Омар Хайям. Рубаилар (Аударған түрім, енді)
Шығыс ақындарынан Омар Хайямды өзгеше құрметтеймін. Орысшаға аударылғандары көп. Бірақ, өзім орысша дұрыс түсінбегеннен соң, өлеңді жетік түсіну де қиынға соғады. Өз ойымда орыстардың тілі Омарды толық түсіндіруге жетпейтін сияқты көрінеді (өз ойым). Шығыстық үлгіде болған соң көбінесе, өзбек және шағатай тіліндегі аудармаларын оқимын. Аэропортта отырып, не істерімді білмей, Омардың мына өлең жолдарын шамам келгенше аударып шықтым. Бірақ, өзімнің көңілім кішкене толып отырған жоқ. Әлі де нағыз ойды шығара алмаған сияқтымын. Не болса да, оқып көріңіздер! Ей, көңілім, сыйлық күтпе бұл заманнан қараңғы,
Уақыт озар барлығынан шаң қаптырып адамды.
Дертің әр сәт күшейеді, ауырады тынымсыз,
Күткенменен мына уақыт емдемейді жараңды.
Разылығың қайда, құдай, өзіңе шын сенгенмін?!
Көңіл неге қап-қараңды, нұрыңды іздеп келгенмін?
Жұмағыңа жеткіз мені, жалғыз сенде көңілім,
Жаратылған топырақтан ақысын бер пендеңнің!
Алла бәрін білді емес пе? Көңілде бұл сұрағым…
Білді бәрін: қайда жүріп, қайда барған тұрағын.
Ақыретте айтшы мені жазалайды не үшін?
Қалауынан асатындай жасамадым күнәні.
Өтіп жатыр өмір қиын, дертімнің жоқ емі де,
Рахат – қысқа, қиындықтың болмай жатыр шегі де.
Бірақ-тағы шүкір етем, Жаратқанға молынан
Тастамаған апатпенен зұлымдықтың кеніне.
Бас тартпағын, ей көңілім, көтер мына шараптан!
Бұл да менің несібем ғой сыйлап берген Жаратқан.
Жүзіңдейін жалт-жұлт еткен шарапты құй кесеге,
Тәубе еткен көңіліммен толсын тағы парақтар!
Кеше тағы шарап іздеп шықтым барып алмаққа,
Бір гүл солып жатты жерде мен жүретін жол жақта.
Дедім оған: — Не жаздың сен? Қалай түстің бұл күйге?
Жауап қатты: — Бір сәт қана жайнап едім гүл бақта…
Опшым, жолым болсын
Табытпенен әкеткенде мені ажал.
Одан да бас сүйегімді алып қал да —
Сыра ішетін жынды бокал жасавал!
«Куда ведёт меня чреда ночей и дней?»
Не отрывая уст, ответила мне чаша:
«Ах, больше в этот мир ты не вернёшься. Пей!».
***
Кафеде нормально жүретін быраттан:
-Бырат, өмірдің мәні не? — деп сұрағам.
— Ішсейш япты одан да! — деді бырат маған, — Жжошь лібә, қуасың нақ, мал әнаңң!!!
чтоб оградить себя от чувста отвращенья:
Напившись, криками он спать тебе не даст,
А утром надоест, прося за то прощенья.
Іше алмайтын шешесстерге құйма нақ,
Жан дүниеңіз тиыштықты қаласа.
Түнімен айтарын айтып алып,
Ертеңіне құсып жатад колбаса.
Бір еңбекте былай айтыпты біреу:
депті.
Мына қатарларды аударғанда келтірілген дәл мағынасымен аудардым. Шарапты ғибадат деп түсінсек, Омар ғибадатты нағып көшеден іздеп жүр?
Пусты, как барабан, а сколько громких слов!
Они — рабы имен. Составь себе лишь имя,
И ползать пред тобой любой из них готов.
Таныс маған бұл түрі есектердің:
Құлдары жылтыраған шен-шекпеннің.
Тек әйтеуір — атағың даңқың болсын:
Оларды құл қлыдым деп есептегін.
Мына жолдар ұнап қалды:
Мы уйдём навсегда — ни имён, ни примет.
Этот мир был до нас и вовеки пребудет,
После нас простоит ещё тысячу лет.
Басы қайда, бұ пәнидің, көті қайда:
Ит біліпті қалғанын қайсы сайда.
