Амал күні құтты болсын!

көріс
1918 жылдың 24-ші қаңтарында «Батыс Европа күнтізбесінің Ресей мемлекетіне енгізілуі туралы» В.И. Ленин қол қойған декрет қабылданды. Бұл кезде юлий және григорий күнтізбелерінің арасындағы алшақтық 13 күнге жеткен еді. Декретте көрсетілгендей 1918 жылдың 31-қаңтарынан кейінгі күн: 1 ақпан емес, 14 ақпан болып есептелді. Жаңа күнтізбеден шатаспау үшін 1918 жылдың 1-шілдесіне дейін жаңа күнтізбе күндері ескі күнтізбемен қатар жақша ішінде жазылды. Мысалға: 1(14)-наурыз 1918 жыл. Негізі 1917 жылы 25-қазанда болған «Қазан төңкерісін» 7-қарашада тойлағанымыз, православтарға 14-қаңтарда (1-14) ескі жаңа жылдың келуі бәрі аталған декретке байланысты. Соның әсерінен бұрын 1-наурызда Жаңа жыл – Ұлыс күнін тойлайтын қазақ елі, 1918 жылдан бері қарай 14-наурызда көрісіп келеді. Жалпы осы Жаңа жыл, көрісу туралы әрқилы пікір бар.

Көп қазақ: «біздің жаңа жыл – 22-наурыз» деумен келеді. Бұрынғы шалдар 22-наурызды «қызылбастың наурызы» дейтұғын (Қызылбас – Иран). Наурыз сөзі парсының жаңа күн дегенінен шыққан. Біздің қазақ наурыз демей – амал деген. Қазіргі күні 14-наурызда еліміздің батыс өңірі ғана (басқа өңір туралы мәлімет жоқ) ұлыс күнін тойлап көріседі. 70-жылғы тепкіден еліміздің қалған аймақтарында бұл дәстүр ұмытылған. Әйтпесе, күні кешеге дейін амал мереке-сінде көрісу салтын ұстап келген болатын. Бұл сөзімізге дәлел ретінде Шәкәрім атамыздың баласы Ахаттың естелігін ұсынамыз: «14-март – ескіше 1-март. Әкей айтты: «Бүгін ескіше 1-март, қазақша жаңа жыл, ұлыстың ұлы күні дейді. Ал жаңа жылдың бұрынғы аты – Наурыз, бұл фарсы тілі. Жаңа күн деген сөз. Қожа-молдалар ескі әдетті қалдырамыз деп, құрбан, ораза айттарын ұлыс күні дегізіп жіберген. Ескі қазақша, ескі түрікше жаңа жыл күнінің аты – ұлыс. Жаңа жыл басының ұлыс екеніне мынадай дәлел бар. «Ұлыс күні қазан толса, ол жылы ақ мол болар. Ұлы кісіден бата алса, сонда олжалы жол болар» – деген, тіпті ескі мақал. Және ұлыс күнін қалай қарсы алатындары туралы айтылған мынау жыр қазақтың арғыдан келе жатқан мұрасы:

«Ұлыстың ұлы күнінде
бай шығады балбырап,
Қасында жас жеткіншек,
тұлымшағы салбырап.
Бәйбіше шығар балпиып,
сәукелесі саудырап,
Қыз шығады қылмиып,
екі көзі жаудырап.
Бозбала шығар бұрқырап,
ақбөкендей сырқырап.
Құл құтылар құрықтан,
күң құтылар сырықтан.
Кетік ыдыс шөміштің түтіні
шығар бұрқырап».

Ұлыс күні құлды, күңді азат етіп, ескі ыдыстарды отқа жағатын болған. Сол ұлыс күні көрісіп, амандасу туралы бұрын былай десетін болған: «Амансың ба? Ұлыс оң болсын! Ақ мол болсын! Қайда барса, жол болсын!» Кейбіреулер: «Ұлыс бақты болсын! Төрт түлік ақты болсын! Ұлыс береке берсін! Бәле-жала жерге кірсін» деседі.

Және бір жыр бар:

«Ұлыс күні кәрі-жас
құшақтасып көріскен.
Шалдар бата беріскен,
сақтай гөр деп терістен.
Кел! Таза бақ, кел! – десіп,
бізге тілек бер! – десіп,
Көш, Қайрақан, көш! –десіп»

(Шәкәрім Құдайбердіұлы шығармалары. II-том. 511-512 бет. Алматы, «Жібек жолы» 2007 ж.)
Демек, көрісу, қазақтың жаңа жылын ескіше 1-наурыз, қазіргі 14 наурызда тойлау арқа жерінде де кешегі ХІХ ғасырдың аяғы, ХХ ғасырдың басына дейін болған. Сөз соңында айтарымыз, талай «қыл көпірден» салт-дәстүрін Алланың фазылымен ұмытпай, жоғалтпай алып шыққан халқымыз өзінің төл – Ұлыс күнін де жоғалтпақ емес.

