенге барып қалай шабақ аулайтынын, оны еттартқыштан қара нанмен араластырып өткізіп, ұқыптап пияз бен аскөгін және салып, қалай қуыратынын айтып бергенде ауыздың суы құрып, сол балалық оянды: мана жеген ет пен ішкен сорпа бекер, жалпы бар өмірім бекер өтіп жатқандай көрінді. Шешімім де көп күттірмеді: «жұмыстан келген соң бір сағатқа қармақпен балық аулауға барып тұрам!». Тіпті алтын желбезек балықтарды суырып алып жатқанымды және қасымдағылардың бұл табысыма деген қызғанышын елестеттім. «Тәңірдің таңы атсын осы бар ғой!» деп, күпініп-дөңбекшіп шықтым. Не құдірет десейші осы желігуді: таң ата енді ашылып жатқан базардан қармақ-инені далбаса қымбат бағаға іле кеттім. Балық аулайтын асай-мүсейді жұмысқа алып келгенімде,
Әрі қарай

Мен көрген жаужүрек балалар - Ермек Тұрсынов бұны көрмесін!!!


Сурет www.kino24.kz сайтынан алынды

Әлқисса, алданып қалудан басталды. «Қазақфильміміздің» күттірген дүниесін қазақшасының үстінен жазылған орысша нұсқасында көру жазылыпты маңдайға. Осыдан-ақ түсіне беріңіз – рухтану, күш алу мен серпілу импульсі түсінілетіндей бәсеңсиді. Едәуір жаншылады.

«Көшпенділермен» еріксіз салыстырасың. Жанры, месседжі мен тағылымы сабақтас болғасын. Бұнысында осал тұстар ескерілгенсігенімен, ә дегеннен кейбір кемшін тұстарын елемейін десең
Әрі қарай