Қазақстан Тәуелсіздік алатынына сенімім шексіз еді…

Кеше 16 Желтоқсан Тәуелсіздік күніне орай Измирде білім алып жатқан қазақстандық студенттер Измирдегі Алаш Қазақ жайлауында атап өттік. Жайлаудың иесі Шеризат ақсақал соңғы уақыттарда сыр бере бастаған денсаулығына қарамастан зиярат етуге келген қазақ жастарын көріп, көңілі босап қатты толқыды. Екі сағат бойы дастарханда бірге отырып, әңгімесін айтып, өсиетін жеткізді. Үлкен дастархан жайып қонақжайлылық танытты. Қазақы дастарханда ыстық бауырсақпен қою күрең шай ішіп, қымыз бен палау жеп жастар ауылға барғандай әсерде қалды. Шеризат Доғру ақсақалдың бір сөзін қысқартпастан осында жеткізуді жөн көрдім…
Түркияда тұрып жатқан қазақтар әр түрлі жағдаймен Ата жұрт Шығыс Түркістаннан Түркияға көшіп келген. Көштің себебі – Ресейде коммунизм орнап, Қазақстанның талан-таражға түсуі, дінге тыйым салыну, мал-мүлкінің тәркіленуі. Ауыл мен қыстақтардың колхоз бен совхоз ретінде ұжымдастырылуы. Осының бәрі бір қазаннан жеп ішуді міндеттеді. Қазақстанда жүзеге асқан осы режимді Шығыс Түркістан басшылары да іске асырғылары келді. 1935 жылы Шығыс Түркістан үкіметі мемлекеттендіру саясаты шеңберінде бүкіл халықтың мал-мүлкін тартып алмақшы болды. Діни кітаптарды жинап алды. Ұлттық рухты жоқ қылу үшін қолдарынан келгенін жасады. Бұл зұлымдыққа шыдамаған қазақтар алдымен қытайлық мұсылмандар (дүнгендер) тұратын Гансу-Синхайға көше бастады. Шығыс Түркістан үкіметі, бүгінгі Шынжаң Ұйғыр Автономиялық Районы, бұл көшті тоқтатуға тырысты. Құрлықтан және әуден шабуыл жасап, осылайша соғыс басталды. Екі жақтан да көп шығын болды. Осы соғыста қазақтардың көш басшысы, Есілхан батырдың әкесі Әліп Жамысбайұлы тұтқынға түсіп, азапталып өлтіріледі.
Ал, қалған қазақтар көптеген шығынға ұшырап, малдарымен бірге Гансу-Синхай мұсылман аймағына жетеді. Бірақ ол жерде де қиыншылықтарға тап болады. Мұсылман аймағына көп малмен барған қазақтарға жергілікті халық өріс тауып бере алмайды. Сондықтан жергілікті халық қазақтарды үкіметке жиі-жиі шағымданады, соның нәтижесінде дау-дамай пайда болады. Қазақтарды қытайлық мұсылмандар өлтіреді, қысым басталады. «Мұсылман ел» деп барған жерінн үміттері ақталмай, қазақтар тағы да көшуге дайындала бастайды. Бұл жолғы бағыт – Үндістан-Пәкістан. Топ-топ болып ол жаққа көшкен қазақтар малының 90%- ын, адамдарының 80%-ын шығындап, межеге жетеді. Ол кезде Үндістан мен Пәкістан бір еді. Аз уақыттан кейін екіге бөлінді. Бөлінген кезде қазақтар мұсылмандар көп орналасқан Пәкістан жағында қалады. Климаттың ыстығынан оба секілді ауруға душар болады. «Жығылғанға жұдырық» дегендей өздері Тибеттен азып-тозып келген қазақтарға бұл қиынға соқты. Осыншалықты қиыншылықтарға қарамастан олар Пәкістанның әр жерінде қолдарынан келетін өнерлерімен күн көруге тырысты.
1949 жылы «Соңғы қазақ көші» ретінде белгілі Әлібек Хәкім мен Сұлтан Шәріп бастаған көш Гималай асып, Үндістанның Кашмир қаласына жетеді. Пәкістандағы қазақтардың басшылары Әлібек Хәкіммен хат алмасады. Әлібек Хәкім бұдан кейінгі мақсаты Түркияға жету екендігін жазады. Пәкістанның әр жерінде тұрып жатқан қазақтардың рубасылары бас қосып, Түркияға көшуге шешім қабылдайды, Түркияның Пәкістандағы елшілігіне өтініш білдіреді. Түрік үкіметі Кашмир мен Пәкістандағы қазақтардың өтініштерін қарастырып, шамамен 5000 қазақты қабылдайды. Түрік үкіметі өздерін «Ата жұрттан келген қандастар» ретінде танытқан қазақтарға көмек қолын созады. Шығыс Түркістаннан шығып, Пәкістан мен Үндістан арқылы 1954 жылы Түркияға ата жұрттан келген соңғы қазақ бауырларын Түркия үкіметі үлкен қуанышпен қарсы алады. Келгендердің қайда, қандай жерге орналасқылары келетіндіктерін анықтау үшін анкета өткізеді. Анкетаның нәтижесінде бір бөлігі «Орта Азиядағы Алтай таулары секілді суық жерге орналасамыз» десе, бір бөлігі «жазық жерде өмір сүреміз» деп жауап береді. Осыған орай, Түркия үкіметі қазақтардың бір бөлігін суық, қарлы аймақ Кайсерінің Мұсақажы, Яхиялы ауылдарына, бір бөлігін Орта Анадолыда Нийде Ұлылышлы деген жерден Алтай ауылын құрып, сонда, ал енді бір бөлігін Ақсарай-Сұлтанханы мен Конияға орналастырады. Ішінде мен же болған Әлібек Хәкім тобын Салихлиде Құртылыш деген махалла құрып осы жерге орналастырды.
Түркияға келген қазақтардың көпшілігі ата жұрт Шығыс Түркістаннан келген. Бұдан басқа II Дүниежүзілік соғыста Қазақстаннан Германиямен соғысу үшін әскерге алынып, сонда тұтқынға түсіп, кейін елге қайта алмай Түркияға келгендер де бар. Жалпы, Түркиядағы қазақтардың саны 25000 шамасында.