Басы жоқ, аяғы жоқ, ортасы — бар
Қу дүнияны өлшегеннен жоқ-ау пайда.
Салқын су құмыраңнан арылмаса.
Өзіңнен төмендерге басыңды име,
Еркін жүр, өзіңдейге жалынғанша. (а) Ошым, туындылары һеремет, терең мәні бар.
Что за прибыль Тебе, если я отощал?
Я смирено прошу, чтобы Ты, милосердный,
Нас пореже карал и почаще прощал.
Адамның көре алмауын тігейінЧ:
Қиын екен көре алмағаны Құдайдың!
Қара нан мен сұйық көже беріп алып,
Айтшы Ием, неге сонша мұңайдың?
Уа, Тәңірім мұның қай керіскенің?!
Қай ісіңді жерге ұрып терістедім
Бүгін Сен де массың ба? Шарап толған
Құмырамды сындырып не істедің?
із өшеді, еш адам сағынбайды,
бізден бұрын өтіпті талай заман,
өз жолынан табиғат жаңылмайды
надандар мешіт маңын жағалайды,
өнер-білім қажет деп санамайды,
жұмаққа үміт артып күн кешеді,
ғалым адам ондайға қарамайды.
деп те шайыр толғанған
«сөнбес жұлдыздар» алматы.1989жБіз Шымкенттің Сарағаш деген жердің арғы жағындағы жайлауда өстік. Біз кішкентай кезімізде ол жақтағы Телеарналар мен радиолар тек қана өзбекше еді. Қазақ Радиосы немесе Қазақстан арнасы толқындары жоқ болатын. Және бізді тәрбиелеген кісі (әжем) яғни атамның екінші әйеліның ұлты өзбек. Әдеби өзбек тілін үйренуіме осындай факторлар себеп болды. Қалаға көшіп келген жылдары татарлармен көрші болдық. Оларды қиындықсыз түсінемін. Мен оқыған интернатта түрік тілін үйретті. Оны жақсылап сіңірдім десем, өтірік емес. Осыларды білгенім себепті шағатайды бір оқығаннан түсіне бастадым. Кейіннен үйреншікті болып кетті. Алматыға келген жылдары телеарнаға шағатайша хаттарды аударып жүрдім. Қазір Мәдени Мұраның кітаптарын аударып тұрамын. Бары сол
Получает в подарок дурак и подлец,
А достойный идёт в кабалу из-за хлеба –
Мне плевать на твою справедливость, творец!
Бір үйде ниқұя жоқ қазына, мал,
Көрсететін түгі жоқ ақсақал шал,
Иегі кемсеңдеп қоя берді:
-Уішівөлем, тігейінші: тағдыр — қатал!
Из своих манускриптов?» И он мне изрёк:
«Счастлив тот, кто в объятьях красавицы нежной
По ночам от премудростей книжных далёк».
Сұрадым бықсывалып ғұламадан:
-Уа амиго, бақытты — қайдан алам?
Данышпан айтты тасын аз-мұз қасып тұрып:
— Бақыттысың, әгәрәки болсаң надан!
Мас жүрсең өмірден сол алған есең.
Көзе боп қурағанша бас сүйегің,
Кетпесін көзден көзең, қолдан кесең.
…
Қыз бен гүл, шарап толы кесеменен,
Шалқытып өмірді әлі кеше берем.
Бұрында, қазір міне, алда тағы
Ішкен ем, ішіп жүрмін, іше берем. деп бір шалқыса мына жерде Омар атамыз осы қызумен керемет айтып салған екен:
«Аздап іш,-дейді,- әкеңнің құны бар ма?!
Не себеп мас боп сонша құнығарға?»
Себебім: таңғы шарап — Жар дидары.
Не керек одан әрі тірі жанға?" деп Құдайжанға ғашықтығын ерек сезіммен алға тартады.(Қуандық Шаңғытпаев аудармасы)
Рахат – қысқа, қиындықтың болмай жатыр шегі де. «Не үшін қуаныш қысқа, қиындық шексіз?» деген сұраққа Шәкәрім жақсы жауап бергендей: «Дүниенің қайғысы ақ жауындай үзілмей жауса да, қуаныш анда — санда найзағайдай жарқ етеді де өшеді. Бұл неліктен? Бұл — адам баласының қиянатының көптігі, мейірімінің аздығынан».