Дереккөз: ukkz.net/archives/244
Бөлісу:

40 пікір

SaryQazaQ
Ұлыс оң болсын, Ақ мол болсын! Жаңа жыл қазаққа құт әкелсін, ағайын!
Aya
Жаңа жыл құтты болсын. Батыстықтардан көөөөп нәрсе үйреніп жатырмын жеке өз басым. Маңғыстаулықтарға рахмет
boztorgai
14-март – ескіше 1-март
бізде(сыр бойы) мұны тоқсан шықты дей салады
aza
Амал келді, Жыл келді! Жаңа Жыл бақыт бастауы болғай!
Мен тұрған шаһар жым — жырт ЖЖ дан да, амалдан да, Көрісуден де бейхабар)))
Оййй, ел жақта қызып жатқан болар мереке! Бұл күні толып асылмаған қазан Жыл бойы да толмайды, бұл күні киілмеген әйәй киім жыл бойы киілмейді деген ырым бар Маңғыстауды жайлаған халықта. Ақтау қызыл жасыл киініп, көшеде бір бірімен көрісіп мәз мейрам боп жүрген болар, Иншалла!
Айтпақшы, Астана да қамсыз емес. Бүгін сағат 15 00 де С. Сейфуллин атындағы Аграрлық Университетте Батыс студеннтерінің ұйымдастыруымен «Амал» мерекесі тойланады. Фариза Оңғарсынова келеді деген ақпарат бар.
Мықты қызметте отырған Адай жігіттер «Дипломат» қонақ үйінде бас қосады, бұл шара түскі 12 00 ге жоспарланған!
Ал, кешке Астанадағы Адай жастары, ақын, әнші, журналист, продюссері бар арасында, Жасұлан Майлыбай деген азаматтың шаңғырағында бас қосамыз!
Айхай, Амал!
Мереке құтты болсын!
asaubota
Ақтау жақта Амал дейтін болса, біздің жақта Көрісу дейді.

не болғанда да құтты болсын ал!
aza
Көрісу деп те айтады
Serzha
ақтауда көрісу дейді, амал деген кейінірек тарай бастады
Aya
Көрісу қаралы үйдің шаңырағында да болушы еді ғой, жоқтау айтқан кезде, көңіл айтуға барған кездегіні көрісу деп атайтын.
Abilakim
Біздің жақта бұл күнді Наурыздың 14-і дейді екен.Құтты болсын! Бір жастарыңмен деуші ме еді?
a63a1
 ия, қойдың құмалағы бататын күн. батпады значить қыс әлі ұзара түспек
Aldeken
Ал, жасқа шығуларыңмен, керекшілер! Жылдарың құтты болсын!
aza
Рахмет, Әлдеке! Сенің де Жылың құтты болсын!
SaryQazaQ
Ақ мол болсын. Келесі жылда аман есен керекте қауқылдасып отырайық
aza
Еееей, көкем, тілегіңнен сенің! Алла қолдасын!
Gulistan
Бір жастарыңмен!!! Жастан жасқа шыға беріңдер!

Былтыр да «тойлаппыз» КЕректе
Arayzhan
Шын айтсам мұндайды бірінші рет естіп отырмын!!! Келе жатқан Жаңа жылымыз құтты болсын, ағайын!!
MickThatsMyNick
Баршаңызға ассалаумағалейкм!!! көрісу күні құтты болсын!
Tarazkyzy
Мереке құтты болсын!!! Таңнан қол алып, қол беріп құттықтап жатыр.(Таразқызы в шоке)
KILYZAMAN
Осы күннің бүгінгі райына байланысты халық аузындағы(үлкендерден естіген) жылдық болжамдарды да айта отырсаңыздар сағызымыздың дәмі өзгерерме еді…
VKM
Ұлыс оң болсын, ақ мол болсын!
alashaman
Жаңа жылдарың құтты болсын қазақтар!
SaryQazaQ
Керектіктердің бүгінгі көңіл күйлері тамаша сияқты
kokbori
Ал, жастарың құтты болсын, керектіктер! Келесі жылға жығылмай сүрінбей жетейік.
zhannin-sayasi
Сіз мамандығыңыз бойынша кімсіз? (жай қызығушылықпен сұрадым)
Kipshakkyzy
«Амал күні» дегенді биыл бірінші рет естіп отырмын. Ал дәл осы күнді Орлалдың қыздарынан 6 жыл бұрын естігенмін «көрісу күні» деп. Не де болса, мереке құтты болсын достар!
Kipshakkyzy
Ой, Оралдың дегенім ғой!
Rafaello
Көрісіп қояйық керекшілер! Мейрам құтты болсын!
SaryQazaQ
Жанның саясы, кімнің сұрап жатырсыз?
zhannin-sayasi
SaryQazaQ-тан сұрап отырмын)))
Qosay
Қалай аталса да бұл мереке — жақсылықтың нышаны! Жаңа жыл елімізге құт-береке беріп, Құдайдың мейірім-шапағаты болсын!
SaryQazaQ
Техникалық бағыттағы мамандықтамын, Жанның саясы.
rakisheva
Енді батыстықтардың «амал», «көрісу», «1 жасын құтты болсын» дейтіндерін толық түсіндім. Рахмет SaryQazaQ