Түркиядағы қазақ мәдениетінің ошағы «Алаш» ауылы, толығырақ айтқанда Алаш қымыз фермасы қашан, қандай мақсатпен құрылды?
Эгей теңізінің маңайында, көрікті Кемалпаша ауылының жанында, Ниф тауының баурайында орналасқан. Қазақта мынадай мақал бар, «қолда барда алтынның қадірі жоқ» деген. Егер, бәлкім, туған жерімде болсам, қазақтың әдет-ғұрпына мұншалықты көңіл бөлмес едім. Шет жерде жүрген, отанын сағынып жүрген адам ретінде қолымда мүмкіншілігім болса не істер едім деп ойлап жүруші едім. Түркияға келгенімізде көк тиынымыз болмады. Бірақ қырық жылдық әр саладағы еңбегімнің арқасында қолыма белгілі мөлшерде қаржат жиналды. Ойлаа келе, бұл қаржымен бір ферма құруды жөн көрдім. Ферманы құрмай тұрып, тек қазақ халқы үшін ғана емес, өз ортамда жүрген түрік халқы мен Түркі әлемі үшін не істеуге болады деп зерттей бастадым. Егер тек қазақтарға ғана бағытталған әрекет жасайтын болсам, бір ұлттың тармақтарын бөлек ұлт деп қабылдап, бізді бөлуге тырысатын жауларымызға қызмет еткен боламын деп ойладым. Әсіресе, Анадолыдағы түріктерге ұмыт болайын деген мәдени мұрамыз «отау» (киіз үй) мен «қымызды» танытудан бастайын дедім. Сол мақсатта Алтай тауларына ұқсайтын Измирдің Кемалпашасына қарасты Ниф тауының баурайын сатып алдым да тарихта аты қалсын деп «Алаш» атадым. «Алаштың» бірнеше мағынасы бар. Соның бірі түркі бірлігіне шақыру ұраны. 1987 жылы Түркия стандарт институтының 2008/34147 нөмірімен «Алаш Қазақ Аңғары» патентін алдым. Алаш қымыз фермасын құруда басқа мақсатым бар еді. Османлыдан бері Түркиядан басқа жердегі түркілер бастарына қиын күн туғанда, Түркияны паналады. Анадолы түріктері ешқандай ақы сұрамай, одарға құшақтарын айқара ашты, ішерге ас-су, паналайтын баспана берді. Бұл басқа елдерге нәсіп болмаған жақсы қасиет, қонақжайжылық. Осы жақсылықтарына бір сый ретінде Анадолы түріктерінде ұмытыла бастаған екі құндылығымызды қайта жандандыру үшін осы ферманы құрдым. Түрік мәдениеті мен Түркі әлеміне қызмет етіп келе жатқанымызға отыз жыл болып қалды. Ферма құрылып, отау тұрғызылғаннан бері Наурызды тойлап, Түркі Әлеміне қатысты конференциялар ұйымдастырып келеміз. Ешқандай пайда ойлаған ақылды кәсіпкер Түркия халқының түп мәдениетінде сирек кездесетін, ұмытылып кеткен жылқы фермасын құрып, кішкене екі емшекті биені күніне әр екі сағатта бір сауып, жалпы сегіз-он рет сауу сияқты машақаты көп ата сусынымыз қымызды танытуға бел байлай алмайды. Бұл – іштен шыққан ұлттық сезімнің күші, жігерлігі.
«Қазақстан» Түркиядағы қазақтар үшін нені білдіреді? Туған жер ме? Отан ба? Әлде атажұрт па?
Қазақта «қырық жылда момынға да бір зауал» деген сөз бар. Кеңес Одағы әлемдегі екі алпауыттың бірі болып тұрғанда да Қазақстанның сыртындағы біздер «Күндердің бір күнінде бұл дәурен өзгерер, Қазақстан тәуелсіз ел болар» деген үмітпен қмір сүрдік. 1972 жылы Түркістан жәрдемдесу қауымдастығы атынан шығарған «Ұлттық өлеңдер жинағы» кітабының мұқабасына Қазақстанның тәуелсіздігін үміт етіп, Хан Тәңірі тауының бір сілемі болған Алатауды салдырдым. Таудың етегіне бір киіз үй салдырдым. Отау (киіз үй) – орманы қалың бір аңғарда сарқырап ағып жатқан өзеннің жағасында еді. Отаудың тек қаңқасын салдырдым да киізін салдырмадым. Отаудың үсіне түркілердің санасындағы еркіндік пен азаттықтың белгісі – Алтайдың ақ иықтв бүркітін салдырдым. Қазақстан тәуелсіз ел болғанда жаңағы отаудың киізі жабылады деп ойладым. Күндердің бір күнінде Қазақстаннан бастап барлық Түркі мемлекеттерінің тәуелсіздіктерін алатындығына сенімім шексіз еді. «Өзім көрмесем де, балаларым немесе немерелерім сол күнді көреді» деген сеніммен өмір сүрдім. Аллаға мың шүкір, бүгін Қазақстан және басқа түркі мемлекеттері тәуелсіздіктерін алды және отаудың киізі жабылды. Қазақта «өлсем де өкінбеймін» деген бір сөз бар еді. Иншалла, бұл тәуелсіздік мәңгі болсын. Түркиядағы және басқа елдердегі қазақтар, Қазақстан тәуелсіздігін жариялағанда жүректері жарылардай қуанды дей аламын. Сол күні Түркия Қазақстанмен бауырлас ел екендігін дәлелдеп, Қазақстан тәуелсіздігін мойындаған алғашқы ел болды. Бұл ізгі қадам Түркиядағы қазақтар үшін де үлкен қуаныш болды.
Менің ойымша, көшпен бірге келген қазақтар үшін Қазақстан --негізгі Отан. Түркияда туып өскен қазақтар үшін болса, ата жұрт. Бір-бірімізге соншалықты жақын халық болғанымызға қарамастан, неге Түркиядағы қазақтар Қазақстан үшін диаспора болады? Қазақстандағы түріктер Түркия үшін диаспора бола алмайтынындай, түркі елдеріндегі қандастарымыз бір-біріне диаспора болмауы керек деп ойлаймын. Әзірбайжан президенті Хайдар Әлиев айтқандай: «Біз – бір ұлт, екі мемлекетпіз» немесе «Бір ұлт, көп мемлекетпіз».
