Сыр еліндегі білім додасы

Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінде журналистика мамандығы бойынша IX республикалық пән олимпиадасы өтуде. Олимпиада бағдарламасы бойынша Сыр өңірінен тарихынан сыр шертетін, археологиялық зерттеулер кезінде табылған көне заман мұраларын сақтап, зерттейтін «Археология жəне этнографиялық ғылыми-зерттеу орталығы» жұмыс жасап келеді. Орталықтың көрме залы 2011 жылдан бастап археологиялық қазбалар барысында табылған экспонаттар, тематикалық билбордтар мен Сыр елінің тарихи-мəдени ескерткіштері көрермен назарына ұсынылуда. Көрме залы бірнеше бөлімге бөлінген. Бірінші бөлімінде Арал маңына жүргізілген археологиялық зерттеулер тарихына үңілдік. Тамыры тереңде жатқан ортағасырлық Жанкент қаласы жайлы мағлұматтар қабырғаларда бой көтерген. Сондай-ақ, бірнеше тарихи дəуірлердің нысаны ретінде зор ғылыми маңызға ие болған Шірік рабат археологиялық экпедициясы жайлы да көп мағлұматтармен қанық болдық. Академик С.П.Толстов енгізген «Батпақтағы қалалар», Сырдарияның төменгі ағысындағы оғыз қалалармен таныстық. Арал өңіріндегі көпжылдық археологиялық ізденістерді қорытқан еңбектер де көрініс тапты. Аралдың кепкен табанына жүргізілген зерттеулер, Арал-Асар қонысы жəне Кердері мавзолейі туралы сөз қозғалды. Көрме залының екінші бөлімі Шірік рабат мəдениетіне арналған. Залда Сырдың төменгі ағысындағы архитектуралық ескерткіштер атап айтқанда, ХV-XVI ғасырлардағы Сырлытам мавзолейі, XIX ғасырда Кəрібай мавзолейі, XIX ғасырда Қалжан Ахуы, Сараман Қоса медресесі, Орақ мұнарасы туралы мəліметтер келтірілген. Сонымен қатар, көрме Сыр өңірінің сақ өркениеті: қалалар мен бекіністері, ғибадатханалар мен кесенелері, суармалы егіншілік, қолөнері мен сыртқы өркениеттермен байланыс, асарлар саны 50-ден асатын Жетіасар мəдениеті туралы деректерімен де құнды. Сондай-ақ, 1959, 1960-1961 жылдары Хорезм археологиялық-этнографиялық экспедициясының негізінде ашылған оғыз кезеңіне жататын ортағасырлық қалалар жайлы сыр шертетін құндылықарымызды насихаттайтын бұндай мұражайлардың болуы Қорқыт ата атындағы мемлекеттік университет үшін үлкен мəртебе. Барлығы жеті бөлімнен тұратын көрме залы туралы Қорқыт ата атындағы мемлекеттік университетінде журналистика мамандығы бойынша өтіп жатқан ІХ республикалық пəн олимпиадасына келген қатысушылар тың мəліметтермен қанықты. Университет мұражайында тарихи жəдігерлердің сақталуы Қызылорданы əлемге танылуына мүмкіндік ашады.
Әрі қарай

Мәңгілік әуен

Блог - Daniar-Alan: Мәңгілік әуен

Блогтурымыз әуежайдан «Медиа жұлдыз» қоғамдық қоры басшысы Самал Смайлованың күтіп алуымен басталды. Блогтурдың жоспары, бағдарламасымен танысқан соң екі автобусқа жайғасып, блогшылардың бір бөлігі Қызылорданың оңтүстігіне, бір бөлігі батыс бағытқа жылжыды. Біздің топта белгілі медиа тренер Қанат Әуеспай, белгілі журналист Нұрбек Бекбау бар бас-аяғы он екі адамнан тұратын блогшылар тобы болды. Алғашқы аялдама қаладан 160 шақырым шамасында орналасқан "Қорқыт ата" мемориалдық кешені.

"… Елеу Көшербаев деген ақсақалдың ұйғарымымен жасалынған..."