Түркияға келген қазақтар туған жерлерінен мал-мүлкімен бірге көш ретінде келмеді. Зұлымдықтан қашып, қиын шарттарда отбасылары бөлініп келді. Біреулері жарынан, біреуі жақынынан айрылып Түркияға жетті. Тркияға келгеннен кейін естерін жиып, өздеріне келіп отбасын құра бастады. Еңбекқорлығымен жергілікті халықты баурап алды. Тектері мен аталарының аттарына дақ түсірмей, ешкімге мұқтаж болмай, бала-шағаларын өсірді. Әдет-ғұрыптарын жоғалтпау үшін тұратын қалаларында қауымдастықтар мен қорлар құрып, қоғамдық іс-шаралар ұйымдастырып отырды. Той мен астарда міндетті түрде бас қосып тұрды. Бастарынан өткен осыншама қиыншылыққа қарамастан, тіршіліктерін жалғастыра білген Түркиядағы қазақтар Қазақстан халқы мен мемлекетінің құрметіне бөленді деп есептеймін. Ал ендігі негізгі мәселе – Түркиядағы қазақтардың тағдыры. Түркияда тұрып жатқан қазақтардың болашақта Қазақстанмен байланысын үзіп алмауы үшін естерін жиып, екі баласы бар болғандар бір баласын, үш баласы барлар екі баласын Қазақстанда оқытуы керек және қазақтармен үйлендіруі керек. Қазақстанда жұмыс тауып, өз елінде орнықты жұмыс жасау керек. Қазақстанның болашағы жарқын екені белгілі және көптеген елдерге қарағанда әлдеқайда тұрақты. Осылай болған жағдайда қазақы болмысын сақтап қалады деп ойлаймын.
«Елу жылда ел жаңа» дейді. Біздің Түркияға келгенімізге алпыс жыл болды. Қарттарымыз арғы дүниеге аттанып кетті. Жастарымыз Мұхтар Шаханов айтқандай, түрі ғана қазақ, ал басқа жағынан түрік болып кеттік. Бұдан басқа ұысынысым мынау: Түркия мен Еуропада көптеген қазақ балалары университетте білім алып жүр. Осы балаларды жаз айларындағы демалыстарын қауымдастық пен өорлар арқылы Қазақстанда өткізулерін Қазақстан үкіметі тұрақты түрде ұйымдастырса жақсы болар еді деп ойлаймын.Жеріміз кең, халқымыздығ саны аз. Дүниежүзі қазақтары тұрып жатқан жерлеріне сіңіп кетпей, Қазақсандағы жобалардан да орын алып отырулары керек.
1954 жылы Түркияға келгенімізде Түркия халқы қазақтарды онша танымайтын еді. Өйткені Кеңес Одағы жабық есік режимінде болғандықтан, сыртпен байланысын үзген болатын. Ақпарат өткізбейтін. Түркия көп нәрсе біле алмайтын. Түркиядағы оқыған зиялылар тарихқа сүйеніп, қазақтарға қара қырғыз, қырғыздарға қырғыз дейтін. Біз «Қазақстаннан келдік» дегенде, халық: «Қазақстан Түркияның қай жерінде?» – деп айтатын. Алғаш бізді көргенде, не татар, не қытай немесе жапон деп ойлайтын. Сондықтан өзімізді қазақ деп таныту қиынға соқты. Сол мақсатта біз Салихлы Түркістандықтар Жәрдемдесу Қауымдастығы атынан «Түркістан» ұлттық би тобын құрдық. «Қара Жорға» биінен бастап, көптеген халық биін білетіндер үйретті. Ұлттық киімдерімізді киіп шерулерге шықтық. Алаш Орданың елұраны «Арғы атам – Ертүрік, біз Қазақ Еліміз» деген плакаттар жазып, ән айтып Түркияның түрлі қалаларында, әскери мектептерінде өзімізді таныттық. Таныту барысында сахнада алдымен қазақтар туралы мәлімет беріліп, сосын барып концертімізді бастайтын едік. Ол кездерде топтың жүргізушісі, түркі әлеміне ғашық жас жігіт, бүгінде үлкен профессор Ахмет Бижан Ержиласун еді. Түріктер Қазақсанды атажұрт деп біледі.
Қазақстан тәуелсіздігін алғаннан кейін Түркиядан көптеген кәсіпкерлер Қазақстанға барды, бірақ, олардың орыстанып кеткенін кеткенін кқріп мұңайып қайтып келді. Қазақтар тарихи санасына байланысты түріктерге мән берсе де де, алғашқы кездесулер жақсы әсер бермеді. Яғни, алғашында қазақтардың түріктерден, түріктердің қазақтардан көңілі толмады. Кейіннен ірі түрік кәсіпкерлер қарқынды жұмыс істей бастағаннан кейін түріктердің абыройы көтерілді және екі жақта бірін-бірі түсіне бастады. Ал бүгінгі таңда екі бауырлас ел бір-бірінің қадірін білетін екі мемлекетке айналды. Екі елдің қарым-қатынасының мұншалықты жақсы болуының ең негізгі себебі – түбі бір ұлт болуында деп ойлаймын. Қазақстанның аз уақытта қол жеткізген жетістіктеріне таңданбайтын адам жоқ. 20-30 жылдық жобаларды 10-15 жылда атқарды. Солардығ бір үлгісі елорданы Алматыдан Астанаға көшіруі болды. Бұл заманда бір елдің ішінде бірнеше ұлт тату-тәтті өмір сүре алмай отырғанда, Қазақстанда 130 ұлт бейбіт өмір сүріп жатыр. Бұл жетікстік Қазақстанның Ататүрік сынды көшбасшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың еңбегі екендігін айтуымыз керек.
Әрі қарай

Күнделік. Жамбыл облыстық Қоғамдық Кеңес мүшесі ретінде. Жеке блогым.

2016 жылдың қаңтар айында «ҚР Қоғамдық Кеңестер туралы» Заң талаптарына сәйкес Қоғамдық Кеңес мүшелерін іріктеу жөніндегі комиссия құрылып, облыстық мәслихат хатшысы Б.Қарашолақов жетекшілік еткен. Конкурстық негізде Жамбыл облыстық "Қоғамдық Кеңестің" құрамына еніп, ең жас мүшесі атандым. Маған біріншіден, бұл үлкен міндет пен қоғамның қозғаушы күші жастардың атынан мәселе көтеріп оның шешу жолдарымен xалықтың тыныс-тіршілігін билік өкілдеріне жеткізу деп білем. Алғашқы отырысты Төрағамыз болып белгілі қоғам қайраткері Жандар Кәрібайұлы, xатшы болып Қайрат Шотбақов сайланды. Облыстық Қоғамдық кеңес өз жұмысын облыс әкімінің есебін тыңдаудан бастады. Мен сол отырыста кеңес мүшелері мен билік өкілдеріне ұрпақтар сабақтастығын мәселесін көтеріп қоғамда жалғастыруын айта кетіп, қызметте, жастар арасындағы кейбір келеңсіз жақтарына тоқталып бала тәрбиесіндегі ата-аналарының, оқу орындарының, еңбек ұжымдарының рөлін көтеруге ұсыныс, пікірлерімді ортаға салдым.

Ендігі кезекте Қоғамдық Кеңестің кеңейтілген отырысы сәуір айының 15 жұлдызында өтіп, онда облыстық әкімдіктің басшылары ұсынған мәселелер қаралды. Оның ішінде облыстық білім, денсаулық сақтау, жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламаларды үйлестіру басқармалардың облыс әкімдігінің қарауына жататын нормативтік құқықтық актілерін қарап, мемлекет тарапынан көрсетілетін қызметтер регламенттерінде азаматтардың құқықтарын бұзылмауын зерделеу міндеттелген болатын. Айта кететінім, кейбір стандартта жұмыс күні емес күнтізбелік күн көрсетілген болатын, осы мәселені облыстық білім басқармасының басшысы С.Құрманбековаға стандарттағы күнтізбелік күнді жұмыс күніне ауыстыруға ұсындым. Өйткені, дипломның телнұсқасын алуға бағытталған стандартта барлық атқарылар жұмысқа 20 күнтізбелік күн көрсетілген болатын, бізде кейбір кезде демалысымыз 5 күнге дейін үзіліссіз демалыс болып қызмет көрсетушінің құқықтарын шектеліп қалады.
Келесі кезекте облыстық құрылыс, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары басқармасының басшысы Р.Байтелиевке студенттер жастарға проездной мәселесі мен қара түтінді шығаратын автобустар туралы болды. "қара түтін шығарғыш автобустарды" газдық баллондарға жоспарлануда, ал проездной мәселесі күрделі деп жауап қайтарды. Бұл жауапты естіп облысымыздың белгілі азаматы, мәдениет қайраткері Әлібек Әмзеұлы «мен сіздің жауабыңызға қанағаттанбадым» деп сұрақтың астына алды. «дағдарысқа байланысты тура бір жылда, екі жылда шешіледі, бірақ даму бағдарламасы бойынша автопарктердің автобустары жаңартылады» деп Р.Байтелиев жауап қайырды.
Одан кейін мінберге облыстық денсаулық сақтау басқармасының басшысы Е.Масалимов шықты. Өзім зерделеген мемлекеттік қызмет көрсету стандарттарының ішінен «псиx диспансер мен наркологиядан алынатын анықтама туралы регламенттерінде» жұмыс уақытысы қызмет беруші қазақшасында сағат 9.00-ден 20.00-ге дейін үзіліссіз, ал орысшасында сағат 9.00ден 17.00-ге дейін үзіліссіз делінген сәйкессіздіктің бір ізге түсіруді ұсындым. Тағы да қаланың азаматы ретінде екі сұрақ қойдым: 1) қалалық жаңа ауруxана қашан қолданысқа беріледі: шілде-тамыз айларында беріледі; 2) облыстық ауруxана күрделі жөндеу жүргізілейін деп жатыр, ем алушыларға қаншалықты жағдай жасап жатырсыздар: ауруxана жөндеуіне 100 млн теңге бөлініп, мамыр айында бастаймыз, ал емделушілерді арнайы бұйрықпен қалалық ауруxаналарға және облыстық ауруxана да қабылдайтын боламыз. Ертеңгі күні емделемін деп келушілерге қиындықтар туындамау қажет деп Ерлан Тоқтарұлы жауап берді.
Кезекті алып облыстық жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламаларды үйлестіру басқарма басшысының орынбасары С.Арубаев жаңа қабылданған стандартты таныстырды, ол стандарт атауы «ақталған адамға куәлік беру регламенті». Бұл жаңа регламент мәні сот шешімімен жазықсыз сотталғандарға арналып ақтау куәлігі беріледі. Бұны көбінесе «желтоқсандықтарға» арналған регламент екен.
Соңғы болып мінберге облыстық тілдерді дамыту басқармасының басшысы Ғ.Боранбаева сөз алып, Тараз қаласы «Арай» алқабындағы есімі жоқ екі көшеге Ұлы Отан соғысы ардагерлерінің есімі берілу туралы республикалық ономастикалық комиссияның шешімімен таныстырылып қабыл алдық. Бірақ алдағы уақытта биыл 150 жасқа келген Алаш орданың көсемі Әлиxан Бөкейxанұлы мен Мұстафа Шоқай есімдері әрбір қазаққа таныс есімдерді мектептер мен көшелерге берілу туралы ұсыныс білдірдім. Ғалия Бектенқызы "Ә.Бөкейxанұлының көше мен мекемеге атау берілу туралы ұсыныс түскен болатын, негізі есімдер берілуге мораторий етін, мораторий ҰОС Ардагерлеріне ғана жүрмейтін, сәуір аяғына қарай министрліктен бұл мәселе шешім тапса, Әлиxан Бөкейxанұлының есімін қай жерлерге берілетін қарастыратын боламыз" деді.
Мені қынжылтатын Әлиxан Бөкейxанұлына көше мен мектеп атауы жоқтығы еді, алдағы уақытта шешімін тауып жатса өте дұрыс болар еді.

П-с: Құрметті Жамбыл облысының тұрғындары! Қоғамдағы түйінді, тыныс-тіршіліктеріңіздегі мәселелер болса маған жеке жазып өтініш білдірсеңіздер болады. Мен өзім жағымнан бар күш-жігерімді мәселелердің шешілуіне оң септігімді тигізсем деп едім. Сіздерден ұсыныс пікірлеріңізді күтемін.
Әрі қарай

«Алаш» идеясы – мәңгілік идея.