"Қорқыт ата" кешенінде музейдің ғылыми қызметкері Мағауия Бердібекұлы күтіп тұр екен. Мағауия аға кешеннің бұрынғы, қазіргі жағдайын таныстырып шықты. Айтуынша, кешен 1980 жылдары Қармақшы аудандық партия комитетінің бірінші хатшысы Елеу Көшербаев деген ақсақалдың ұйғарымымен жасалынған. Қылышынан қан тамған кеңес үкіметі кезінде мұндай іс ерлікпен парапар еді. Елеу ақсақал қазіргі Қызылорда облысының әкімі Қырымбек Көшербаевтың әкесі. Сол кезеңде биіктігі 8 метр етіп Б.Ә. Ыбыраев, С.И. Исатаев жасап шығарған нұсқасына алдымен 1997 жылы, кейін 2014 жылы Елбасының тапсырмасымен реконструкция жасалды. Реконструкция деген аты болмаса, кешен толығымен жаңарған.
Сырдың бойында Қорқыт ата мазары болыпты баяғыда, бірақ өкінішке орай 1952 жылдары су арнасынан асып, шайып кетіпті. Жалпы жоғарыдан қараса қобызды елестететін кешеннің ортасы (шанағы) — 2000 адам сияқтын амфитеатр секілді жасалған. Амфитеатрдың акустикасы өте жоғары. Микрофон не болмаса сондай секілді дауыс күшейту қондырғысын пайдаланбай ақ түрлі шаралар өткізе беруге болады. 4 жылда бір рет өтетін түркі халықтар арасындағы фестиваль дәл осы жерде ұйымдастырылады. Амфитеатр айналасында 18 плита орналасқан. Ол плиталарда келешекте 18 түркі тілдес тайпаның өз тілдерінде ақпараттар жазылады.
Блог - Daniar-Alan: Мәңгілік әуен
Бұрынғы ескерткіштің биіктігі 8 метр болса, қазіргісінің биіктігі — 14 метр. Ортасында жел соққанда қобыз дауысы сарындас дыбыс шығаратын 40 түтікше орналастырылған. Ескерткіш жел мен суға төзімді Қазақстанда жасалған граниттен жасалған. 92 блоктан тұрады. Ескерткіштен сонадай жерде «Ақсақ қыз» мұнарасы тұр. Аңыз бойынша, Арқадан шыққан қырық қыз Қорқыттың қобызының дыбысын естуге келе жатады. Арасында бір ақсақ қыз болады. Жанындағы қыздар ақсақ қызға «Жете алмайсың»,-деп күледі екен. Алайда қалған қыздар Бетпақдалада өліп, ешкісіне мініп, сүтін ішіп жүріп жалғыз осы Ақсақ қыз жетеді. Қорқыттың бір күйін естіген соң сол жерде жан тапсырады да, артынан ел басына мұнара тұрғызады. Жалпы "Қырық қыз" туралы аңыздар тек Қызылордада ғана емес, еліміздің әр-әр жерінен қылаң береді. Бұл туралы толыққанды зерттеу бар ма, жоқ па екенін білмейді екенмін… Жалпы "қырық" деген қазақта «көп» деген мағына беруінің (Қырықтың бірі қыдыр, Қырымның қырық батыры т.б.) өзі біршама зерттеулерді талап етеді ғой…
Аңыз желісін бәріңіз білесіздер ғой, оны қайталаудың қажеті жоқ шығар. Қорқыт бабаның өлімнен қашып келіп мәңгілікке саябыр тапқан мекені осы Сыр бойы. Неге дәл осы жерге?! Дәл осы Сыр бойы Мағауия ағаның айтуынша Орта Азиядағы ең биік нүкте екен. Космомспен тікелей байланыс бар. Байқоңырдың дәп осы жерге салынуында да бір мән бар шығар?!..
Блог - Daniar-Alan: Мәңгілік әуен
Блог - Daniar-Alan: Мәңгілік әуен
Қазалыдан 20 шақырым жерде Жанкент (Яныкент) деген қала болған ертеректе. Оғыз тайпасының астанасы болған шаһар. Мына экспонаттар сол қаладан археологиялық қазба жұмыстары нәтижесінде табылған. Жәдігерлер IX-X ғасырларға тура келеді. Шаһар саз балшықтан тұрғызылған, қазірге дейін тек орны ғана сақталған. Қорқыт ата 3 ханның тұсында кеңесші болыпты. Мүмкін осы қалаларға да талай келген шығар…
Айтпақшы, тағы бір қуанышты жаңалық, «ЭКСПО-2017» халықаралық көрмесінің нысандар тізіміне Байқоңыр қаласымен бірге «Қорқыт ата» кешені де енді. Осы музейдің өзінде «Деде Қорқыт» кітабының бірнеше тілге аударылған нұсқалары тұр. Көзі қарақты, мәдениеті жоғары адам Қорқытты білуі тиіс деген ойдамын. Сәйкесінше кешенді де айналып өтпеуі тиіс.
Әрі қарай