ХХ ғасыр – алып адамдарды қажет еткен әрі осыған орай өздерінің талғам-танымдары жан-жақты алыптарды дүниеге келтірген дүбірлі заман.
Өткен ғасырдың басында «қараңғы қазақ көгіне өрмелеп шығып күн болған» қоғам қайраткерлері қазақ халқының саяси аренасына ағартушылыққа, оқу-ғылымға шақырған, ұлт болашағы үшін аянбай тер төккен білім деңгейі мен рухани парасаты жоғары бостандық жаршылыры – «Алаш» қозғалысын тарих сахнасына алып келді.
«Алаш» қозғалысы – ұлттық-саяси ғана емес, мәдени-философиялық қозғалыс. Олар ғалым ғана емес, ғылымның басында тұрған ой еркіндігімен ерекшеленетін дана тұлғалар болатын. Алашордалықтар не ғылымға, не саясатқа қазық қағып соған өзін байлап қоймады, керісінше екеуін де халқына қызмет етудің жолы деп түсінді. Сондықтан да халық алдында «Алаш» алыптарының абыройы асқақ.
Ұлттық идеяның кемеңгерлікпен түзілуі «Алаш» қозғалысын аспандатты. Дұрыс ұлттық идеяға табан тірген алаш зиялылары мен оқығандары қазақ қоғамы тарихының жаңа белесін ашты. Жинақтаған тәжірибесі, ұйымдық қалыптасуы, интеллектуалдық әлеуеті бойынша Қазан төңкерісіне дейін қазақ жерінде бірде-бір саяси күш немесе ағым «Алашордамен» иық тірестіре алмады.
«Алаштық» елдік рухты байқамау және оны аттап өту – қазақ дүниетанымында ешқашан мүмкін емес! Ұлттық дүниетаным мәселесі «Алаш» танымынан алыстап кете алмайды. «Алаш» идеясы – мәңгілік идея. «Алаш» ұғымы – қазақ танымындағы ең қасиетті ұғым.
Әрі қарай

Ақыртөбе өткелдері: Емшінің "демі"

"… оларға балалалар және әжелер жем береді және сипады. Ал онда маған «оларға көп шағынады» деп айтты". © Надежда Белқожа
Кәззап халқының кәззап баласының өсек етуі бойынша, мынадай битжұғыс хихихикаяны тастарыңызға келтірейін.

Ақыртөбе. Кешхюрем жаңбыр сиіп, әжетін өтеді. Бұлттардың зайыбы шығып кеткен-нақ. Ағаштар желмен бірге Гейлымжан Дүмшеназарбтың соңғы шыққан гейортодоксалды әніне билеп жатыр-нақ. Гәляктің гейтаныстары біл[әе]Д. Кәззапстанның кең әл-джәзиралы даласында екеу келе жатады.

— Шыдасай-нақ! Кічкөне қалды, — дейді бұты терлеп.

Екіншісі ләм демейді, лох болған күйі қасында келе жатыр. Өзінің шашы ұзын-ей, бұты да жартылай қисық. Кәззап халқының кәззап қызы ғой-нақ! Лом жұтқан өзі, көп сөйлемейді. Қасындағы сайқал еркегінің бойы ұзын, тасы ескерткішке айналған. Боқтан басқаны білмейД.

Келген жеріне жеткен соң пидрені іздейді. Сөйтсе, кәззап халқында емЧ дейД екенҒо. Емшіні тауып, діджләъйеД. ЕмЧ өзінің услугасын ұйымдастырып, бұтақақысын айтаД. Емшінің емшегі жоқ екен. СПТУ-ға «бітірген» 97-жылғы амбал ғой. Қап-қара, тілі тіл емес, жалай берген ба лібәедть!?

— Уайымдай бермеЧ-нақ! Маған келген қатынның бәрі туған. Бәрінің туғаны маған ұқсайД. Енді сен колхозыңа қайта бер бұтыңды басып. Бір жұмасы әбден қанған кезде қатыныңды әкет-нақ! Әрекет жасаймын! Жылай бермей жоғал-нақ!

Сөйтіп, әлгі чмо үйіне қайтады. ЕмЧ болса тасын ұстаған күйі мәз. Қатын да жас екен. Содан бір жұма бойы әлгі қатынды «басып-басып», «дем» салады. Джолиді секірткен Бандерос дейсің бе, шаршайдыҒо-нақ. Әлгі чмо кеп қатынын әкетеД.

Сыболыш емЧ мәз. Келесі клиентін күтіп жүр. Кәззаптардың қатындарына "әрекет" жасамайтынына бұты ашып, тасы тұрады. Бұған да рахат, әрі «дем» салады, ақшасын да алады.

P.S. Кәззап халқында емЧ-қатындардың, кемпір-семпірлердің «демі» қандай болады екен лібәедтъ?! ЕптібайымайД!..
Әрі қарай

Агеңқ Джөңи Сглш: Роуыңг АтЕкенсің

Кәззап халқының кәззап баласы АҚШ-та білімін жетімдірген соң елге оралады. «КәззапФилімге» тиын-тебенін тастайды. Жұмысқа неқұяға да алмайдыҒо. ДжільәейД...

Жақында (жақындамасаң жоғал-нақ) ХулиВот CinoCinemas жыншысы Роуыңг АтЕкенсіңмен бірге Кәззапстанға келген екен. Сонда ҚазГУ-дың кәнебереміз залында эңгілшінше білетін бірде-бір muslimMan, нөлде-нөл құрИсаТәңг болмай қалады-нақ. Әлгі кәззап халқының кәззап баласы неДізZәеТъ деп қойыма қарап отыра ма, оқығаны бар, телепон арқылы ызбандап шақырып алып, услугасы үшін жатқаны бар, орнынан бұтағымен қоса ұшып тұрады да:

— РоуӘкеңАуз, do you speak English? — деп сұраған ғойЧ.

(Кәззап баласының ғәдеті емес пе, шетелдің аммазатын көрсе, бұтағы бұртиып, дүйеіспек-дүйеіспек дей беретіні-нақғ...)

Роуыңг АтЕкенсің бұтына бір сиынды да, екі қолын бұтына быққан күйі:

— Айым Агеңқ Джөңи Сглш! Енді ай гей нот іспек Ңглш. ГбдьшЧ! — деп, қолтықтүгін иіскей берген екен.
Әрі қарай

Алаш арыстары қай жастан билікке араласа бастады?

Бүгінде 25 жастағы жігітке билік тисе, жұрт «жап-жас болып қалай басқарады? бір дөкейдің бірдеңесі шығар, әйтпесе қалай басшы болып келе қалды?» деп шулап, сынап-мінеп жатады. Ал бұрынғы батыр бабаларымыз жаугершілік заманда жиырмаға жетпей қол бастаса, кешегі Алаш арыстары отызға жетпей-ақ дүйім ел таныған қайраткер болған. Ақыл жастан шығады, айқын болса мұраты дегендей, тізбелеп шықтық оларды. Көз тастаңыз.

Тұрар Рысқұлов (1894-1938) – 23 жасында, яғни 1917 жылы Әулие ата уезінде жастар ұйымын құрады және Әулие ата Кеңесімен тығыз байланыс орнатты. 1917 жылдың қараша айынан 1918 жылдың қарашасына дейін Әулиеата уезінің Кеңестік департаментінің төрағасы болады. 1918 жылдың шілдесінен желтоқсанына дейін – Түркістан АССР ұлттық комиссары. 1918 жылдың желтоқсанынан 1920 жылдың қаңтарына дейін Республикалық Ұлттық Комиссарлар Кеңесі (ҰКК) төрағасының орынбасары болып жұмыс істейді.1921 жылы Т. Рысқұловты ұлттық мәселелер бойынша ұлттық комиссариаттың құзыретті өкілі ретінде Әзербайжанға жібереді. 1922 жылы РСФСР ұлттық ісі бойынша ұлттық комитеттің орынбасары болып тағайындалады. 1922-1924 жж аралығында Түркістан АССР СКО төрағасы болып жұмыс істейді. 1924 жылдың сәуірінен 1926 жылдың маусымына дейін – Коминтерндегі Шығыс бөлімі меңгерушісінің орынбасары. 1925-1926 жж. – Монғолия Коминтернінің құзыретті өкілі. 1926 жылдың наурыз-маусымында партияның қазақ аймағының баспа бөлімінің басқарады. 1926 жылдың шілдесінен 1937 жылдың шілдесіне дейін РСФСР ҰКК төрағасының орынбасары.

Бірімжанов Ахмет (1871-1927) – 24 жасында (1895 ж) Қазан университетінің заң факультетін алтын медальмен бітірісімен Орынбор округтық соттың кандидаты, онан кейін Торғай уезінің бітімші соты болып істеп жүргенде 1906-1907 жылдары Ресейдің 1-2 мемлекеттік Думасының мүшелігіне қатарынан екі рет Торғай облысы қазақтары атынан сайланады.

Мағжан Жұмабаев Бекенұлы (1893–1938) – 24 жасында, яғни 1917 жылы Ақпан төңкерісінен кейін қалыптасқан саяси жағдайға сай қоғамдық өмірге белсене араласып, Ақмола облыстық қазақ съезін өткізуді ұйымдастырушылардың қатарында болды. Осы жылы сәуірде Ақмола облысы қазақ комитеті құрамына сайланды. Мәскеу қаласында өткен Бүкілресейлік мұсылман съезіне қатысты. Бірінші жалпықазақ съезінің шешімі бойынша Бүкілресейлік Құрылтай жиналысына депутаттыққа кандидат ретінде ұсынылды. Сол жылы “Алаш” партиясының Ақмола облысының комитетінің мүшесі болды. Екінші жалпықазақ съезіне делегат ретінде қатысып, онда оқу мәселесі бойынша құрылған комиссияға төрағалық етті.

Мұхаметжан Тынышбайұлы (1879-1937) – 26 жасында институттың соңғы курсында жүргенде төңкеріске (1905 жылғы) қатысады. 1905-1907 жылдары Ресей империясының қоғамдық саяси өміріне белсене араласа бастайды. 28 жасында, яғни 1907 жылы Ресей ІІ-ші Мемлекеттік Думасына Жетісу облысынан депутат болып сайланады. 1917 жылы Уақытша үкіметтің Түркістан комитетінің мүшесі, сонымен қатар осы үкіметтің Жетісу облысындағы комиссары болып тағайындалады. 1918 жылы бүкілтүркістандық ІV-ші мұсылмандар съезіне қатысып, онда жарияланған Түркістан («Қоқан») автономиясының премьер-министрі болып сайланады.

Әлімхан Әбеуұлы Ермеков (1891- 1970) – 26 жасында (1917 жылы) Семей облыстық атқару комитетінің төрағасының орынбасары болады.

Тиесов Елдес Омарұлы (1892-1937) — 26 жасында Азамат соғысы жылдары (1918-20) Қостанай уезi бойынша «Алаш Орданың» комиссары және Қостанайдағы бөлiмшесiнiң төрағасы дәрежесiнде қызмет еттi.

Халел Ғаббасов (1888-1931) — 29 жасында (1917ж) Семей облыстық қазақ комитеті төрағасының орынбасары

Мәметов Базарбай (1888-1946) – 29 жасында, яғни 1917 жылы желтоқсанда өткен Жалпықазақтық съезде Алашорда үкіметінің мүшелігіне облыстардан тысқары, яғни жалпы қазақ атынан кіреді. Осының өзінен-ақ Б.Мәметовтің абыройының қаншалықты екенін аңғаруға болады. 1918 жылы Семейде 1 Алаш полкін жасақтауға және Жетісу жерінде қазақ жігіттерінен алаш сарбаздарын ұйымдастыруға ат салысады.

Халел Досмұхамедов (1883-1939) — 1905 жылы Орал қаласында бес облыстың делегаттары жиналған съезде кадеттер партиясының жергілікті бөлімшесі құрылған. Қазақ конституциялық-демократиялық партиясының 9 адамнан тұратын Орталық комитетіне Б.Қаратаев, М.Бақыткереевтермен бірге сайланды. Бұл кезде ол 22 жаста. 1917 жылы ІІ жалпықазақ съезінде жарияланған Алашорда үкіметі – Ұлт кеңесі құрамына сайланды. Алаш қайраткерлерімен бірге бірінші кезекте халықты бүліншіліктен қорғайтын ұлттық әскер — халық милициясын жасақтауға, Алаш қорын құруға, елден алым-салық қаражат жинау ісіне күш салды. Уақытша үкіметтен билікті күшпен тартып алған большевиктердің үстемдігі нығайған тұста, Кеңес үкіметінің басшысы В.И.Ленинмен, Ұлт істері жөніндегі халық комиссары И.В.Сталинмен бетпе-бет келіссөздер жүргізеді. Ол кезде 34-те.

Жанша Досмұхамедов (Жаһанша) (1886- 1937) – 31 жасында, яғни 1917 жылғы Ақпан төңкерісіне дейін округтық соттың прокурорының орынбасары міндетін атқарған. 1917 жылы Мәскеуде өткен Бүкілресейлік мұсылман сиезіне қатысып, мұсылман істерін басқаратын «Шуро-и-Ислам» комитеті төрағасының орынбасарлығына сайланады. Сол жылы 21-26 шілдеде Орынборда өткен Жалпықазақтық сиезде Орал облысынан Бүкілресейлік Құрылтай жиналысына депутаттыққа ұсынылады. 1917 жылы желтоқсан айында өткен Жалпықазақтық съезде Ж.Досмұхамедов Алашорда үкіметінің мүшелігіне облыстардан тысқары делегат ретінде кіреді. 1918 жылдың наурыз айында Жанша және Халел Досмұхамедовтер Мәскеуге келіп, Ленин және Сталинмен келіссөз жүргізіп, Кеңес үкіметін Алашорданың желтоқсандағы съезінің қаулыларымен таныстырып, сондағы 11 шартты қояды. Кеңес үкіметінің жанынан Қазақ комиссариатының ашылуына қол жеткізеді. Бұл кезде Жаһанша 32-де болатын.

Құлманов Бақтыгерей (1859-1919) – алғашқы ғылым кандидаты (1888), бұл кезде ол 29 жаста болатын. 30 жасында (1889 жылдан бастап) Астрахань губернаторының қарамағындағы Қамыш-Самар қисымының әкімі қызметінде болады. Әкім болып тұрғанда мектептер ашып, әр түрлі емдеу пунктерін көбейтуге күш салады.

Жақып Ақбаев (1876-1934) 29 жасында, яғни 1905 жылғы тамызда Омбы қаласындағы 2-учаскенің бітімші соты болады. 1917 жылы Семей облыстық қазақ съезін өткізуге белсене араласып, оның облыстық комитетінің мүшелігіне де сайланады, сол жылғы 24 қыркүйекте өткен кеңесіне де қатысады.1917 жылғы шілде айында болған Жалпы қазақтық съезде Құрылтай жиналысқа депутаттыққа ұсынылып, ал Желтоқсандағы съезде Алашорда үкіметінің мүшелігіне өтеді.

Садық Аюкеұлы Аманжолов (1885-1941) – 32 жасында (1917ж) Үржар уезінде қазақ комитетінің төрағасы болады.

Байтұрсынұлы Ахмет (1872–1937) – 33 жасынан, яғни 1905 жылдан саяси жұмыстарға араласа бастаған. Ол кездері (1895–1909 жылдар аралығында) Ақтөбе, Қостанай, Қарқаралы уездеріндегі орыс-қазақ мектептерінде оқытушы, Қарқаралы қалалық училищесінде меңгеруші қызметін атқарып жүрген болатын.

Сейілбек Мейрамұлы Жанайдаров (1884– 1929) – 34 жасында (1918 жылы) Ақмола облысының соты болып тағайындалды.

Жақыпбаев Нүсіпбек (1890 — 1932) – 34 жасында (1924-26 жылдары) Жетісу губерниялық денсаулық сақтау бөлімінің меңгерушісі, губерниялық атқару комитетінің мүшесі қызметтерін атқарған.

Сәкен (Сәдуақас) Сейфуллин (1884-1938) – 36 жасынан билікке араласа бастайды. 1920-1936 жылдары Ақмола атқару комитеті төрағасының орынбасары және әкімшілік бөлімінің меңгерушісі, Қазақ Кеңес Автономиялық Республикасы Орталы Атқару Комитеті Президиумының мүшесі, «Еңбекші қазақ» газетінің редакторы, хaлық ағарту комиссарының орынбасары, ҚазКАСР Халық Комиссарлары Кеңесінің Төрағасы, Халық ағарту комиссариаты жанындағы ғылым Орталығының төрағасы, Қазақстан пролетар жазушылары ассоциациясының (ҚазАПП) басшысы, БК(б)П Қазақстан Өлкелік Комитетінің партия тарихы бөлімінің меңгерушісі, Қызылордадағы халық ағарту институтының, Ташкенттегі қазақ педагогикалық институтының директоры, «Жыл құсы» альманағы, «Жаңа әдебиет» журналы басшысы, Қазақтың мемлекеттік институтының доценті, «Әдебиет майданы» журналының редакторы, Қазақтың коммунистік журналистика институтының профессоры қызметтерін атқарды.

Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейхан (1866—1937) — 39 жасында (1905 жылы) 1-ші Мемлекеттік думаға депутат болып сайланды.

Ел басқару үшін әрине ең алдымен ақыл керек. Білім, мінез дегендерді ақылдан ажырату қиын. Сана мен ақыл Тәңірдің сыйы болғандықтан, оның кемелденуі жаспен ғана өлшенбесе керек-ті. Бүгінде ел алдында жүріп мойындала бастаған жастардан кімдерді атар едіңіздер?
Әрі қарай

Бекболат Тілеуханның жеке сайты іске қосылды


Белгілі жырау, қоғам қайраткері Бекболат Тілеуханның жеке сайты ашылды. Сайтқа www.btleuhan.kz адресі бойынша өтуге болады.
Сайттың мақсаты – Бекболат Тілеуханды жарнамалау емес. Мақсатымыз – Алашқа үлгі болып жүрген Бекболаттай азаматтарды қалқан ете отырып биік мінберге халықтың ойын, мұң-мұқтажын жеткізу. Жеке ел болып, етек-жеңімізді жинадық дегенмен, әлі де шешімін таппаған мәселе көп. Ол кісінің Парламент Мәжілісінің депутаты болып тұрған кезінде көтерген оқулық сапасы, ұлт намысы, ұлт болашағы, тіл, руханият, ұрпақ мәселесі әлі күн тәртібінен түскен жоқ. Қала берді қара қазақты қара шаңырағына оралту мәселесі тағы бар. Тоқырап қалған қазақтың көшін жандандыру мәселесі тағысын, тағылар…

Оның үстіне жұрт арасында қайраткеріміз жайында алып-қашпа әңгімелер де көп. Ақиқаты қайсы, жаласы қайсы ешкім бас қатырып жатпайды.Бір жағынан алып-қашпа сыбыстардың рас-өтірігін Қанайұлының өз ауызынан естиік деген мақсат та жоқ емес.

Оқыңыз, зер салыңыз. Ашық сауал қойып, Алаштың азаматымен рухани байланыста болыңыз. Тілектес қана емес, үлестес, болғайсыз, Құрметті оқырман!
Әрі қарай

Ринат Темірболатұлының жобасы: "Қазақтың сөздәйегі"

Айқап.kz сайтының дизайнері — Ринат Темірболатұлы деген жерлесім өзінің Фейзбуктегі парақшасында түрлі, әдемі, әрі өнегелі суреттерді өзі жасап, жариялап тұратыны бар. Әсіресе "Қазақстың сөздәйегі" атты нақыл сөздер топтамасында Алаш арыстарының тәрбиелі, әрі мотивациялық сөздерін дизайнерлік шеберлігімен үйлестіріп жасаған суреттері қатты ұнады. Соларды сізбен бөлісуді жөн көрдім:
Әрі қарай

Тәуелсіздігіміз мәңгі болсын!



Құрметі сайттастар, ұлттастар!

Ежелден еркіндік аңсаған халқымыздың негізгі, бас мерекесі құтты болсын. Тәуелсіздік чемпиондық атақ сияқты. Біреуге оңай, біреуге қиын жолмен келеді. Қалай келгенде де оны сақтап қалу ең қиыны. Тәуелсіздігіміз мәңгі болсын!

Құрметпен админдерің.
Әрі қарай

Көш кері кетсе, ақсақ түйе алдыға шығады

Алдағы сенбі – бесінші наурыз Алашорда ұлттық автономиялы үкіметінің төрағасы болған Әлихан атамыздың бұ дүниеге келген күні… Биыл, міне осы мерейлі дата дөңгеленіп, 145 жылға келіп қалыпты. Кәк всегда кербақай үкіметтен қайыр жоқ қой. Тілеуің бергір Тұрсын Жұртбай, Серік Ерғалилар тұрғанда, Астана жастары саяси гедониядан сауығудың жолы деп, «Отан-Ана» монументінде еске алу рәсімін өткізбек ниетте. Әрине, Әлихан атамызды. Осы хабар жеткен астаналық жастар сенбі күні, сағат 11.00-де “Отан-Ананың” алдында тұрса дейміз тізіліп.  Біз боламыз. Бұйырса. Сіз де болыңыз. Қалтаңыз көтерсе, бір құшақ гүл аларсыз. Көтермесе, ешкім кінә тақпайды. Алаш рухын аңсайтын, Алаш идеяларының орындалуын қалайтын азаматтар бұл шарадан тыс қалмаса дейміз. Негізі айтпағым бұл емес еді.
Әрі қарай

Қазағым қайда барасың???

Ассаламуалейкум достар!
Елболып еңсе көтергелі бері 20 жыл болды. Бір адамның өмірімен санағанда аз уақыт емес. Бұл 20 жастағы жігерлі, өскелең, жинақы жігіттің, тас шайнап, жүз бүркетін кезеңі. Бірақ ипрериалистік елдің боданынан құтылып, өз тәуелсіздігімізді алып еңсемізді биік көтергенімізге қарасақ, 20 жыл түкке тұрмас нарсе.
Мен Астана-Сарағаш поездымен ауылға бар жатқанымда мынандай ой туындаған болатын. Арқаның арғы бұрышымен мына бұрышын мекендеп жатқан қандас бабаларымыз, аталарымыз. Солардың кезінде интернет, теледидар, радио, техникалық көліктер болмаған. Бірақ қыпшақ жері бір тілде сөйлейді, бір әнді айтады, дәстүрі, салты бір, керемет мәдениетті сақтап келді.Ол кісілер ұрпақтарын тәрбиеледі, оларға АЛАШ сөзінің мағынасын миына құйды. Осы уақытқа жеткен қазақ деген атымыз бен мәдениетіміз Қазақ, Алаш азаматының тәрбиесі.
Кеңес үкіметі кезінде орыстандыру саясаты қазақ қауымына қатты әсер етті, ол қазақ мәдениеті мен тарихын улағысы келген болатын. Мәдениетіміз, тарихымыз бен өркениетімізді сақтап қалғанымен, қазақ ұрпағының АЛАШ, ҚАЗАҚ сөзін ұғыну қай деңгейге жетті?!
Кешегі 5 арысымыз, 3 бәйтерегіміз, Алашшылар, -қазағым, алаш жері, қазақ ұлты, қазақ мәдениеті, өркениеті,-деп найзаның ұшымен болмаса да қаламның ұшымын жазып, қанын төккен ағалар.
Бүгінде біз солардың үмітін ақтап жатырмыз ба?
Қыздарымызды күң қылмаймыз, ұлдарымызды құл қылмаймыз,-деген Қазыбек биіміздің сөзін құрметтеп жатырмыз ба?
Батыстанып барамыз… Ұлттық құндылықты жоғалттық… Қазақ мәдениетінен жұрдай болдық…
оны егжей тегжейлі айтудын қажеті жоқта шыгар… оган барлықтарыңыз куә шығарсыздар. Мүмкін жаһандану процесі кері әсерін тигізіп жатқан болса керек…
Батыстанумен қатар бізде көптеген лаңкестік ұйымдар мен секталар белең алуда. Қазіргі таңда ең қызығы бір қазағымыз сол сектаның мүшесі болып кетіпті ғой десе, оған ешкімде таңданбайды…
Қазағым қайда барасың?!
Іргемізді кеше ғана қалаған жас, жаңа еліміздің 16 млн халқы бар. сол халықтың 62 пайызы ғана ҚАЗАҚ. мен бұл жерде ұлтшылдық көзқарасты ұстанып тұрғаным жоқ. Менің айтайын дегенім, қазақ болып бір бірімізбен бөлісіп, қақтығысып жатсақ, мәдениетімізбен салт-дәстүрімізді ұмытсақ, ағаларымыздың, аталарымыздың бізге берген аманатымен, бізге артқан үмітін өз қолымызбен жойғандай боламыз.
Менің айтарым- ҚАЗАҚ! тарихыңа үңіл, бет бұр, және сол жолда өз үлесіңді қос!!!
Әрі қарай